Son illərdə iqlim dəyişikliyi bəşəriyyətin ən böyük problemlərindən biri kimi ortaya çıxıb.
Azerforum.com bildirir ki, atmosferə atılan karbon dioksid, metan və digər istixana qazlarının miqdarının artması dünya iqlimində nəzərəçarpan dəyişikliklərə səbəb olur. Bu dəyişikliklər yalnız temperaturun artması ilə məhdudlaşmır, həm də qlobal ekosistemlərə, dəniz səviyyələrinə və hətta insan sağlamlığına ciddi təsirlər göstərir. Ekosistemlər pozulur, sahil bölgələri dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi ilə üzləşir, kənd təsərrüfatı isə məhsuldarlığın azalması ilə təhdid edilir. Bu məqalədə iqlim dəyişikliyinin dünyaya təsirini geniş şəkildə izah edəcəyik. İqlim dəyişikliyinin təsiri genişdir və bu təsirlər uzun müddətdə davam edən problemlərə gətirib çıxarır. Həm iqtisadi, həm sosial, həm də ekoloji təsirlər insanlığın gələcəyini təhdid edir. Bu səbəbdən iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə və tədbirlər görmək vacibdir. Aşağıda iqlim dəyişikliyinin dünyaya təsir edən beş əsas istiqaməti barədə geniş məlumat verilir.
1. Havanın temperaturunun artması
Havanın temperaturunun artması iqlim dəyişikliyinin ən əsas təsirlərindən biridir. Son onilliklərdə qlobal istiliklərin sürətlə artması müşahidə olunur. 20-ci əsrin sonlarından etibarən planetin orta temperaturu 1°C-dən çox artıb və bu artış sürətlə davam edir. Temperaturun artmasının əsas səbəbləri arasında sənaye inqilabından sonra atmosferə buraxılan karbon qazı və digər istixana qazlarının miqdarının artması durur. Bu qazlar atmosferdə qalaraq istiliyi saxlayır və nəticədə qlobal istiləşmə baş verir. Temperatur artımı kənd təsərrüfatına mənfi təsir göstərir, çünki bəzi bitkilər üçün uyğun temperatur şəraiti dəyişir. Bu isə məhsuldarlığın azalmasına və qida təhlükəsizliyinə təsir edir. Bundan əlavə, daha yüksək temperatur heyvanların da yaşam mühitini dəyişdirir və bəzi növlər daha soyuq bölgələrə köçməyə məcbur olurlar. Eyni zamanda, iqlim dəyişikliyi səbəbindən quraqlıq və su qıtlığı kimi problemlər də ortaya çıxır. Nəticədə, bu kənd təsərrüfatı və su ehtiyatlarının idarə olunmasında ciddi çətinliklər yaradır. Temperaturun artması, həmçinin insan sağlamlığına da təsir edir. İsti hava dalğaları ölüm riskini artırır və xüsusilə yaşlı insanlar və ürək-damar xəstəliklərindən əziyyət çəkənlər üçün təhlükə yaradır. Temperatur artımı, həm də şəhərlərdə hava keyfiyyətinin pisləşməsinə səbəb olur ki, bu da müxtəlif tənəffüs xəstəliklərinin yayılmasına gətirib çıxarır.
2. Dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi
İqlim dəyişikliyinin təsirlərindən biri də dəniz səviyyəsinin yüksəlməsidir. Qütblərdəki buzlaqların əriməsi və qlobal istiləşmə nəticəsində dəniz səviyyəsinin qalxması baş verir. Bu sahil bölgələrində yaşayan insanlar üçün ciddi təhlükə yaradır. Xüsusən də, aşağı hündürlükdə yerləşən adalarda və sahil şəhərlərində sel və daşqın riskləri artır. Yüksələn dəniz səviyyəsi torpaq eroziyasına və şəhər infrastrukturlarının zədələnməsinə səbəb olur. Bundan əlavə, bu proses kənd təsərrüfatı torpaqlarının sular altında qalması ilə nəticələnir, bu da ərzaq məhsuldarlığının azalmasına səbəb olur. Adalar və sahil zolaqlarında yaşayan milyonlarla insan evlərini itirə bilər və bu qlobal miqrasiya problemlərinə gətirib çıxara bilər. Dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi, həmçinin ekosistemlərə də təsir edir. Dəniz quşları və dəniz canlıları üçün vacib olan sahil bataqlıqları və mərcan rifləri tədricən məhv olur. Bu isə bioloji müxtəlifliyin azalmasına və ekosistemlərin pozulmasına səbəb olur. Eyni zamanda, yüksələn dəniz səviyyəsi şəhərlərin su infrastrukturuna da ciddi təsir edir. Sular altında qalan kanalizasiya sistemləri və su təchizatı şəbəkələri insan sağlamlığı üçün təhlükələr yarada bilər. Bütün bu fəsadlar nəticəsində dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi qlobal iqtisadiyyata da böyük zərər vurur, çünki sahil şəhərləri və sənaye mərkəzləri təhlükə altına düşür.
3. Ekstremal hava hadisələrinin artması
İqlim dəyişikliyinin digər təsirlərindən biri də ekstremal hava hadisələrinin artmasıdır. Dünyanın bir çox bölgəsində qasırğalar, tufanlar, sel və quraqlıq kimi təbii fəlakətlər getdikcə daha da güclənir və tez-tez baş verir. Bu fəlakətlər insan həyatı üçün ciddi təhlükə yaradır və iqtisadiyyata böyük zərər vurur. Məsələn, qasırğalar sahil bölgələrində evləri dağıdır, infrastruktura ciddi ziyan vurur və iqtisadi itkilərə səbəb olur. Ekstremal hava hadisələri, həmçinin kənd təsərrüfatına da mənfi təsir göstərir. Quraqlıq su çatışmazlığına və məhsuldarlığın azalmasına gətirib çıxarır. Bununla yanaşı, sel daşqınları torpaq eroziyasını artırır və məhsulların məhv olmasına səbəb olur. Bu hadisələr kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətlərini yüksəldir və qida təhlükəsizliyini təhdid edir. Ekstremal hava hadisələrinin artması, həm də ekosistemlərə böyük zərər verir. Meşə yanğınları, qasırğalar və daşqınlar təbiətə ciddi ziyan vurur, meşələri və yaşıllıqları məhv edir. Eyni zamanda, bu fəlakətlər heyvanların yaşam mühitini pozur və onların populyasiyalarını azaldır. İqlim dəyişikliyi nəticəsində ekstremal hava hadisələri ilə üzləşən ölkələr daha çox resurs ayırmaq məcburiyyətində qalır ki, bu da iqtisadiyyatlarına əlavə yük olur. Bu hadisələrin fəsadları uzun müddətli olur və bərpa prosesləri illərlə davam edir.
4. Ekosistemlərin pozulması və canlı növlərinin itməsi
İqlim dəyişikliyi nəticəsində dünyadakı ekosistemlər ciddi zərər görür. Temperaturun artması, yağış rejimlərinin dəyişməsi və ekstremal hava hadisələri ekosistemlərin təbii tarazlığını pozur. Məsələn, mərcan rifləri temperaturun artması və okean suyunun turşuluğunun artması nəticəsində məhv olur. Bu dəniz canlılarının yaşam mühitinə ciddi zərər vurur və onların populyasiyasını azaldır. Həmçinin, quraqlıq və su qıtlığı səbəbindən tropik meşələrdəki ağaclar və bitkilər də məhv olmağa başlayır. Bu meşə ekosistemlərinin məhv olmasına və bioloji müxtəlifliyin azalmasına gətirib çıxarır. Temperaturun dəyişməsi heyvan növlərinin yaşayış mühitlərini dəyişdirir və bəzi növlər köçməyə məcbur olur. Bu onların çoxalmasına və populyasiyalarının azalmasına səbəb olur. Canlı növlərinin itməsi ekosistemlərdə zəncirvari reaksiyalara səbəb olur. Məsələn, bir heyvan növünün itməsi digər növlərin də qida zənciri pozulmasına və məhv olmasına gətirib çıxarır. Nəticədə, təbii ekosistemlərdəki tarazlıq ciddi şəkildə pozulur və bu uzun müddət davam edə biləcək fəsadlar yaradır. Canlı növlərinin itməsi, həm də ekosistem xidmətlərinin azalmasına səbəb olur. Bu xidmətlərə suyun təmizlənməsi, torpağın münbitliyinin qorunması və hava keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması daxildir. Bu səbəbdən, iqlim dəyişikliyi ilə bağlı ekosistemlərin pozulması qlobal ekoloji tarazlıq üçün ciddi təhlükə yaradır.
5. İnsan sağlamlığına təsirləri
İqlim dəyişikliyi insan sağlamlığına da geniş təsir göstərir. Artan temperatur, hava keyfiyyətinin pisləşməsi və ekstremal hava hadisələri müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb olur. İstilik dalğaları, xüsusilə həssas qruplar üçün – yaşlılar, körpələr və xəstə insanlar üçün təhlükəlidir. Uzun müddət yüksək temperaturda olmaq istilik vurması, ürək-damar xəstəlikləri və digər istiliklə əlaqəli sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Eyni zamanda, temperaturun artması şəhərlərdə hava keyfiyyətinin pisləşməsinə gətirib çıxarır. Atmosferdəki çirkləndiricilərin səviyyəsinin artması tənəffüs yolu xəstəliklərinin, xüsusilə astma və bronxit kimi problemlərin artmasına səbəb olur.
İqlim dəyişikliyi, həm də su ehtiyatlarının keyfiyyətinə və əlçatanlığına təsir edir. Su qıtlığı və sanitariya şəraitinin pisləşməsi nəticəsində infeksion xəstəliklərin yayılması riski artır. Bu xəstəliklər, xüsusilə dəvət olunmamış xəstəliklər və ya tropik zonalardan yayılmış xəstəliklər üçün münbit şərait yaradır. Suların təmizlənməsi üçün resurslar azalır və bu da su-borne (su ilə yayılan) xəstəliklərin yayılmasına səbəb olur.
Bununla yanaşı, quraqlıq və sel kimi ekstremal hava hadisələri qida istehsalına təsir göstərir. Məhsuldarlığın azalması nəticəsində qida qıtlığı yarana bilər ki, bu da insanların qidalanma problemlərinə və zəifləmiş immun sisteminə səbəb olur. Qida çatışmazlığı isə bir çox ölkədə sosial və iqtisadi problemlərə gətirib çıxara bilər. İqlim dəyişikliyi, həmçinin vektorla yayılan xəstəliklərin, məsələn, malyariya və zika virusunun yayılma riskini artırır, çünki həşəratlar və digər vektorlar daha isti iqlim şəraitində daha geniş ərazilərdə yayıla bilirlər.
Psixoloji sağlamlıq da iqlim dəyişikliyindən təsirlənir. Ekstremal hava hadisələri, ekosistemlərin pozulması və yaşanılan ərazilərin məhv olması insanlarda stress, narahatlıq və depressiya hallarını artırır. Bu problemlər, xüsusilə fəlakətlər zamanı evlərini itirən insanlar arasında yayılır. Nəticədə, iqlim dəyişikliyi həm fiziki, həm də psixoloji sağlamlığa geniş təsir göstərir və qlobal səhiyyə sistemində əlavə yük yaradır.
