İordaniya Yaxın Şərqin stabil ökələrindən hesab olunur və əhalisi olduqca mehribandır. Eyni zamanda İordaniya Yaxın Şərq regionunun da unikal ölkədir. Hesablamalara görə İordaniyada keçmiş dövrə aid 16-20 min tarix və mədəniyyət abidəsi var. İsa Məsih burada vəftiz olunub. Musa Vəd edilən diyarı burada görüb. Burada çoxsaylı peyğəmbərlər yaşayıb və bir çox inanclı möminlər üçün müqəddəs diyardır. İordaniya yüzlərlə tarixi hadisələrə şahidlik edib. Bir çox xalqlar İordaniyanın həm memarlığında, həm də mədəniyyətində öz izlərini qoyub. İndi ərəb dünyasının ən təhlükəsiz və sakit ölkələrindən biridir.
Məsələ burasındadır ki, 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər ərəb xalqı səpələnmiş tayfalardan ibarət idi. Bu ənənə indi də yaşayır. Ərəblərin İsrailə qarşı mübarizəsinin uğursuzluğu onların heç vaxt düşmənə qarşı vahid cəbhə yarada bilməməsinin səbəbidir.
İndiki kral II Abdullahın İordaniya ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Kral ailəsi İordaniyaya kənardan gəlib. Böyük babası I Abdullah ibn Hüseyn 1946-cı ildə ingilislərin köməyi ilə hakimiyyətdə oturub. Əgər o vaxt yerli tayfalardan birinin nümayəndəsi hakimiyyətə gəlsəydi, bu, vətəndaş müharibəsinə və hakimiyyət uğrunda mübarizəyə səbəb olacaqdı. Buna görə burada yerli olmayan tayfanın nümayəndəsinə ehtiyac var idi. Buna görə çərkəzlər seçildi. O vaxtdan bəri kralın əsas dayağı çərkəzlər hesab olunur. İordaniya fəxri qarovul dəstəsi də çərkəzlərdən ibarətdir. İordaniyanın əhalisi 5,9 milyon nəfərdir. Əhalinin 95%-ni ərəblər, 5% -ni isə qafqazlılar təşkil edir. İordaniyada xeyli sayda çərkəzlər, çeçenlər və inquşlar yaşayır.
Çərkəzlər İordaniyaya üç mərhələdə köçüblər və birinci dalğa Rusiya-Türkiyə müharibəsi zamanı baş verib. Osmanlı İmperiyası çərkəzlərə imperiyanı köçəri basqınlardan müdafiə etmək üçün şəhər kənarında torpaqlar vermişdi. Çərkəzlər həmişə cəsur və fədakar döyüşçüləri ilə məşhur olublar. İordaniya müstəqillik qazandıqdan sonra çərkəzlər yeni kralın dayağına çevriliblər. Ənənəvi olaraq çoxlu çərkəz orduda, polisdə, kəşfiyyatda xidmət edir və siyasətlə məşğuldur.
Çərkəzlərə 120 nəfərlik parlamentin aşağı palatasında 3 , yuxarı palatasında isə 2 deputat yeri verilib. Bu, onların İordaniyanın yeni tarixində oynadığı müsbət rolu əks etdirir.
Əmman əvvəllər əsasən çərkəz şəhəri idi, çərkəz dili üstünlük təşkil edirdi. Amma Əmman paytaxt elan edildikdən sonra bura çoxlu ərəblər gəlməyə başlayıb və çərkəzlərin üstünlüyü azalıb.
İordaniyanın yeni tarixində çərkəzlərin böyük rolu var. Əmman İordaniyanın paytaxtı olduqdan sonra inkişaf etmiş metropolisə çevrilib. Çərkəzlər bundan çox yararlanıblar. Onların bir çoxu torpaqların böyük hissəsinə sahib olduqları üçün çox varlanıblar. Çeçenlər və inquşlar da təxminən eyni aqibəti yaşayıb.
İordaniya əhalisinin əksəriyyəti İslam dininə itaət edir. Xristianlar isə İordaniya əhalisinin cəmi 6%-ni təşkil edir və parlamentdəki yerlərin 20%-ni tutur. Əsasən İordaniya xristianları Pravoslav Kilsəsinə (Qüds Patriarxlığına), qalanları Roma Katolik Kilsəsinə, Yunan Katolik Kilsəsinə və müxtəlif protestant cəmiyyətlərinə mənsubdurlar. İordaniyadakı xristianlara müxtəlif millətlərdən olan insanlar daxildir. (Məsələn, Katolik Kütləvi mərasimi ərəb, ingilis, fransız, italyan, ispan, taqaloq, sinhal və ərəb ləhcələrində qeyd olunur) Amma əsas hissəsi ərəb xristianlarıdır. Bəzi iordaniyalılar dini azlıqlara – ismaililərə və bəhai dininin tərəfdarlarına mənsubdurlar.
Bəzən İordaniyada iqtisadi böhran yaşanır və kral dərhal bundan çıxış yolu tapır. Məsələn, təxminən altı ayda bir dəfə bütün mobil telefon sahiblərindən 1 avro tutulur. Bunun üçün heç kimin razılığı alınmır. Daha sonra hökumət mənzil alqı-satqısında da əhalini məharətlə aldadır.
İordaniyada inanclar da maraqlıdır. Əgər nədənsə çox qorxmusansa, o zaman sənə köhnə fincandan içmək üçün su verirlər. Gün batdıqdan sonra duş qəbul etmək olmaz. Ərəblərin qənaətincə bununla şeytan oyana bilər. Çərşənbə axşamı səyahət etmək pis əlamətdir. İordaniyada maraqlı bir atalar sözü var: “Küləklər gəmilərin istədiyi kimi əsməz”.
srail və İordaniya arasındakı sərhədlərdən əvvəl fələstinlilər və iordaniyalılar fərqli qəbilələr olublar. Onlar bir-birilərindən çox da fərqlənməyiblər. Əsas fərq mentalitetdədir. İordaniyalılar köçəri, fələstinlilər oturaq həyat sürürlər. Keçən əsrin əvvəllərində İordan çayının sağ və sol sahilləri arasında insanların hərəkətini tənzimləmək üçün ingilislər ənənəvi bədəvi yaylıqlarını müxtəlif rənglərdə təqdim ediblər. O vaxtdan bəri fələstinlilərin qara naxışlı, iordaniyalıların isə qırmızı rəngli şərfləri var.
İordaniyalılarla fələstinlilər arasında münasibətlər mürəkkəbdir. Bəyənməmənin səbəblərindən biri də 1968-1971-ci illərdə fələstinlilərin dövlət daxilində dövlət yaratmağa çalışmasıdır. Yasir Ərəfat və yoldaşları 60-cı illərin sonlarında İordaniyada Fələstin Azadlıq Təşkilatını təşkil etdilər. Daha sonra fələstinlilər yaşadıqları ərazilərdə yolları bağlayıb və ərazilərinə gediş haqqını tələb etməyə başlayıblar. Nəticədə onlar bir aya yaxın İordaniya boyu öz aralarında şiddətli müharibə aparıblar. Yasir Ərəfat Livana qaçıb. İordaniyadakı bu hadisələr “Qara sentyabr” adlanır. İndi bir çox iordaniyalılar bunun fələstinlilərə sığınacaq və onlara vətəndaşlıq verən dövlətə qarşı “alçaqlıq” olduğuna inanırlar.
Sosial təminatlar və müavinətlər praktiki olaraq yoxdur. Ölkədə 40-dan çox dövlət və özəl universitet var. Ən yaxşı universitet İordaniyanın paytaxtı Əmmanda yerləşir. Kral Abdulla isə ABŞ-da təhsil alıb.
Əhalinin 80-90%-i spirtli içki qəbul etmir. İordaniyada çoxlu misirli işçilər var. Misir və İordaniya arasındakı razılaşmaya görə, onlar asanlıqla iş tapa bilərlər. Onlar əsasən təcrübə tələb etməyən aşağı ixtisaslı işləri görürlər. İordaniyaya Şri-Lanka, İndoneziya və Filippindən çoxlu qulluqçular gəlib. İordaniyanın sahillərini Ölü dəniz yuyur. Ötən əsrdə suyun səviyyəsi 25 metr aşağı düşüb və proses davam edir. Dəniz səviyyəsi hər il orta hesabla 1 metr azalır. İordan çayı Ölü dənizə axır. Cəmi 40 il ərzində su axınının həcmi ildə 1,43 milyard kubmetrdən 100 milyona qədər azalıb. İordaniyada qum fırtınaları tez-tez baş verir. Əksər ərəb ölkələri kimi İordaniya da çox çirklidir. Zibillər küçəyə atılır. Əmmanda kanalizasiya sistemi yoxdur. Qaz balonladır.
Vəli Həsənoğlu,
KONKRET.az
