Aylardır Qəzzada qırğınlar törədən İsrail və Livanda yerləşən Hizbullah hərtərəfli müharibənin astanasındadır. Bəs Hizbullah kimdir? Nə vaxt qurulub? Onun gücü nədir? O, əvvəllər İsraillə döyüşübmü? Təfərrüatlar xəbərimizdə…
Turkustan.az xəbər verir ki, oktyabrın 7-dən Qəzza zolağına hücumlarını davam etdirən İsrail şimal sərhədində də Livan Hizbullahı ilə döyüşür. Nəhayət, bu yaxınlarda İsrailin işğal etdiyi Qolan Təpələrindəki Məcdel Şəms qəsəbəsinə hücum iki qüvvəni hərtərəfli müharibənin astanasına gətirib.
Hizbullah Hərəkatı Məcdel Şəmsdəki hücumun onlar tərəfindən törədildiyi iddialarını rədd edir, lakin Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində soyqırım ittihamı ilə mühakimə olunan İsrail,
Hər fürsətdə sərt cavab verəcəyini bildirir.
Qəzzada törədilən qırğınlardan məsul olan Netanyahu deyir;
"İsrail bu ölümcül hücumu bir kənara qoymayacaq. Hizbullah indiyə qədər heç vaxt ödəmədiyi ağır bədəli ödəyəcək".
Təhdidlər reallığa çevrilirmi?
İki aktyor arasında sonuncu müharibə 2006-cı ilin iyulunda baş verib və 34 gün davam edib.
Bu günlərdə qarşılıqlı hücumlar yenidən artmaqdadır. Aylardır davam edən bu münaqişələrin kütləvi müharibəyə çevrilməsi ehtimalı hələ də yüksəkdir.
İndi gəlin Livan Hizbullahına daha yaxından nəzər salaq...
Qeyri-dövlət aktyoru Hizbullah necə ortaya çıxdı?
İdeoloji əsasları 70-ci illərin sonlarından Livanda qoyulan Hizbullah, Ayətullah Xomeyninin rəhbərlik etdiyi İran İslam İnqilabından sonra yaranma mərhələsinə qədəm qoyub.
Livandakı nüfuzlu şiə hərəkatlarından biri olan Əməl Hərəkatında çalışan bəzi mühüm fiqurlarla hərəkatın liderləri arasında ideoloji fasilələr Hizbullahın doğulmasına səbəb oldu.
Lakin “Hizbullah”ın yaranmasında yeganə amil Əməl Hərəkatının bəzi mühüm şəxslərinin İran İnqilabının təsiri altına düşməsi deyildi.
1982-ci ildə İsrailin Cənubi Livanı işğal etməsi və şiə liderlərinin İsrailin hücumlarına cavab vermədən geri çəkilmə qərarının Hizbullahın qurulmasını sürətləndirdiyi düşünülür.
Əslində, Livanda o dövrdə xristianların və müsəlmanların da daxil olduğu Şiə Əməl Hərəkatı İrandan fərqli olaraq Suriya rəhbərliyi ilə birlikdə Fələstin Azadlıq Hərəkatına (FAT) qarşı siyasət yürüdürdü.
Bu vəziyyət İranın birbaşa dəstəklədiyi və Fələstin məsələsini özünün başlıca prioriteti kimi qəbul edən Əməl Hərəkatı daxilindəki qrupun ayrılmasını sürətləndirdi.
Qurulduğu vaxt dəqiq bilinməyən “Hizbullah” İran İnqilab Keşikçiləri Korpusundan hərbi və siyasi dəstək aldığı halda, ideoloji olaraq özünü birbaşa Ayətullah Xomeyniyə bağlanıb.
1982-ci ildən bu yana Livanda bir çox hücumlar həyata keçirən Hizbullah 1985-ci ildə dərc etdiyi bəyannamə ilə qurulduğunu rəsmən elan edib.
Bu bəyannamədə Hizbullah Vilayət-i Fakih olaraq gördüyü Ayətullah Xomeyninin əmrlərinə sadiq qaldığını açıqladı.
Bu vəziyyət artıq Hizbullahın rəsmi internet saytında moqawamada elan edilib. Saytın liderlər bölməsində ilk olaraq Ayətullah Xomeyninin adı çəkilir.
İran İslam İnqilabının rəhbəri Ayətullah Xomeynini ali dini hakimiyyət kimi qəbul edən Hizbullah, baş katibini də Xomeyninin Livandakı nümayəndəsi kimi qəbul edir.
İdeoloji cəhətdən İran lideri Xomeyni ilə bağlı olan Hizbullah həm də İran İnqilab Keşikçiləri Korpusundan siyasi və hərbi dəstək alır.
Təşkilat ilk böyük aksiyasını 1983-cü ilin oktyabrında keçirdi.
Hizbullahı həm Livan daxilində, həm də bölgədə tanıdan bu aksiya ABŞ və Fransa əsgərlərinin yerləşdiyi qərargahda keçirilib və 300 ABŞ-Fransa əsgəri həyatını itirib.
Etnik, məzhəb və mədəni zənginliyi ilə Yaxın Şərqin kiçik modeli olan Livan, İkinci Dünya Müharibəsinin siyasi və ictimai sisteminin əsaslandığı məzhəb quruluşu üzərində qurulmuşdu.
Buna uyğun olaraq, prezident maronit, parlamentin sədri şiə, baş nazir isə sünni olmalıdır.
Təriqətlər üzərində qurulan bu quruluş ölkənin 1975-1990-cı illər arasında 15 il davam edən vətəndaş müharibəsi spiralına girməsinə səbəb olub.
60-cı illərin ortalarından Livanda hər bir məzhəb və etnik qrup öz təsirlərini artırmağa çalışdığı zaman şiələrə rəhbərlik İranın Qum şəhərində anadan olmuş və İraqın Nəcəf şəhərində təhsil almış İmam Musa Əs-Sədr tərəfindən öhdəsinə götürüldü.
Musa Əs-Sədrlə Suriyada hakimiyyətdə olan Hafiz Əsəd arasında münasibətlər 1973-cü ildən inkişaf etməyə başlayıb. O qədər ki, Əsəd Livandakı şiələri Sədrə bağlamaqda təsirli oldu.
Başlanğıcda xristianların da daxil olduğu təşkilatlarla fəaliyyət göstərən Sədr 1975-ci ilin iyulunda ölkədəki bütün qrupların silaha sarıldığı bir dövrdə Amal Hərəkatını (Livan Müqavimət Briqadası) qurdu.
Vətəndaş müharibəsinin mühüm aktyorlarından biri olan Emel, 1970-ci illərin sonlarında həm qlobal, həm də regional dəyişikliklərin təsirini hiss etdi. Xüsusilə, 1979-cu ildə İranda baş verən İslam İnqilabı Əməl daxilində Xomeyniyönümlü komandanı gücləndirdi və Hizbullahın qurulmasına yol açdı.
Hizbullahın doğulmasına səbəb olan mühüm amillərdən biri də 1978-ci ildə Sədrin müəmmalı şəkildə yoxa çıxması idi. Müəmmər Qəddafi ilə görüşmək üçün Liviyaya gedən Sədr oradan İtaliyaya keçərkən yoxa çıxması Livan şiə hərəkatında böyük travma yaradıb.
Livanda nüfuzu olan Fələstin Azadlıq Təşkilatı (FAT) ilə Suriya hökumətinin də iştirak etdiyi Əməl Hərəkatı arasında yaşanan gərginlik Hizbullahın doğulmasına təsir edən amillərdən biri olub. Livandakı Hafiz Əsəd administrasiyasının Fələstin Azadlıq Təşkilatına qarşı münasibəti Əməl Hərəkatına da təsir etdi.
Bu vəziyyət özünü İsrailin PLO hücumlarına cavab verməməsi və geri çəkilməsində göstərdi. Fələstinlilərlə ortaq mübarizə idealını ön planda tutan Əməl rəhbərliyi ilə Hizbullahı quracaq kadrlar arasında fikir ayrılığını dərinləşdirdi.
Taif müqaviləsi və siyasi həyata giriş
Livanda 15 illik vətəndaş müharibəsinə son qoyan Taif sazişi 1989-cu ildə imzalanıb. Razılaşmada bütün qrupların silahı yerə qoyması nəzərdə tutulsa da, Hizbullah İsrailin işğalını əsas gətirərək silahlarını yerə qoymaqdan imtina edib.
Cənubi Livanda işğalçı İsrail qüvvələrinə qarşı hücumlarını davam etdirən təşkilat 1992-ci ildə ölkədə keçirilən seçkilərə də qatılıb və 12 deputat yeri qazanıb.
2000-ci il Livanın daxili və xarici siyasətində bəzi mühüm dəyişikliklərin baş verdiyi il oldu. May ayında İsrail Cənubi Livanın işğal etdiyi ərazilərdən geri çəkildi. Həmin ildə keçirilən parlament seçkilərində Rəfiq Həririnin rəhbərlik etdiyi Gələcək Partiyası qələbə qazanıb. Bu seçkilərdə İsrailin Cənubi Livandan çıxmasına və bu geri çəkilməsinə baxmayaraq, Hizbullah seçkilərdə cəmi 12 yer qazana bildi.
Livanın daxili siyasətində təsirini günü-gündən artıran Hizbullah həm parlament seçkilərində, həm də prezident seçkilərində fəal rol oynayıb. Bundan əlavə, Hizbullah ölkədə fərdi siyasi hərəkat olmaqdan çıxaraq koalisiyaları rəhbər tutmaq və müxtəlif qruplarla birgə fəaliyyət göstərmək siyasətini davam etdirməyə başlayıb.
Hər zaman Suriyanın Livanda hərbi və siyasi mövcudluğunu müdafiə edən Hizbullah 2005-ci ildə Rəfiq Həririnin öldürülməsindən sonra bu ölkənin Livandan tamamilə geri çəkilməsinə mane ola bilmədi. Rafiq Həririnin qətlindən sonra ölkə siyasətində iz qoymuş etnik, dini və məzhəb ayrılıqlarından başqa, “Suriya tərəfdarı” (8 mart) və “anti-Suriya” (14 mart) arasında yeni və davam edən sərt qarşıdurma var. ), Hizbullahın başçılıq etdiyi sıralar formalaşdırıldı.
Hizbullahın hərbi potensialı
Hizbullah İrandan aldığı və ya Livanda inkişaf etdirdiyi raket gücü ilə diqqət çəkir. İsrail mediası və təhlükəsizlik mənbələri tez-tez təşkilatın bu gücünü ön plana çıxarır və bunun onlar üçün təhlükə yaratdığını iddia edirlər.
Bəs, Hizbullahın hansı raketləri var və onların uçuş məsafəsi nədir?
İngiltərə-İsrail Kommunikasiya və Araşdırma Mərkəzinin hazırladığı hesabatda Hizbullahın raket gücündən ətraflı bəhs edilir.
Müvafiq olaraq, Hizbullahın 8 ilə 500 kilometr arasında dəyişən raketləri var. Bu raketlər İsraildəki hava limanlarını, limanları və mühüm hərbi bazaları vurmağa qadirdir. Hizbullah da bu iddiaları tez-tez dilə gətirir.
Hizbullahın hərbi potensialının digər cəhəti onun canlı qüvvəsidir. İranın Fars xəbər agentliyi 2016-cı ildə yaydığı hesabatda təşkilatın 65 min əsgərinin olduğunu yazıb.
Keçmişdən bu günə İsrail-Hizbullah qarşıdurması
İsrail və Hizbullahı bir-birinə qarşı qoyan və illərdir davam edən münaqişəni alovlandıran hadisə Fələstin Azadlıq Təşkilatının (FAT) Livana köçməsi oldu.
Buna görə 65 min əsgərin 21 mini peşəkardır. Onların ən azı 5-8 min nəfərinin Suriyada döyüşdüyü təxmin edilir.
Xüsusilə, ABŞ-ın Livan ordusuna bağışladığı hərbi maşınlardan Hizbullah da istifadə edir. Bu məlumat 2016-cı ildə Homs yaxınlığındakı Əl-Qusayrda çəkilmiş bir fotoşəkillə ortaya çıxıb.
1967-ci il Ərəb-İsrail müharibəsi və İordaniyanın 1970-ci ildə Kral Hüseynə qarşı çevriliş cəhdindən sonra Fələstin Azadlıq Təşkilatına artan təzyiqlər, Yasir Ərəfat da daxil olmaqla çoxlu sayda fələstinli qaçqının Livana getməsinə səbəb oldu.
1973: İsrailin gələcək baş naziri Ehud Barakın rəhbərliyi altında qadın paltarı geyinmiş İsrail elit komandoları Beyrutda Fələstin Azadlıq Təşkilatının üç liderini öldürürlər.
1975: Livanda vətəndaş müharibəsi başlayır, fələstinlilər və Fələstin tərəfdarı olan Livan milisləri Livanın xristian milisləri ilə qarşıdurur. Müharibə təxminən 15 il davam edəcək və rəsmi olaraq 1990-cı ildə başa çatacaq.
1976: Suriya vətəndaş müharibəsinin ilk aylarında müharibənin sona çatmasına kömək etmək üçün hərbi sülhməramlılar göndərdi. Qoşunlar təxminən 30 il, 2005-ci ilin aprelinə qədər orada qalacaqdı.
1978: PLO-nun Şimali İsraildə avtobusa hücumundan bəhanə kimi istifadə edən İsrail Livana qarşı hərbi əməliyyata başladı. Lakin BMT Təhlükəsizlik Şurasının İsrail qüvvələrinin dərhal çıxarılmasına dair qətnamə qəbul etməsindən sonra İsrail geri çəkilib. İsrailin müttəfiqi mayor Saad Haddadın rəhbərliyi ilə İsrail ərazisini sərhədyanı hücumlardan qorumaq üçün 12 mil genişlikdə “təhlükəsizlik zonası” yaradılıb.
1981: İsrail qüvvələri Qərbi Beyrutda PLO-nun qərargahını bombalayıb, 300-dən çox dinc sakini öldürüb. Hücumdan sonra ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə İsrail və PLO arasında atəşkəs imzalanıb.
1982: Atəşkəs 6 İyun 1982-ci ilə qədər davam etdi, o zaman İsrail Britaniya səfirinə sui-qəsd cəhdindən sonra Fələstin Təhlükəsizliyi Təşkilatını məhv etmək üçün təxminən 60 min əsgərlə Livanı işğal etdi. Ərəfat və PLO avqust ayında Livandan qaçaraq Tunisdə məskunlaşdılar.
1983: Hizbullah kamikadzesi Beyrutda ABŞ dəniz piyadaları və fransız qüvvələrinin qərargahını partladıb, 241-i ABŞ dəniz piyadası da daxil olmaqla 298 nəfəri öldürüb. ABŞ qoşunları bir neçə ay sonra Livandan çıxdı.
1990: Livanda 15 illik vətəndaş müharibəsi rəsmən başa çatdı.
2000: İsrail qoşunları Cənubi Livandan geri çəkildi və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı iki ölkə arasında sərhəd olaraq "Mavi Xətt" təyin etdi.
2006: Hizbullah və İsrail arasında 34 gün davam edən müharibə oldu.
2006 İsrail-Hizbullah müharibəsi (iyul müharibəsi)
İsrail 2000-ci ildə geri çəkildiyini elan etsə də, sərhəddəki bəzi bölgələrdən geri çəkilməməsi Hizbullahın həm daxildən, həm də xaricdən “silahları yerə qoyma” çağırışlarına cavabı oldu.
Hizbullah 2006-cı ilin iyulunda İsrailə qarşı təzyiqləri azaltmaq üçün ona hücum etdi. Sərhədi keçən Hizbullah silahlıları 3 İsrail əsgərini öldürüb, 2-ni girov götürüb. İsrailin başlatdığı əks-əməliyyat zamanı 1 İsrail tankının məhv edilməsindən və daha 5 əsgərin öldürülməsindən sonra hadisələr daha da böyüyərək “İyul müharibəsi” adlanan qarşıdurmalar başlayıb.
İsrailin hücumları nəticəsində Livanın infrastrukturu, o cümlədən paytaxt Beyrut böyük ölçüdə dağılıb. Toqquşmalarda minə yaxın Livan vətəndaşı həyatını itirdiyi halda, 160-a yaxın israilli də həlak olub. Livanın itkilərinin 1-2-ni mülki vətəndaşlar təşkil edərkən, Hizbullah raketləri nəticəsində 43 mülki İsrail vətəndaşı həyatını itirib.
Təxminən bir aya yaxın davam edən qarşıdurmalar nəticəsində Hizbullahın bir çox İsrail şəhərlərinə hücum gücünə malik olduğu ortaya çıxdı və bu, İsrailin bölgədə geniş yayılmış “məğlubedilməzlik mifinə” böyük zərbə vurub.
Eltac Zülfüqaroğlu/Turkustan.az
