Saç boyama dünyada çox geniş istifadə olunan bir prosesdir.
Azerforum.com bildirir ki, bir çox insan saç rəngini dəyişdirmək və ya ağarmış saçlarını örtmək üçün saç boyalarından istifadə edir. Lakin, bu gözəllik proseduru bir çox sağlamlıq risklərini də özü ilə gətirir. Saç boyalarının tərkibində olan kimyəvi maddələr saçın təbii quruluşuna və sağlamlığına ciddi zərər verə bilər. Həmçinin, saç dərisində və bədən sistemlərində müxtəlif allergik reaksiyalara səbəb ola bilər. Saçın zədələnməsi, tökülməsi və həssaslaşması ilə yanaşı, bəzi uzunmüddətli təsirlər insan sağlamlığı üçün böyük risk yarada bilər. Bu yazıda saç boyamağın zərərləri və bu prosesin sağlamlıq üzərindəki mənfi təsirləri geniş şəkildə izah olunacaq. Saç boyalarının yaratdığı risklər yalnız fiziki görünüşlə məhdudlaşmır, həmçinin dəridən keçən kimyəvi maddələrin orqanizmə təsiri ilə bağlıdır. Bundan başqa, saç boyalarının tənəffüs yollarına təsir etdiyi və hormonal balansı poza biləcəyi də məlumdur. Gəlin, saç boyamağın yaratdığı müxtəlif zərərləri daha dərindən araşdıraq.
1. Kimyəvi maddələrin zərəri
Saç boyalarının tərkibində müxtəlif kimyəvi maddələr var ki, bunlar saçın və dərinin təbii strukturlarına ciddi zərər verə bilər. Boyaların tərkibindəki ammonyak, peroksid və digər güclü maddələr saçın xarici qoruyucu təbəqəsini məhv edir. Bu maddələr saçın təbii yağlarını və nəmini itirməsinə səbəb olur ki, nəticədə saç quru və kövrək hala gəlir. Kimyəvi maddələr, həmçinin saçın elastikliyini və təbii quruluşunu zəiflədir, onu daha tez qırılan və zədələnən hala gətirir. Saç dərisi də bu kimyəvi maddələrin mənfi təsirlərinə məruz qala bilər, xüsusən də ammonyak kimi maddələr dəridə qıcıqlanma və yanma hissi yarada bilər. Uzun müddət bu cür kimyəvi boyalardan istifadə edən insanlarda saçların təbii parlaqlığı və sağlamlığı ciddi şəkildə zədələnir. Bu maddələrin təsiri yalnız saçla məhdudlaşmır, onlar dəridən keçərək qan dövranına daxil ola bilər və orqanizmdə müxtəlif mənfi reaksiyalar törədə bilər. Belə kimyəvi maddələrdən uzun müddət istifadə xərçəng və digər ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən də, təbii və orqanik boyalara üstünlük verilməsi məsləhət görülür.
2. Saç tökülməsi və incəlməsi
Kimyəvi boyaların saç köklərinə təsiri saç tökülməsi və incəlməsinə gətirib çıxara bilər. Boyaların tərkibində olan maddələr saçın təbii strukturunu zəiflədərək köklərin gücünü azaldır. Bu isə saçın vaxtından əvvəl tökülməsinə və incəlməsinə səbəb olur. Saç boyalarının çox tez-tez istifadəsi saç dərisini həssaslaşdıraraq saç köklərinin zədələnməsinə gətirib çıxarır. Saçlar həm qalınlığını, həm də sıxlığını itirir, nəticədə daha incə və qırılmağa meyilli hala gəlir. Həmçinin, boyaların saçın təbii yağlarını və nəmliyini məhv etməsi də saçın elastikliyini itirməsinə səbəb olur. Uzun müddət davamlı olaraq saç boyalarından istifadə edən insanlarda saç köklərinin gücü azalır və tökülmə problemi daha çox müşahidə olunur. Saçın təbii quruluşu pozulduqda isə onun bərpası daha çətin olur. Bu proses zamanla saçın keyfiyyətinə və ümumi sağlam görünüşünə mənfi təsir göstərir. Saç tökülməsi problemi ilə üzləşməmək üçün boyalardan mümkün qədər az istifadə etmək və saç baxımına daha çox diqqət yetirmək vacibdir.
3. Allergik reaksiyalar
Saç boyalarının tərkibində olan bəzi maddələr, xüsusən də parafenilendiamin (PPD) allergik reaksiyalara səbəb ola bilər. Bu kimyəvi maddə saç boyalarının tərkibində geniş istifadə olunur və dəri ilə təmasda olduqda qızartı, qaşınma və yanma hissi kimi reaksiyalar yarada bilər. Bəzi insanlar bu maddəyə qarşı daha həssasdırlar və hətta ciddi dəri iltihabları ilə üzləşə bilərlər. Allergik reaksiyalar bir neçə saat və ya gün ərzində başlaya bilər və vəziyyət pisləşdikdə şişkinlik və qabarıqlar yaranır. Daha ağır hallarda bu reaksiyalar anafilaksiya kimi həyat üçün təhlükəli hallara səbəb ola bilər. Buna görə də, saç boyalarını istifadə etməzdən əvvəl həssaslıq testi aparmaq vacibdir. Bu kimyəvi maddələrin dəriyə mənfi təsirini əvvəlcədən müəyyən etməyə kömək edir. Allergik reaksiyalar dəridən başqa tənəffüs sisteminə də təsir edə bilər, belə ki, saç boyalarının buxarları nəfəs aldıqda tənəffüs yollarında qıcıqlanma yarada bilər. Allergik reaksiyaların qarşısını almaq üçün təbii və kimyəvi tərkibi az olan boyalar seçmək daha məsləhətlidir.
4. Dəri və göz zərərləri
Saç boyalarının tərkibində olan kimyəvi maddələr dəri və göz üçün də təhlükə yarada bilər. Saç boyasının dəri ilə təması nəticəsində dəri qıcıqlanması və həssaslıq yarana bilər. Kimyəvi maddələr dəriyə nüfuz edərək onun təbii qoruyucu qatını zəiflədir, bu isə dəri problemlərinin yaranmasına səbəb olur. Dərinin quruluğu, qızartısı və qaşınma hissi kimyəvi maddələrin dəriyə verdiyi əsas zərərlərdən biridir. Gözlə təmas zamanı isə saç boyalarının tərkibindəki maddələr ciddi göz yanması, sulanma və hətta görmə problemlərinə səbəb ola bilər. Göz çevrəsində yaranan qıcıqlanma və şişkinlik boyanın yanlış tətbiqi nəticəsində baş verə bilər. Saç boyası istifadə edərkən qoruyucu vasitələrdən istifadə etmək və boyanın dəri və gözlə təmasından qaçınmaq çox vacibdir. Boyaların tərkibindəki kimyəvi maddələr uzun müddət dəri ilə təmasda qaldıqda isə dermatit kimi ciddi dəri xəstəlikləri meydana çıxa bilər. Belə halların qarşısını almaq üçün boyaların düzgün istifadə qaydalarına riayət etmək vacibdir.
5. Xərçəng riski
Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, saç boyalarının tərkibində olan kimyəvi maddələr xərçəng riskini artırır. Xüsusilə, daimi boyaların tərkibində istifadə edilən aminlər və digər kimyəvi maddələr bədxassəli hüceyrələrin yaranmasına səbəb ola bilər. Saç boyaları ilə uzun müddət təmasda olmaq, xüsusilə daim boyalardan istifadə edən insanlar üçün riskli hesab olunur. Tədqiqatlar göstərir ki, saç boyalarından uzun müddət istifadə edən bəzi qadınlar döş xərçəngi və digər xərçəng növləri ilə daha çox üzləşirlər. Bu kimyəvi maddələrin orqanizmə nüfuz etməsi və hüceyrələrə təsiri nəticəsində baş verir. Təbii ki, bütün saç boyaları eyni dərəcədə zərərli deyil, lakin bəzi daimi boyalar daha yüksək risk daşıyır. Bu səbəbdən, saç boyalarını seçərkən onların tərkibinə diqqət yetirmək və mümkün qədər təbii boyalara üstünlük vermək vacibdir. Boyaların tərkibində olan təhlükəli maddələrdən uzaq durmaq xərçəng riskini azaltmağa kömək edə bilər.
6. Hamiləlikdə risklər
Hamiləlik dövründə saç boyama xüsusi diqqət tələb edən bir mövzudur. Hamilə qadınların orqanizmi daha həssas olduğu üçün saç boyalarının tərkibindəki kimyəvi maddələr körpənin sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. Hamiləlik zamanı kimyəvi maddələrin dəridən keçərək qan dövranına daxil olması təhlükəlidir və bu maddələr uşağın inkişafına mənfi təsir göstərə bilər. Həkimlər adətən hamiləlik dövründə, xüsusilə ilk trimestrdə saç boyamamaq tövsiyə edirlər. Kimyəvi maddələrdən istifadə edilməsi ananın və doğulmamış körpənin sağlamlığına risklər yarada bilər. Xüsusən də ammonyak və peroksid kimi maddələr bədəndə toksik təsirlər yarada və dölün inkişafına zərər verə bilər. Hamilə qadınların saç boyamağa qərar vermədən əvvəl mütləq həkim məsləhəti alması tövsiyə olunur. Həmçinin, daha təhlükəsiz alternativlərdən, məsələn, təbii boyalardan istifadə etmək daha uyğun sayılır. Bu dövrdə istifadə olunan məhsulların təbii tərkibli olması və körpənin sağlamlığına təhlükə yaratmaması vacibdir. Hamiləlik zamanı saç boyalarından uzaq durmaq və təbii görünüşə üstünlük vermək həm ananın, həm də körpənin sağlamlığı üçün ən yaxşı seçimdir.
7. Saçın təbii quruluşunun zədələnməsi
Saç boyalarının tərkibindəki güclü kimyəvi maddələr saçın təbii quruluşunu pozur və onun elastikliyini zəiflədir. Saçın təbii strukturu və quruluşu zülallardan ibarətdir və bu zülalların zədələnməsi saçın sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Boyaların istifadəsi saçın quru və cansız görünməsinə, elastikliyinin itirilməsinə səbəb olur. Saç təbii nəmləndirmə qabiliyyətini itirdikdə qırılmağa və incəlməyə başlayır. Bu zədələnmə zamanla daha da güclənir və saçın bərpası çətinləşir. Kimyəvi boyalar saçın daxilindəki nəm və yağı məhv edir, bu isə saçın canlı görünüşünü tamamilə aradan qaldırır. Saçın zülallı təbəqəsi zədələndikcə saç daha asan qırılır və tökülür. Saç boyalarının müntəzəm istifadəsi nəticəsində saçın təbii möhkəmliyi zəifləyir və sağlamlığını itirir. Bu səbəbdən saç boyalarını istifadə edərkən onların təsirini minimuma endirmək üçün qoruyucu məhsullardan istifadə etmək vacibdir. Təbiiliyini qorumaq üçün boyama prosesinin daha təhlükəsiz və zərərsiz yollarını araşdırmaq məsləhətdir.
8. Tənəffüs problemləri
Saç boyalarının istifadəsi zamanı yaranan buxar və qoxular tənəffüs yollarına mənfi təsir göstərə bilər. Ammonyak və digər uçucu kimyəvi maddələr havaya qarışaraq nəfəs alarkən ağciyərlərə daxil olur və burada qıcıqlanma yaradır. Bu astma və bronxit kimi tənəffüs problemlərinə səbəb ola bilər. Saç boyalarını qapalı məkanlarda istifadə etmək tənəffüs sisteminə daha çox zərər verə bilər, çünki buxarlar havada qalıb nəfəs aldıqca nəfəs yollarına daxil olur. Bu isə nəfəs darlığı, öskürək və digər tənəffüs problemlərinə gətirib çıxara bilər. Xüsusən də astma və ya allergiyası olan insanlar üçün bu maddələr daha təhlükəli ola bilər. Bu cür maddələrin təsirini azaltmaq üçün saç boyalarını yaxşı havalandırılan yerlərdə istifadə etmək tövsiyə olunur. Həmçinin, saç boyası tətbiq edərkən maska taxmaq bu riskləri minimuma endirə bilər. Saç boyalarından istifadə zamanı tənəffüs yollarına diqqət yetirmək uzunmüddətli sağlamlıq problemlərinin qarşısını almaq üçün vacibdir.
9. Hormonal problemlər
Bəzi saç boyalarının tərkibində olan kimyəvi maddələr hormonal balansı pozaraq ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Endokrin sistem orqanizmin hormonal tarazlığını tənzimləyir və bu sistemin funksiyasına kimyəvi maddələr müdaxilə etdikdə hormonal pozğunluqlar meydana çıxır. Xüsusilə qadınlar üçün bu pozğunluqlar menstruasiya sikllərində dəyişikliklərə, yumurtlama problemlərinə və digər reproduktiv sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Saç boyalarının tərkibindəki kimyəvi maddələr dəridən və tənəffüs yolları vasitəsilə orqanizmə daxil olaraq hormon istehsalına mane ola bilər. Hormonal pozğunluqlar bir çox xəstəliklərə yol açır və bu uzun müddətli təsirə malikdir. Saç boyalarının tərkibində olan bu maddələr hormonların funksiyasını poza və bədənin normal iş prosesinə mane ola bilər. Bu səbəbdən saç boyalarından istifadə edərkən onların tərkibində hormonlara təsir edən maddələrin olmadığından əmin olmaq vacibdir. Hormonal problemlərdən qaçmaq üçün daha təbii və az kimyəvi tərkibli məhsullar seçilməlidir.
10. Ətraf mühitə təsir
Saç boyalarının zərərli təsirləri təkcə insan sağlamlığı ilə məhdudlaşmır, həm də ətraf mühitə mənfi təsir göstərir. Boyaların tərkibindəki kimyəvi maddələr su hövzələrinə və torpağa qarışaraq ekosistemə zərər verə bilər. Kimyəvi maddələr su hövzələrinə daxil olduqda su canlılarına və su təmizləmə sistemlərinə mənfi təsir göstərir. Həmçinin, bu maddələr havaya buraxıldıqda atmosferin çirklənməsinə səbəb ola bilər. Saç boyalarının istehsalında istifadə olunan kimyəvi maddələr də ətraf mühitin çirklənməsinə töhfə verir və təbii resursları məhv edir. Bu səbəbdən saç boyalarının istifadə edilməsi ilə yanaşı, onların istehsalı və atılması prosesi də ətraf mühitə mənfi təsir edir. Uzun müddətli təsirlər nəticəsində ətraf mühit çirklənir və təbii ekosistem zədələnir. Saç boyalarının ətraf mühitə təsirlərini azaltmaq üçün təbii boyalara üstünlük vermək və ətraf mühitə daha az zərər verən məhsullar seçmək məsləhətdir. Boyaların istifadəsi və atılması zamanı ekoloji təmiz metodlara üstünlük verilməlidir.