Dinlər insanlıq tarixində ən qədim və geniş yayılmış inanc sistemləridir.
Azerforum.com bildirir ki, insanların həyatına mənəvi və sosial qaydalar gətirən dinlər müxtəlif mədəniyyətlərdə fərqli formalarda mövcud olmuşdur. Dinlər sadəcə ibadət sistemləri deyil, həm də cəmiyyətin mənəvi dəyərlərini və əxlaqi prinsiplərini müəyyənləşdirən güclü vasitələrdir. Dünyada təxminən 4200-dən çox din mövcuddur və hər birinin özünəməxsus inancı və ayini var. Bu dinlər əsrlər boyu bəşəriyyətin düşüncəsini, incəsənətini və mədəniyyətini formalaşdırmışdır. Hər bir dinin öz tarixi, fəlsəfəsi və mistikası var. Bu yazıda dünyanın müxtəlif dinləri haqqında maraqlı və az bilinən məlumatlarla tanış olacağıq. İslam, Xristianlıq, Hinduizm, Buddizm və digər dinlər bu yazıda əhatə olunacaq. Hər bir dinin tarixi, inancı və mədəniyyətə təsirləri bu məlumatlarla daha aydın anlaşılacaq. Gəlin bu maraqlı məlumatlarla yaxından tanış olaq.
1. Dünyanın ən böyük dini
Xristianlıq təxminən 2,3 milyard inanclı ilə dünyanın ən böyük dini sayılır. Bu din təxminən 2000 il əvvəl Roma İmperiyası dövründə yaranmış və İsa Məsihə inanan insanlar arasında geniş yayılmışdır. Xristianlıq üç əsas cərəyanı əhatə edir: Katoliklik, Pravoslavlıq və Protestantlıq. Bu üç məzhəbin öz xüsusi ayinləri və təlimləri var. Xristianlar İsanı Allahın oğlu və dünya üçün xilaskar kimi qəbul edirlər. Xristianlığın müqəddəs kitabı olan İncil Məsihin həyatını və təlimlərini izah edir. Bu dinin inancına görə Məsih ölümündən sonra yenidən dirilib və cənnətdə Allahın yanında oturub. Xristianlıq Avropanın tarixi, mədəniyyəti və incəsənətinə böyük təsir göstərmişdir. Qədim dövrlərdən bu günə qədər bir çox kilsə və müqəddəs abidələr bu dinin izlərini daşıyır. Xristianlıq Avropa ölkələrində əsas dini cərəyan olmaqla yanaşı, dünyanın digər bölgələrində də yayılmışdır.
2. Hinduizmdə çoxsaylı tanrılar
Hinduizm çoxsaylı tanrılara inanan və dünyanın ən qədim dinlərindən biri sayılan bir inanc sistemidir. Bu dinin əsas fərqləndirici xüsusiyyəti onun mürəkkəb tanrı sistemi və fəlsəfəsidir. Hinduizmdə 33 milyon tanrı olduğu deyilir, lakin bu rəqəm daha çox simvolik mənaya malikdir. Hinduizmin ən tanınmış tanrıları arasında Şiva, Vişnu və Brahma yer alır. Şiva yaradılış və məhvetmə tanrısı kimi qəbul edilir, Vişnu isə dünyanı qoruyan və yenidən doğulmanı təmin edən tanrıdır. Hinduizmdə tanrılar bir-biri ilə əlaqəli və bir-birinə bənzər formada təcəssüm olunurlar. Bu din karma və yenidən doğulma anlayışları ilə də məşhurdur. Hinduizmin müqəddəs kitabları olan Vedalar insanlara həyatın məqsədini izah edir və ali gerçəyə çatmaq üçün yollar göstərir. Tanrıların bu qədər çox olması hər bir insanın öz şəxsiyyətinə uyğun olan tanrını seçməsi üçün geniş imkanlar yaradır. Hinduizm insanın həyatda mənəvi və əxlaqi dəyərlərə əməl etməklə daha yüksək şüur halına çatacağını öyrədir.
3. İslamda zəkatın əhəmiyyəti
İslam dini dünyanın ikinci ən böyük dini olmaqla yanaşı, sosial ədalət və bərabərlik prinsipləri ilə diqqət çəkir. Bu dinin beş əsas ibadətindən biri olan zəkat müsəlmanlar üçün vacib olan maliyyə ibadətidir. Zəkat insanın gəlirinin müəyyən hissəsini kasıblara, ehtiyacı olanlara və borcu olan insanlara vermək anlamına gəlir. İslamda zəkatın məbləği gəlirin 2,5%-i qədərdir. Zəkatın əsas məqsədi cəmiyyətdə yoxsulluğu aradan qaldırmaq və insanlara sosial yardımı təmin etməkdir. Bu ibadət, həm də müsəlmanların bir-birinə yardım etməsi və qardaşlıq bağlarını gücləndirməsi üçün vacibdir. Zəkat vermək İslamın sosial rifah və bərabərlik prinsiplərinə uyğun olaraq kasıblara və ehtiyacı olanlara dəstək verməyi təşviq edir. İslamda zəkatın yerinə yetirilməsi cəmiyyətdə harmoniya və balansın təmin edilməsi üçün vacibdir. Zəkat yalnız maliyyə yardımı olmaqla kifayətlənmir, həm də mənəvi bir təmizləmədir. İslam inancına görə zəkat verməyən insanlar öz var-dövlətinə həddindən artıq bağlı olur və bu onların mənəvi inkişafına mane olur.
4. Buddizmdə karma və yenidən doğuluş
Buddizm inancında karma insanın həyatında etdiyi hərəkətlərin gələcəkdə ona necə təsir edəcəyini müəyyən edir. Karma anlayışı hər bir insanın etdiyi yaxşı və ya pis əmələ görə mükafat və ya cəza alacağını ifadə edir. Buddizmə görə insanın həyatdakı məqsədi ali şüur halı olan Nirvanaya çatmaqdır. Nirvana insanın yenidən doğuluş dövründən qurtulması və tam azadlığa çıxması mənasını daşıyır. Karma anlayışı buddistlər üçün həyatın mənasını və məqsədini izah edir. Buddizmdə yenidən doğuluş və bir çox həyat dövrləri inancı da mövcuddur. İnsanlar öz həyatlarında yaxşı əməllər etməklə gələcəkdə daha yaxşı həyat yaşamaq ümidi ilə hərəkət edirlər. Buddizmdə insanlar mənəvi təmizlənmə yolu ilə karmalarını təmizləyir və həyatdakı məqsədlərinə daha yaxın olurlar. Buddizm insanlara təvazökarlıq, yaxşılıq və mərhəmət ilə davranmağı öyrədir. Bu dinin əsas fəlsəfəsi həyatın hər anında mənəvi inkişaf və özünüdərkə çatmaqdır.
5. Yəhudilikdə tək tanrı inancı
Yəhudilik dünyanın ən qədim təkallahlı dinlərindən biri olaraq tək bir Tanrıya inanır. Yəhudi inancına görə Allah kainatı yaratmış və insanlara qanunlar və təlimatlar göndərmişdir. Bu dinin əsas kitabı Tanah adlanır və üç hissədən ibarətdir: Tövrat Peyğəmbərlərin Kitabı və Yazılar. Yəhudilər inanırlar ki, Allah Musa peyğəmbərə On Əmr adlanan qanunları vermişdir və bu qanunlar insanlara necə davranmalı olduqlarını göstərir. Yəhudilikdə ibadət və mərasimlər Tanrı ilə əlaqə qurmaq və cəmiyyətin mənəvi dəyərlərini gücləndirmək üçün vacibdir. Yəhudi bayramları və mərasimləri tarixdəki mühüm hadisələri və peyğəmbərlərin təlimlərini xatırlamaq üçün keçirilir. Yəhudilər üçün şənbə günü (Şabbat) müqəddəs gün sayılır və bu gündə heç bir iş görülməz, yalnız ibadətlə məşğul olunurlar. Yəhudilikdə ailə dəyərləri və cəmiyyətə xidmət etmək böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu dinin inancına görə Tanrı ilə insan arasındakı müqavilə əsasında insanlar öz vəzifələrini yerinə yetirməlidirlər.
6. Hinduizmdə mətnlərin əhəmiyyəti
Hinduizmdə müqəddəs mətnlərin rolu çox vacibdir. Bu dinin ən qədim və dərin fəlsəfi mətnlərindən biri olan Veda insanlara həyatın mənasını və məqsədini izah edir. Veda dörd hissədən ibarətdir və hər biri müxtəlif ayinlər, mərasimlər və fəlsəfi təlimləri əhatə edir. Hinduizm, həm də Upanişadlar, Mahabharata və Ramayana kimi digər qədim mətnlərə əsaslanır. Bu mətnlər təkcə dini bilik mənbəyi deyil, həm də həyat tərzi və əxlaqi dəyərlər haqqında təlimatlar verir. Veda mətnlərində insanın ruhunun əbədi olduğu və yenidən doğulduğu bildirilir. Hinduizmin fəlsəfəsi Brahman adlı ali varlığın hər şeyin təməlində olduğuna əsaslanır. Veda mətnlərində tanrıların əməlləri, təbiət qüvvələri və kainatın yaranma hekayələri izah olunur. Bu mətnlər, həm də Hinduizmin ayinlərinin və mərasimlərinin necə icra ediləcəyini izah edir. Mahabharata və Ramayana isə Hindistan mədəniyyətinin vacib hissəsidir və onların əxlaqi və mənəvi dəyərləri Hind cəmiyyətinə dərin təsir göstərmişdir. Bu epik mətnlərdə tanrıların, qəhrəmanların və döyüşlərin hekayələri əks olunub, lakin eyni zamanda əxlaq dərsləri də mövcuddur. Hinduizm mətnlərinin hər biri inanc və ibadətin əsas qaydalarını müəyyən edir və insanlar üçün mənəvi təmizlənmə yollarını göstərir.
7. Şintoizmdə təbii qüvvələrin əhəmiyyəti
Şintoizm Yaponiyanın ənənəvi dini olaraq təbiətə və təbii qüvvələrə böyük əhəmiyyət verir. Bu dinin inancına görə hər bir təbii obyektin, dağın, çayın və ağacın bir ruhu, yəni "Kami" var. Kami anlayışı Şintoizmdə hər şeyin müqəddəs olduğuna inanmaq deməkdir. İnsanlar təbiətə qarşı hörmət və təşəkkürlərini Kami vasitəsilə ifadə edirlər. Şintoizmin əsas ayinlərindən biri olan "matsuri" tanrılara və ruhlara təşəkkür etmək və onlardan gələcək rifah üçün dua etmək məqsədilə keçirilir. Bu dinin inanclarına görə insanların təbiətlə harmoniyada yaşaması və onun gücünə hörmət göstərməsi vacibdir. Şintoizm təbiətin hər bir elementinin müqəddəs olduğunu və insanlarla təbiət arasında dərin bir əlaqənin olduğunu vurğulayır. Şinto məbədlərində insanlar tez-tez su və ağac kimi təbii elementləri ibadətlərində istifadə edirlər. Şinto ayinlərində təmizlik və təvazökarlıq vacibdir, çünki bu dinin təliminə görə insanlar təbiətin təmizliyinə hörmət etməli və öz həyatlarında da təmizliyi qorumağa çalışmalıdırlar. Yapon mədəniyyəti bu inancın təsiri altında formalaşıb və bu gün də təbiətə böyük hörmət bəslənir.
8. Zərdüştilikdə işığın rəmzi
Zərdüştilik dünyanın ən qədim monoteist dinlərindən biri olaraq işığı və odu müqəddəs hesab edir. Bu dinin inancına görə işıq və od xeyirin və təmizliyin simvoludur. Zərdüştilər Ahura Mazda adlı ali varlığa inanır və ona ibadət edirlər. Onların məbədlərində daim yanan od Tanrının mövcudluğunu və xeyirin qalib gələcəyini simvolizə edir. Zərdüştilikdə insanlar yaxşılıq etməli, dürüst və təmiz olmalıdırlar. Bu dinin əsas təlimi olan "yaxşı düşün, yaxşı danış, yaxşı iş gör" prinsipi insanları mənəvi təmizliyə və düzgün davranmağa çağırır. Zərdüştilər inanırlar ki, həyatın məqsədi xeyirlə şər arasında mübarizə aparmaqdır və insanların yaxşılıq etməsi dünyanı daha yaxşı bir yerə çevirir. Bu dinin davamçıları adətən od qarşısında dua edir və təmizliyə xüsusi diqqət yetirirlər. Zərdüştilik, əsasən İran və Hindistanda yayılmışdır və bu gün də məhdud bir qrup tərəfindən təqib olunur. Dinin fəlsəfəsi və təlimləri insanlara mənəvi təmizlənmə və əxlaqi inkişaf üçün dəyərli dərslər verir.
9. Taoizmdə təbii balans
Taoizm Çində yaranmış və təbiətlə harmoniyada yaşamağı təşviq edən bir din və fəlsəfi sistemdir. Bu dinin əsas prinsipi "Tao" adlanan təbiətin yolu və kainatın harmoniyasıdır. Taoizm insanlara təbiətin axarına uyğun olaraq yaşamağı öyrədir və bu harmoniyanın pozulmaması üçün tövsiyələr verir. Taoistlər inanırlar ki, hər bir canlı və obyekt təbiətin bir hissəsidir və insanın məqsədi bu balansı qorumaqdır. Taoizmin ən məşhur simvolu Yin və Yang simvoludur, bu da kainatdakı ziddiyyətlərin və balansın əks olunmasını göstərir. Yin və Yang bir-birini tamamlayan və kainatda harmoniya yaradan iki qarşı-qarşıya olan gücdür. Taoizmdə insanlar həyatlarını təbiətin qanunlarına uyğun olaraq yaşamalı və onu pozmamalıdırlar. Bu fəlsəfə, həmçinin insanlara sadə və təvazökar həyat tərzi sürməyi öyrədir. Taoizmin ənənəvi təlimlərində meditasiya və sakitlik də vacib elementlərdir, çünki bunlar insanın daxili harmoniyasını və sakitliyini təmin edir. Taoizm fəlsəfəsi sadəcə dini inanclarla məhdudlaşmır, həm də Çinin sosial və mədəni həyatına böyük təsir göstərmişdir.
10. Bahailikdə vahid insanlıq
Bahailik 19-cu əsrdə İran əsilli Bəhaullah tərəfindən qurulmuş bir din olaraq bəşəriyyətin vahidliyini və dinlər arasında əlaqəni vurğulayır. Bahailiyin əsas prinsipi bütün insanların eyni mənşədən gəldiyini və bəşəriyyətin vahid bir ailə olduğunu ifadə edir. Bahai dininə görə dinlərin hamısı eyni Tanrıdan gəlir və hər biri fərqli dövrlərdə insanlara doğru yolu göstərmək üçün göndərilib. Bahailər inanırlar ki, dinlər arasındakı fərqlər zamanla əlaqəli dəyişikliklərdir və bu fərqlər insanları bir-birindən ayırmamalıdır. Bahai dininin inancına görə, bəşəriyyətin gələcəyi üçün əsas olan tolerantlıq, sülh və harmoniya yaratmaqdır. Bahailər, həmçinin cinsiyyət, irq və din fərqliliklərini rədd edir və hər kəsin bərabər hüquqlara sahib olduğunu qəbul edirlər. Bu dinin davamçıları dünyada sülhü və birliyi təşviq edən müxtəlif layihələr və fəaliyyətlər təşkil edirlər. Bahai ibadət yerləri dünyanın müxtəlif bölgələrində müxtəlif dinlərdən olan insanların bir araya gəldiyi məkanlar kimi tanınır. Bahailik, həmçinin təhsilin əhəmiyyətini və insanların fərdi inkişafını vurğulayır. Dinin əsas məqsədi dünyada harmoniya və həmrəylik yaratmaq və bəşəriyyətin ortaq rifahı üçün çalışmaqdır.