Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:
Qreta Tunberq, gənc isveçli ekoaktivist, çoxdan qlobal ictimaiyyətin simvolik fiquruna çevrilib. Bəziləri üçün o, planetin xilas edilməsi üçün təcili tədbirlərə çağıran bir nəslin səsidir. Digərləri üçün isə gizli maraqları təşviq etmək məqsədilə yaradılmış süni bir layihədir. Bəs o, əslində kimdir? İqlim gələcəyi uğrunda güzəştsiz mübariz bir fəal, yoxsa güclü oyunçuların əlində bir alət?
Qlobal səhnə: Təkbaşına başlayan etirazdan əfsanəyə qədər
Qreta Tunberqin hekayəsi 2018-ci ilin yayında İsveç parlamentinin qarşısında keçirdiyi təkbaşına piketlə başlayır. Onun üzərində "İqlim uğrunda məktəb tətili" yazılmış plakatı təkcə sistemə meydan oxumaq deyildi, həm də qlobal bir hərəkatın başlanğıcı oldu. Tezliklə Qreta yalnız onun nümunəsindən ruhlanan şagirdlərin deyil, eyni zamanda marketinq və siyasət dünyasının peşəkarlarının da diqqət mərkəzinə çevrildi.
Onun yüksəlişində xüsusi rolu İsveçli PR mütəxəssisi və We Don't Have Time ekoloji layihəsinin qurucusu İnqmar Rentzhog oynadı. Rentzhog Qretanı etirazlarında investisiyaları cəlb etmək və öz platformasını populyarlaşdırmaq üçün güclü bir vasitə kimi gördü. İsveçin Svenska Dagbladet nəşrinin yazdığına görə, Tunberqin adı bu layihənin marketinq kampaniyalarının mərkəzinə çevrildi və layihə qısa zamanda milyonlarla dollar cəlb etdi. Rentzhog daha sonra onun obrazının əvvəlcədən öz strategiyasına daxil edildiyini etiraf etdi.
Lakin tənqidçilər onun tanınmasının təsadüfi olmadığını iddia edirlər. Almaniyanın Die Weltwoche nəşri yazır ki, Qretanı parlament qarşısındakı etirazları özbaşına baş verməmişdi və onun kampaniyası təcrübəli strateqlərin dəstəyi ilə aparılmışdı. Onlar arasında ABŞ-ın sabiq vitse-prezidenti və ekoloji gündəmin məşhur müdafiəçisi Albert Qorun adı çəkilir. Maraqlıdır ki, karbon emissiyası kvotalarının ticarətindən milyonlar qazanan Qor, ekoaktivizmə dəstək verənlərin həqiqi motivləri barədə suallar doğurur.
Dövrün simvolu, yoxsa marketinq kuklası?
Qreta Tunberq yalnız bir ad deyil; bu, güclü bir brenddir. Lakin bu brendin arxasında çoxsaylı ziddiyyətlər gizlənir. Bəziləri onun fəaliyyətində iqlim dəyişikliyinə diqqət çəkmək üçün səmimi bir cəhd görür. Digərləri isə diqqətlə qurulmuş bir obraz, ekoloji lobbilərə və hətta bəzi transmilli korporasiyalara faydalı bir vasitə olduğunu düşünür.
Qretanı tənqid edənlər onun fəaliyyətinin ilk günlərindən siyasiləşdirilmiş olduğunu iddia edirlər. Məsələn, Qretanın anası, məşhur opera müğənnisi Malena Ernman, ailəsinin ekoloji mübarizəsini təsvir edən bir kitab nəşr etdirib. Bu, Qretanın ilk gündən böyük bir layihənin bir hissəsi olduğu və onun etirazlarının yalnız "buz dağının görünən tərəfi" olduğu barədə şayiələri qızışdırdı. Onun tənqidçiləri onu gənc yaşına xas səmimiyyəti ilə kütlələri heyran edə bilən təsirli şəxslərin əlində bir marionetka adlandırır.
"Necə cürət edirsiniz?": dünyanı silkələyən qəzəb
Qretanın 2019-cu ildə BMT sammitindəki çıxışı onun vizit kartına çevrildi. Onun kəskin "Necə cürət edirsiniz?" ifadəsi dünya liderlərinə təkcə bir yeniyetmənin iqlim dəyişikliyinə etirazını deyil, həm də qlobal günahkarlıq hissi aşılayan bir fiquru göstərdi. Bu çıxış duyğuların dalğasına səbəb oldu, saysız-hesabsız memlərə ilham verdi və eyni zamanda sərt tənqidlərə məruz qaldı. Donald Tramp onu "parlaq gələcəyi səbirsizliklə gözləyən çox xoşbəxt bir qız" kimi istehza ilə təsvir etdi. Vladimir Putin isə onun sadəlövhlüyünü qeyd edərək iqtisadi proseslərin mürəkkəbliyini gənc bir aktivistin dərk edə bilmədiyini vurğuladı.
Aktivist, yoxsa alət?
Qreta Tunberq öz dövrünün ziddiyyətlərini təcəssüm etdirir. Bir tərəfdən, o, tək bir insanın milyonlara ilham verə biləcəyinin parlaq nümunəsidir. Digər tərəfdən, onun tarixi manipulyasiya və qlobal problemlərin qəbulunda maraqların gizli təsiri barədə suallar doğurur. Beləliklə, sual açıq qalır: O, planetin gələcəyi üçün cəsarətli bir mübarizdir, yoxsa ekoloji panikanı təşviq edənlərin əlində bir vasitə?
Qretanın fəaliyyəti ətrafındakı ziddiyyətlər nəinki onun obrazını formalaşdırır, həm də müasir dünyanın ekoloji məsələlərə baxışını dərindən təsir edir. Onun irsi isə gələcək illərdə daha aydın şəkildə qiymətləndiriləcək.
Sözlər və əməllər: idealizmin mikroskop altında görünüşü
Qreta Tunberqə qarşı irəli sürülən əsas tənqidlərdən biri onun sözləri ilə əməlləri arasındakı uyğunsuzluqdur. Bu tənqidlərin ən çox diqqət çəkən nümunələrindən biri, onun 2019-cu ildə BMT-nin iqlim konfransında iştirak etmək üçün ABŞ-a yelkənli yaxta ilə səyahəti olub. Bu addım ekologiyaya uyğun bir təşəbbüs kimi təqdim olunsa da, tənqidçilər yaxtanın hazırlanmasında istifadə edilən materialların ətraf mühitə zərər verdiyini qeyd etdilər. Bu hadisə yenidən belə bir sualı gündəmə gətirdi: onun aktivizmi həqiqətənmi "təmizdir"?
Skeptiklər tez-tez onun ritorikasının radikallığına diqqət çəkirlər. Məsələn, Qreta kapitalizmin iqlim böhranının əsas səbəbi olduğunu iddia edib. Bu bəyanat mübahisələrə səbəb oldu və sağçı siyasətçilər, iqtisadçılar onu utopik yanaşmada və anti-kapitalist təbliğatda ittiham etdilər.
Qlobal rezonans: Tunberq fenomeninin müxtəlif ölkələrdə qarşılanması
Dünyada Qreta Tunberqə münasibət birmənalı deyil. Avropada o, hələ də gənclərin kumiridir və məktəbliləri Fridays for Future hərəkatına qoşulmağa ruhlandırır. Lakin ABŞ və Rusiyada onun radikallığı və mürəkkəb iqtisadi problemləri həddən artıq sadələşdirdiyi tez-tez tənqid olunur.
Qreta iştirak etdiyi etiraz aksiyalarının nəticəsində daim mübahisələr yaradır. Məsələn, 2023-cü ilin yanvarında Almaniyada kömür mədənlərinin genişləndirilməsinə qarşı etiraz zamanı onun saxlanılması böyük müzakirələrə səbəb oldu. Tərəfdarları onu mübarizənin simvolu adlandırdı, tənqidçilər isə onu "piar ustası" kimi təqdim etdilər.
Səs, yoxsa kukla?
Qreta Tunberqin obrazı müasir dövrün paradokslarını əks etdirir. Bir tərəfdən, o, bir nəfərin milyonlara ilham verə biləcəyinin parlaq nümunəsidir. Digər tərəfdən, onun hekayəsi manipulyasiya və qlobal problemlərə baxışımızı formalaşdıran gizli maraqlar barədə suallar doğurur. Bəs o, əslində kimdir? Planetin gələcəyi uğrunda qətiyyətlə mübarizə aparan bir qəhrəman, yoxsa ekoloji panika üzərində qazanc əldə edənlərin əlindəki marionetka? Cavab isə, deyəsən, bu sualı kimin verdiyindən asılıdır.
İncə təsir oyunu
Tunberqin populyarlığı o səviyyəyə çatıb ki, onu tənqid etmək xüsusilə Qərb ölkələrində bir növ "tabu" halına gəlib. Bu ölkələrdə tolerantlıq və sosial məsələlər fəal şəkildə müdafiə olunur.
Qreta 21 yaşlı Asperger sindromu olan bir yeniyetmədir, bu isə ona qarşı hər hansı hücumun tənqid edən şəxsin reputasiyasına ciddi zərbə vurmasına səbəb olur.
Hətta sərt ritorikası ilə tanınan Donald Tramp belə, ona qarşı yalnız sarkazmla kifayətlənib. Onun Twitter-də Qretanı "parlaq gələcəyi səbirsizliklə gözləyən çox xoşbəxt bir qız" kimi təsvir edən ironik açıqlaması mübahisəli reaksiyalara səbəb oldu. Digər tərəfdən, Belçikada ekologiya naziri məktəblilərin Qretanın çağırışlarına qoşulmasını tənqid etməyə cəsarət etdiyi üçün öz vəzifəsini itirdi.
Ekoloji partiyaların uğuru: Qretanın dolayısı təsiri
Onun fəaliyyətinin yan təsirlərindən biri ekoloji partiyalara artan siyasi dəstəkdir. Avropada məhz "yaşıllar" Qretanın populyarlığından ən çox faydalananlar oldular və mövqelərini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirdilər. 2019-cu ildə Avropa Parlamentinə keçirilən seçkilərdə onlar səslərin təxminən 20%-ni qazandılar, bu isə əsl sensasiya idi.
Hərçənd, Qreta rəsmi olaraq heç bir siyasi gücü dəstəkləmir, lakin onun ritorikası ekoloji partiyaların gündəliyinə mükəmməl şəkildə uyğun gəlir. Bu isə onun təsir dairəsinin nə qədər geniş və çoxşaxəli olduğunu bir daha sübut edir.
Fədakarlıq mifindən kommersiyalaşmaya doğru
Qreta Tunberqin obrazı həmişə səmimiyyət və həqiqət uğrunda mübarizə ilə əlaqələndirilir. Lakin bir çoxları bu obrazın arxasında siyasi və kommersiya maraqlarının dayandığını güman edir. Almaniyanın Taz qəzetində dərc olunan "Qreta Tunberqin kommersiya məqsədilə istifadəsi" adlı məqalədə vurğulanır ki, onun fiquru marketinq və PR məqsədləri üçün aktiv şəkildə istifadə olunur.
Qretanın İnqmar Rentzhogun rəhbərlik etdiyi We Don't Have Time layihəsi ilə əlaqəsi bu "buz dağının yalnız görünən hissəsidir". Qreta 2019-cu ildə bu layihədən ayrıldığını elan etsə də, onun adı və obrazı investisiyaların cəlb edilməsi üçün güclü bir vasitə olaraq qalır. Bu cəhətin ən parlaq nümunələrindən biri onun Atlantik okeanını keçərək yaxta ilə həyata keçirdiyi məşhur səfəridir. Bu səfər təyyarə uçuşuna ekoloji alternativ kimi təqdim olunsa da, tənqidçilər yaxtanın zəngin bir iş adamına məxsus olduğunu və həmin şəxsin ekoloji fəaliyyətinin etikliyi ilə bağlı ciddi suallar yarandığını qeyd etdilər.
Daha çox mübahisəyə səbəb olan isə Qretanın digər nüfuzlu şəxslərlə yaxınlığıdır. Məsələn, onun tez-tez birgə çalışdığı Luiza Mari Noybauer Corc Soros tərəfindən maliyyələşdirilən təşkilatlarla əlaqəlidir. Hərçənd, Qretanın Soros və ya Albert Qor tərəfindən birbaşa təsirə məruz qalmasına dair sübutlar yoxdur, belə fiqurların Tunberq kimi qlobal simvolların yaradılmasında mühüm rol oynadığı açıq-aşkar görünür.
Qreta: təzyiq vasitəsi kimi
Qretanın təsiri o qədər böyükdür ki, dünya liderləri, hətta onu tənqid edərkən belə, onun populyarlığını nəzərə almaya bilmirlər. O, yalnız milyonlarla gənc fəal üçün ruhlandırıcı bir nümunə deyil, həm də siyasətçilər və korporasiyalar üzərində effektiv bir təzyiq vasitəsinə çevrilib. Onun hər bir çıxışı və iştirak etdiyi hər etiraz aksiyası geniş müzakirələrə səbəb olur və çox vaxt konkret qərarların qəbul olunmasına təsir göstərir.
Məsələn, onun Almaniyada kömür hasilatının genişləndirilməsinə qarşı etirazlar zamanı saxlanılması və ya 2019-cu ildə BMT sammitində "Necə cürət edirsiniz?!" ifadəsi ilə yadda qalan çıxışı böyük rezonans yaratdı. Bu hadisələrə qarşı biganə qalmaq mümkün deyildi. Lakin sual açıq qalır: onun təsiri həqiqətən səmimidirmi, yoxsa diqqətlə planlaşdırılmış bir strategiyanın tərkib hissəsidir?
Qəhrəman, yoxsa dövrün məhsulu?
Qreta Tunberq tək bir insan olmaqdan çox, bir brend, bir simvol və bir fenomendir. Onun idealizmi milyonlara ilham verir, lakin fəaliyyətindəki kommersiya və siyasi elementlər də diqqətdən kənarda qalmır. Ola bilər ki, o, öz missiyasına ürəkdən inanır, lakin onun obrazının arxasında gənclik həvəsindən daha böyük qüvvələrin dayandığı da açıqdır.
Əsas sual isə hələ də cavabsızdır: Qreta öz müstəqilliyini qoruyub həqiqətən də müstəqil bir liderə çevrilə biləcəkmi? Yoxsa o, artıq populyarlığını kapitala çevirməklə məşğul olanların əlində bir vasitə olaraq qalacaq? Bu sualın cavabı yalnız onun gələcəyini deyil, həm də qlobal ekoloji hərəkatın növbəti mərhələsini müəyyən edəcək.
Milli.Az
