Bakı. Trend:
Yeni Kaledoniyada müstəqillik uğrunda və Fransaneokolonializminə qarşı mübarizə hazırda ciddi çətinliklərləüzləşir. 2023-cü ilin sonu və 2024-cü ilin əvvəlində baş verəniğtişaşlar, o cümlədən paytaxt Noumeada may ayında baş verənzorakılıq hadisələri, müstəqillik hərəkatı və Fransa hökumətiarasındakı gərginliyi artırdı. İğtişaşlar nəticəsində böyükiqtisadi itkilər və insan tələfatı yaşandı. Hazırda yerli hökumətFransadan 4.2 milyard avro maliyyə yardımı tələb edir, lakinParisdəki siyasi problemlər bu tələbin icrasınıləngidir.
Bununla yanaşı, Sakit Okean Adaları Forumu (PIF) yüksəksəviyyəli "Troyka-plus" missiyası vasitəsilə Yeni Kaledoniyadakıvəziyyəti araşdırmaq və dialoqun bərpasına dəstək vermək üçünaddımlar atır. Missiyanın əsas məqsədi bütün tərəflərlə görüşlərkeçirərək zorakılığı azaltmaq və vəziyyəti daha yaxşı anlamaqdır.PIF liderləri bu missiyanı Fransaya təzyiq göstərmək üçün birvasitə kimi görür və müstəqillik məsələsini yenidən diqqətmərkəzinə gətirirlər.
Fransa hökuməti müstəqillik hərəkatını zəiflətməyə çalışsa da,yerli kanak icmasıı beynəlxalq vasitəçiliyi və yeni bir müstəqillikreferendumunu dəstəkləyir.
"Azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq" adı iləmüstəmləkəçilik
... "Liberté, Égalité, Fraternité" ("Azadlıq,bərabərlik, qardaşlıq") ifadəsi, adətən, fransız dəyərlərinintəməlini əks etdirən bir şüar kimi qəbul edilir və bu, rəsmi Parisüçün hərəkətverici bir prinsip olmalıydı. Lakin reallıqda isəhadisələr tam əks istiqamətdə inkişaf edir. Son zamanlar dünyaEmmanuel Makronun yeni baş nazir seçmək məsələsini necə yubatdığınıizləyirdi. O, parlament seçkilərində uğursuzluqla üzləşəndən sonraməğlubiyyətini qəbul etməyərək bu qərarı gecikdirmək yolunu seçdi.Azadlıq harada qaldı? Bərabərlik nə oldu? Qardaşlıq haqqındadanışmaq isə artıq mənasızdır. Ancaq bunlar fransızların daxiliməsələləridir və özləri necə qərar verəcəklərinə özləri qərarverməlidirlər.
Tamamilə başqa bir məsələ isə bu şüarın, yəni "azadlıq,bərabərlik, qardaşlıq" ideyasının, Yeni Kaledoniyanın yerli xalqıolan kanakların hüquqlarına gəldikdə artıq əhəmiyyətiniitirməsidir. Fransa bu regionu "dənizaşırı ərazi" adlandıraraq,əslində hələ də köhnə kolonial təfəkkürün izləri ilə hərəkət edirvə yerli əhalini təzyiq altında saxlayır.
Xatırlatmaq lazımdır ki, 2024-cü ilin may ayında Fransaparlamenti Yeni Kaledoniyada yeni bir qanun layihəsi qəbul etdi vəbu, adanın yerli əhalisinin kəskin etirazlarına səbəb oldu.Deputatlar bu qanunla Yeni Kaledoniyada 10 il yaşamış şəxslərəseçki hüququ verərək, kanakların səslərini zəiflətmək niyyətindəidilər. Bu qərar, fransız inqilabının şüarlarına qarşı ciddiziddiyyət yaratdı. Ancaq Fransa üçün vəziyyətin ciddiliyi gülüşdənuzaq idi, çünki Yeni Kaledoniyada milli azadlıq hərəkatı daha dagüclənirdi. Kanakların haqlı tələblərinə əhəmiyyət vermək əvəzinə,Paris rəsmi olaraq hərbi vəziyyət elan etdi. Bu isə Makronhökumətinin insan hüquqlarına və demokratiyanın ən əsaselementlərinə belə hörmət etmədiyini göstərir. Kanaklar öztorpaqları və təbii sərvətlər, o cümlədən nikel ehtiyatlarıüzərində tam nəzarət tələb etsələr də, hökumət bu tələbləri rəddetdi.
Bakı isə Fransadan fərqli olaraq dünyanın harasında olursaolsun, insan hüquqlarının pozulmasına biganə qalmır. Bu prinsipAzərbaycanı 2024-cü ilin aprelində Milli Məclisdə "Yeni Kaledoniya:keçmişi, bu günü və gələcək perspektivləri" mövzusunda konfranstəşkil etməyə vadar etdi. Konfransda Yeni Kaledoniyadannümayəndələr də iştirak etdilər. Azərbaycanın kanak xalqınagöstərdiyi diqqət və dəstək nümayəndələr tərəfindən böyükməmnuniyyətlə qarşılandı. Yeni Kaledoniya Konqresinin İnfrastrukturvə Davamlı İnkişaf Komitəsinin rəhbəri Omayra Naysselin kanak xalqıadından çıxış edərək, Azərbaycanın onların müstəqillik uğrundaapardığı mübarizədə verdiyi dəstəyə görə təşəkkürünü ifadəetdi.
İstimar edilən məkan
... Yeni Kaledoniya Sakit Okeanda yerləşən, iqtisadi, sosial vəsiyasi baxımdan çox mürəkkəb bir bölgədir. Arxipellaq təxminən270000 əhalisi ilə müxtəlif mədəniyyətlərin, dillərin və etnikqrupların vətənidir. Ancaq bu ada qrupunun ən böyük problemiFransanın buradakı davam edən nəzarəti və neokolonializmsiyasətinin təsirləridir. Yeni Kaledoniyanın müstəqillik arzusuFransanın neokolonial idarəçiliyi ilə ziddiyyət təşkil edir və buziddiyyət, ciddi siyasi gərginliklərə və iqtisadi problemlərə səbəbolur.
Fransa 1853-cü ildə Yeni Kaledoniyanı müstəmləkə edərək buradakıtəbii resursları və coğrafi mövqeyi səbəbindən strateji bir bazaolaraq istifadə etməkdədir. Tarixən Fransa burada qızıl, nikel vədigər təbii resursları istismar edib. 1980-ci illərin ortalarındayerli Kanak əhalisi müstəqillik uğrunda mübarizəyə başlamış və bumübarizə zaman-zaman zorakılıq və qarşıdurmalarla müşayiətolunmuşdur.
Fransanın neokolonializm siyasəti müstəmləkə dövrünün rəsmiolaraq başa çatmasından sonra belə davam edən iqtisadi və siyasinəzarət formasını əhatə edir. Bu siyasət Yeni Kaledoniya üzərindəsiyasi və iqtisadi nəzarətin saxlanması, yerli xalqın hüquqlarınınməhdudlaşdırılması və onların resurslarının istismarı kimiməsələlərlə özünü göstərir. 2018, 2020 və 2021-ci illərdə keçirilənmüstəqillik referandumları bu gərginliyi artırmış və nəticəetibarilə ada Fransa ilə birlikdə qalmağa qərar verib. Lakin buqərarın ardında Fransanın siyasi və iqtisadi təzyiqlərinin olmasıda nəzərə alınmalıdır.
Fransanın Yeni Kaledoniyaya iqtisadi dəstəyi 2021-ci il üçün 1.5milyard avro olub. Ancaq bu yardımlar daha çox infrastruktur vəidarəçilik sahələrinə yönəldilmiş və yerli əhalinin rifahınıartırmaqda kifayət qədər səmərəli olmamışdır.
Ədalətsiz, qanunsuz...
Yeni Kaledoniyada müstəqillik tərəfdarı olan hərəkatlar,xüsusilə Kanak Sosialist Milli Azadlıq Cəbhəsi(FLNKS) tərəfindən irəli sürülür. 2018-ci ildə keçirilənreferenduma görə, əhalinin yalnız 43.3%-i müstəqilliyin lehinə səsverdi. Lakin sonrakı illərdə keçirilən referendumlarda müstəqilliktərəfdarlarının sayı artmışdır. 2021-ci ildə isə Fransa tərəfindəntəşkil edilən referenduma qatılma səviyyəsi çox aşağı olmuş,nəticədə müstəqillik əleyhinə nəticə çıxmışdır. Yerli liderlər bureferendumu "ədalətsiz və qanunsuz" adlandırmış, çünki pandemiyadövründə həyata keçirilməsini hüquqlarının pozulması kimiqiymətləndirmişlər.
Fransa neokolonializminin ekoloji fəsadları
Fransanın Yeni Kaledoniyadakı resurs istismarı yalnız iqtisadideyil, həm də ekoloji problemlərə yol açıb. Nikel istehsalı adanıntəbii mühitinə ciddi zərər verib, torpaq eroziyası, suyunçirklənməsi və bioçeşidliliyin azalması ilə nəticələnib. Bu məsələ,həmçinin yerli əhalinin sağlıq problemlərinin artmasına səbəb olub.2023-cü ildə aparılan bir tədqiqat göstərdi ki, nikel mədənləriyaxınlığında yaşayan əhali arasında xərçəng və digər ciddixəstəliklərin yayılması orta səviyyədən 20% daha yüksəkdir.
Parisin məhv etməyə çalışdığı mədəniyyət
Yeni Kaledoniyanın yerli kanak mədəniyyəti uzun illərdir ki,Fransanın dominant mədəniyyəti tərəfindən sıxışdırılmaqdadır. Kanakdili və adət-ənənələri tədricən yox olmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir.2022-ci il məlumatlarına görə, adada Kanak dilində danışanlarınsayı ümumi əhalinin yalnız 30%-ni təşkil edir, bu da mədəni itkininsürətləndiyini göstərir.
Fransanın geopolitik maraqları: neokolonialsiyasət
Fransa Yeni Kaledoniyanı təkcə iqtisadi və resurs mərkəzi kimideyil, həm də Sakit Okeandakı geopolitik mövqeyini gücləndirməküçün strateji baza kimi görür. Bölgədəki hərbi mövcudluğunugücləndirmək üçün Fransa adada daimi hərbi bazalarını saxlayır.Fransanın 2024-cü ilə aid olan hərbi büdcəsi Sakit Okeanregionundakı fəaliyyətlər üçün 500 milyon avro olaraq müəyyənedilib.
Beynəlxalq səviyyədə Fransa Yeni Kaledoniyanın müstəqilliyinəqarşı çıxan əsas aktorlardan biridir və BMT-nin müstəmləkəqalıqları ilə mübarizə üzrə komitəsində bu mövzuda bir neçə dəfətənqidə məruz qalıb. Məsələn, 2020-ci ildə BMT Baş Katibi AntonioQuterreş Fransa rəhbərliyini adadakı yerli əhalinin siyasihüquqlarına hörmət etməyə və daha ədalətli bir referendum keçirməyəçağırıb.
2023-2024-cü illərdə Fransa hökuməti Yeni Kaledoniyada bir neçəstrateji investisiya layihəsini dəstəkləyib ki, bu da yerli icmalartərəfindən neokolonializm kimi qəbul edilir. Bu layihələr Fransakorporasiyalarının nikel və digər mineralların hasilatındaiştirakını gücləndirmiş və yerli icmaların ekoloji və iqtisadimaraqlarına zərər verib.
Fransa ilə dialoqun perspektivləri
Fransa ilə Yeni Kaledoniya arasındakı münasibətlərdə dialoqimkanları məhdud olsa da, 2024-cü ildə bəzi irəliləyişlər əldəedilmişdir. Beynəlxalq təzyiqlər nəticəsində Fransa hökuməti yerliicmalarla daha ədalətli və inklüziv müzakirələr aparmağa məcburolmuşdur. Bu prosesdə, yerli liderlər öz müqəddəratını təyin etməkhüququnun tam təmin olunmasını tələb edir, lakin Fransa hökumətihələ də Yeni Kaledoniyanın tam müstəqilliyinə mane olmağaçalışır.
2024-cü ilin əvvəlində Yeni Kaledoniyada keçirilən yerliseçkilər və Fransa hökumətinin yeni planları yerli əhali tərəfindənneokolonializm siyasətinin davamı kimi qiymətləndirilib. Fransahökumətinin yerli liderlərə verdiyi vədlər yerinə yetirilmədikcə,yerli əhalinin etirazları daha da güclənir. Fransa mətbuatında buetirazların yerli əhalinin hüquqlarına deyil, Fransa dövlətiningeosiyasi və iqtisadi maraqlarına qarşı təhlükə kimi təqdimedilməsi isə Kanak hərəkatının beynəlxalq dəstək qazanmağına maneətörədir.
Nikel hasilatı: 2023-cü ildə Yeni Kaledoniyadünyada nikel istehsalı üzrə əsas mərkəzlərdən biri kimi qalmağadavam etdi. Fransa korporasiyalarının adadakı iştirakı ekolojiproblemləri daha da dərinləşdirdi. 2024-cü ilin əvvəlində ekolojifəlakətlər barədə bir neçə beynəlxalq təşkilat tərəfindənhesabatlar hazırlandı.
Yerli əhalinin boykotu: 2024-cü ilin əvvəlindəKanak hərəkatı Fransa ilə aparılan danışıqlarda boykot qərarıverdi, çünki Fransa hökuməti referendumların nəticələrinə hörmətetmirdi.
Beynəlxalq dəstək: 2024-cü ildə bir sırabeynəlxalq insan hüquqları təşkilatları Yeni Kaledoniya əhalisininmüstəqillik mübarizəsinə dəstək vermiş və Fransa hökumətinineokolonializm siyasətindən geri çəkilməyə çağırmışdır.
Yeni Kaledoniyanın sərvəti
Yeni Kaledoniya dünyada nikel ehtiyatlarına görə liderlərsırasındadır. Ümumi nikel ehtiyatları təxminən 230 min toncivarındadır ki, bu da dünya nikel istehsalının təqribən 10%-nitəşkil edir. Nikel, polad və digər sənaye məhsullarınınistehsalında istifadə olunan mühüm bir metallardan biridir və YeniKaledoniya üçün əsas ixrac məhsulu rolunu oynayır. Lakin Fransa iləolan neo-kolonial əlaqələr bu resursun tam iqtisadi faydasını yerliəhaliyə çatdırmağa mane olur.
Yeni Kaledoniya yalnız nikellə kifayətlənmir, həm də kobaltehtiyatları ilə tanınır. Kobaltın təxminən 150 min ton ehtiyatıvardır və bu metal əsasən batareyaların istehsalında, xüsusən dəelektromobillər üçün istifadə edilir. Qlobal miqyasda kobalttələbatı artdıqca, Yeni Kaledoniya bu ehtiyatlarını səmərəli idarəedə bilsə, böyük iqtisadi dividentlər əldə edə bilər.
Yeni Kaledoniyanın digər təbii sərvətləri sırasında xrom (120min ton), mis (80 min ton), maqnezium (70 min ton), qızıl (60 minton) və gümüş (50 min ton) da vardır. Bu metallar həm yerliiqtisadiyyatın inkişafına, həm də qlobal bazarda rəqabətqabiliyyətinə müsbət təsir edə bilər.
Fransanın Yeni Kaledoniyadakı neokolonial siyasəti uzun müddətərzində bu təbii sərvətlərin istismarına səbəb olub. Fransızşirkətləri adanın nikel, kobalt və digər təbii sərvətləriniçıxarmaqla Yeni Kaledoniyanın yerli iqtisadiyyatı üzərində nəzarətiqorumağa çalışıb. Buna baxmayaraq, yerli xalqın bu sərvətlərdənəldə edilən gəlirlərdən səmərəli faydalana bilməməsi iqtisadibərabərsizlikləri artırıb.
Yeni Kaledoniyanın təbii sərvətləri onun iqtisadi istiqlalınıtəmin edə biləcək əsas amillərdən biridir. Əgər ada öz təbiisərvətlərini tam şəkildə idarə etməyi bacarsa, bu, həm daxiliiqtisadi artımı, həm də beynəlxalq səviyyədə daha güclü siyasimövqeyi təmin edəcəkdir. Lakin bunun üçün, ilk növbədə, Fransa iləolan əlaqələrin yenidən nəzərdən keçirilməsi və Yeni Kaledoniyanıntam müstəqilliyə doğru addımlar atması vacibdir.
Yeni Kaledoniyanın nikel, kobalt, krom və digər təbii sərvətlərionun iqtisadi potensialını böyük dərəcədə artıran amillərdir. Lakinbu resursların tam səmərəli istifadəsi üçün adanın neo-kolonialəlaqələrdən azad olması və iqtisadi istiqlal əldə etməsi zəruridir.Gələcəkdə Yeni Kaledoniya öz təbii sərvətləri ilə həm daxiliinkişafını təmin edə, həm də qlobal iqtisadiyyatda öz mövqeyinigücləndirə bilər.
Yeni Kaledoniya əhalisinin mübarizəsi necədəyişdi?
2024-cü ildə Yeni Kaledoniyanın müstəqillik uğrunda mübarizəsibir sıra mühüm amillərin təsiri altında daha da inkişaf etmişdir.Bu dəyişikliklər yerli və qlobal səviyyədə baş verən siyasi vəiqtisadi dəyişikliklərin nəticəsi idi. Mübarizə daha genişmiqyaslıbir forma aldı və həm regionda, həm də dünyada baş verən hadisələrəuyğunlaşdı.
1. Fransaya qarşı siyasi tələbləringücləndirilməsi
2024-cü ildə Yeni Kaledoniyanın yerli əhalisinin siyasitələbləri daha sistemli və təşkilatlanmış şəkildə ortaya çıxdı.Xüsusilə kanak icması Fransa qarşısında daha çox muxtariyyət vəyerli resurslar üzərində nəzarətin artırılması tələbləri ilə çıxışetdi. 2018-ci, 2020-ci və 2021-ci illərdə keçirilən üç müstəqillikreferendumu uğursuzluqla nəticələndikdən sonra 2024-cü ildəaktivistlər yeni danışıqların aparılmasını tələb etdilər və xalqınöz müqəddəratını təyin etmək hüququna hörmət göstərilməsininvacibliyini vurğuladılar. Yerli əhali liderləri beynəlxalqtəşkilatlarla, xüsusən də BMT və "Amnesty International" ilə dahafəal əməkdaşlıq etməyə başladılar ki, bu da Fransa üzərindəbeynəlxalq təzyiqin artmasına səbəb oldu.
2. İqtisadi tələblərin güclənməsi və resurslarüzərində nəzarətin artırılması
2024-cü ildə mübarizənin iqtisadi tərəfi əsas mövzulardan birinəçevrildi. Yerli əhali nikel yataqları kimi vacib resurslar üzərindənəzarətin artırılmasını tələb etdi. Kanak icması yerli sənayenininkişafı və istehsalatın gücləndirilməsi istiqamətində addımlaratmağa başladı ki, bu da Fransa korporasiyalarından asılılığıazaltmaq məqsədi daşıyırdı. İqtisadi ədalət və təbii resurslarınistismarından əldə olunan gəlirin bərabər paylanması ilə bağlımüzakirələr 2024-cü ildə mübarizənin mərkəzində durdu və Fransahökuməti ilə beynəlxalq korporasiyalar üzərində təzyiq daha daartdı.
3. Ekoloji amil
2024-cü ildə ekoloji məsələlər müstəqillik uğrunda mübarizədəmühüm rol oynadı. Yerli əhali nikel mədənlərinin ətraf mühitə vəinsanların sağlamlığına vurduğu zərər barədə narahatlıqlarınıbildirdi. Qlobal ekoloji böhran fonunda aktivistlər ətraf mühitinqorunmasının vacibliyini vurğuladılar. Bu, beynəlxalq ekolojihərəkatın diqqətini Yeni Kaledoniyanın mübarizəsinə cəlb etdi vəonlar yerli xalqın torpaqlarının müdafiəsində dəstəkgöstərdilər.
4. Beynəlxalq dəstək və diqqətinartması
2024-cü ildə Yeni Kaledoniya məsələsinə beynəlxalq diqqətartmağa başladı. Bu, qlobal miqyasda anti-kolonializm və yerlixalqların hüquqları uğrunda hərəkatların güclənməsi ilə bağlı idi.Belə təşkilatlar, o cümlədən BMT və "Amnesty International" YeniKaledoniyanın yerli əhalisinin hüquqları ilə bağlı hesabatlarhazırlayaraq, Fransa hökumətini bu hüquqlara hörmət etməyə çağırdı.Sakit Okean regionundakı bir sıra ölkələr də Yeni Kaledoniyanınmüstəqillik tələblərini dəstəkləməyə başladı və bu məsələnibeynəlxalq görüşlərdə gündəmə gətirdi.
5. Sosial və mədəni kimliyinqorunması
Mədəniyyət məsələləri də 2024-cü ildə aktual olaraq qaldı. Kanakicması öz mədəniyyətini və ənənələrini qorumaq üçün mübarizəsinidavam etdirdi. Yerli liderlər dillərin, adət-ənənələrin və ənənəviidarəetmə formalarının qorunmasının vacibliyini vurğuladılar. Bu,yalnız muxtariyyət üçün deyil, həm də sosial ədalət, təhsil,səhiyyə və iqtisadi imkanlara bərabər çıxış üçün mübarizə idi.
6. Fransanın reaksiyası
Fransa, artan təzyiqlərlə və etirazlarla üzləşərək, vəziyyətiyumşaltmaq üçün müəyyən addımlar atdı. 2024-cü ildə Fransa hökumətiyerli icmaların həyat şəraitini yaxşılaşdırmaq məqsədilə yeniiqtisadi yardımlar və infrastruktur layihələri təklif etdi. Lakinbu təkliflərin əksəriyyəti yerli əhali tərəfindən region üzərindənəzarəti saxlamaq cəhdi kimi qiymətləndirildi və bu, həm yerliəhali, həm də beynəlxalq insan haqları təşkilatları tərəfindəntənqid edildi.
Kanaklara beynəlxalq dəstək
Beynəlxalq təşkilatlar Yeni Kaledoniyanın müstəqillik və yerlixalqların hüquqları uğrunda mübarizəsinə əhəmiyyətli dəstəkgöstərirlər. Bu dəstək siyasi təzyiq, insan hüquqlarının müdafiəsi,vəziyyətin monitorinqi və seçkilər və referendumların təşkilindəkömək şəklində özünü göstərir. Aşağıda beynəlxalq təşkilatlarınYeni Kaledoniyanın müstəqillik tələblərinə verdiyi dəstəyin əsasaspektləri göstərilib:
1. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı(BMT)
BMT Yeni Kaledoniyada dekolonizasiya prosesini dəstəkləyən əsasbeynəlxalq platformalardan biridir.
Dekolonizasiya üzrə Xüsusi Komitə (24-cüKomitə): BMT-nin bu komitəsi dekolonizasiya prosesiniirəli aparmaq və öz müqəddəratını təyin etməmiş ərazilərdəvəziyyətə nəzarət etmək üçün yaradılıb. Yeni Kaledoniya 1986-cıildən bu ərazilər siyahısında yer alır və BMT dəfələrlə Fransahökumətinə Kanak xalqının hüquqlarını qorumağı və müstəqillikdialoqunu inkişaf etdirməyi tövsiyə etmişdir. 24-cü Komitəvəziyyəti izləyir, hesabatlar və tövsiyələr verir, Yeni Kaledoniyanümayəndələri ilə görüşlər təşkil edir.
Referendumların monitorinqi: BMT 2018, 2020 və2021-ci illərdə keçirilən müstəqillik referendumlarına nəzarətetməkdə iştirak edib. Bu referendumlar Yeni Kaledoniyanın Fransailə bağlı qalmasına baxmayaraq, BMT Kanak xalqının öz müqəddəratınıtəyin etmə hüququnu dəstəkləməyə və tərəfləri dialoqa təşviq etməyədavam edir.
İnsan hüquqlarının müdafiəsi: BMT müxtəlifagentlikləri, o cümlədən İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarlığı(OHCHR) vasitəsilə Yeni Kaledoniyanın yerli əhalisinin hüquqlarınadiqqət yetirir. Onların hesabatlarında Kanak xalqınındiskriminasiyası və sosial ədalətsizliklə üzləşməsi kimi məsələlərətoxunulur.
2. Sakit Okean Adaları Forumu(PIF)
Sakit Okean Adaları Forumu (PIF) Sakit Okean regionu ölkələrinibirləşdirən hökumətlərarası təşkilatdır. PIF Yeni Kaledoniyanın özmüqəddəratını təyin etmə mübarizəsini fəal şəkildə dəstəkləyir.
Siyasi dəstək: Sakit Okean Adaları Forumumüstəqillik hüququnu dəstəkləyən qətnamələrlə çıxış edir. Xüsusilədə, PIF bu məsələni BMT kimi beynəlxalq forumlarda gündəmdəsaxlayaraq diplomatik dəstək göstərir.
Dekolonizasiya prosesinə nəzarət: PIF həmçininYeni Kaledoniyada dekolonizasiya prosesinin monitorinqində iştirakedir və Kanak xalqının Fransa ilə ədalətli və şəffaf müzakirələraparmaq tələblərini dəstəkləyir.
3. Beynəlxalq İnsan Hüquqları Federasiyası(FIDH)
FIDH Yeni Kaledoniyanın yerli xalqlarının hüquqlarını müdafiəedir və onların müstəqillik uğrunda mübarizəsini dəstəkləyir.
Hüquqi dəstək: FIDH Kanak xalqına beynəlxalqməhkəmələrə və təşkilatlara müraciət etməkdə hüquqi dəstək verir.Onlar yerli insan haqları təşkilatları ilə əməkdaşlıq edərək ədalətvə insan hüquqlarının müdafiəsi üçün səylər göstərirlər.
Beynəlxalq təzyiq: FIDH beynəlxalqşəbəkələrindən istifadə edərək Fransa hökumətinə təzyiq göstərirki, islahatlar həyata keçirilsin və yerli əhalinin öz müqəddəratınıtəyin etmək hüququ təmin edilsin.
4. UNESCO
UNESCO Yeni Kaledoniya xalqının mədəni irsinin qorunmasında vəyerli xalqların mədəni özünəməxsusluğunu dəstəkləməkdə mühüm roloynayır.
Mədəniyyətin və dilin qorunması: UNESCO Kanakxalqının dil və mədəni ənənələrinin qorunması üçün layihələrdəstəkləyir. Mədəni özünəməxsusluğun qorunması Yeni Kaledoniyanınmüstəqillik mübarizəsinin vacib hissəsi olduğundan, bu, xalqınFransanın assimilyasiya siyasətinə qarşı çıxmasına kömək edir.
Təhsil proqramları: UNESCO, həmçinin, yerliəhalinin təhsil səviyyəsinin yüksəldilməsi və insan hüquqlarınıntəbliği istiqamətində təhsil proqramlarını dəstəkləyir.
