Şəkər müasir dövrümüzdə geniş yayılmış qida maddələrindən biridir.
Azerforum.com bildirir ki, insanlar gündəlik olaraq müxtəlif qidalar vasitəsilə şəkər istehlak edirlər. Bu qida maddəsi enerji qaynağı kimi qiymətləndirilsə də, onun həddindən artıq qəbulu sağlamlıq üçün ciddi təhlükələr yaradır. Şəkər qəbulunun sağlamlığa təsirləri yalnız kilo almaq və diş problemləri ilə məhdudlaşmır. Ürək xəstəliklərindən tutmuş, hormon balansına qədər bir çox sahədə şəkərin mənfi təsirləri mövcuddur. Xüsusilə şirin içkilər və şirniyyatlar şəkərin ən çox istehlak edildiyi məhsullar arasındadır. Çox zaman insanlar şəkərin zərərlərini bilmədikləri üçün onunla bağlı yanlış vərdişlərə malikdirlər. Bu yazıda şəkərin sağlamlığa vurduğu 5 əsas zərərdən ətraflı bəhs edəcəyik. Bu zərərlər haqqında məlumatlı olmaq gələcəkdə ciddi sağlamlıq problemlərindən qorunmaq üçün vacibdir.
1. Çəki artımına səbəb olur
Şəkər istehlakının çəki artımına təsiri bir çox elmi araşdırmalarla sübut olunub. Şəkərin tərkibindəki yüksək kalori miqdarı, bədəndə enerji ehtiyacından daha çox kalori qəbuluna səbəb olur. Belə olan halda artıq kalorilər bədəndə yağ olaraq yığılır və bu çəki artımına gətirib çıxarır. Xüsusilə şəkərli içkilər və şirniyyatlar çoxlu kalori ehtiva edir və bu məhsullar həddindən artıq istehlak edilərkən insanlar kilo alırlar. Maraqlı məqam isə şəkərin bədəndə uzun müddət toxluq hissi yaratmamasıdır. Bu səbəbdən insanlar şəkər qəbul etdikdən sonra qısa müddət ərzində yenidən aclıq hiss edir və daha çox yeməyə meyl edirlər. Bu dövri bir vərdişə çevrilir və nəticədə çəki artımı qaçılmaz olur. Çəki artımı isə öz növbəsində ürək-damar xəstəlikləri, yüksək qan təzyiqi, şəkərli diabet kimi bir çox sağlamlıq problemlərinə yol aça bilər. Dünya Səhiyyə Təşkilatı və digər beynəlxalq sağlamlıq qurumları şəkərli içkilərin və qidaların qəbulunun məhdudlaşdırılmasını tövsiyə edirlər. Bununla yanaşı, şəkərsiz alternativlərdən istifadə etmək, sağlam qidalanma və aktiv həyat tərzi kilo almanın qarşısını almaq üçün ən effektiv üsullardır. Çəki artımı yalnız estetik bir problem deyil, uzunmüddətli olaraq bədənin sağlamlığını təhdid edən bir faktordur.
2. İnsulin müqavimətini artırır
Şəkərin sağlamlığa digər ciddi zərərlərindən biri də insulin müqavimətinin artmasıdır. İnsulin bədəndə qan şəkərini tənzimləyən əsas hormondur və şəkərin həddindən artıq qəbulu bu funksiyanın pozulmasına səbəb ola bilər. Bədən şəkəri tənzimləmək üçün daha çox insulin istehsal etməyə məcbur qalır və bu zamanla insulin müqavimətinin yaranmasına gətirib çıxarır. İnsulin müqaviməti bədəndəki hüceyrələrin insulini düzgün şəkildə qəbul etməməsinə səbəb olur və nəticədə qan şəkəri səviyyəsi yüksəlir. Bu hal uzun müddət davam edərsə, 2-ci tip şəkərli diabet riski artır. 2-ci tip diabet isə yalnız qan şəkəri səviyyəsinin yüksək olması ilə deyil, bir çox digər sağlamlıq problemləri ilə də əlaqəlidir. Məsələn, bu xəstəlik ürək-damar xəstəlikləri, böyrək çatışmazlığı, göz problemləri və hətta sinir sistemi xəstəliklərinə yol açır. İnsulin müqaviməti xüsusilə mədə və bağırsaq sistemi ilə əlaqəli problemləri də artırır. Şəkərin həddindən artıq qəbulu, həm də bədəndə iltihabın artmasına səbəb ola bilər. İltihabın artması isə xroniki xəstəliklərin inkişafını sürətləndirir. Sağlam qalmaq və diabet riskini azaltmaq üçün şəkərin qəbulu ciddi şəkildə məhdudlaşdırılmalıdır. Bununla yanaşı, sağlam qidalanma və mütəmadi fiziki fəaliyyət insulin müqavimətini önləmək üçün vacib addımlardır.
3. Ürək xəstəlikləri riskini artırır
Şəkərin sağlamlığa mənfi təsirləri arasında ürək xəstəliklərinin yaranma riski də mühüm yer tutur. Şəkər, xüsusilə də rafinə edilmiş şəkər ürək-damar sisteminə ciddi ziyan vurur. Həddindən artıq şəkər qəbulu bədəndə qan təzyiqini artırır və bunun nəticəsində damarların divarları zəifləyir. Zəifləmiş damarlar isə daha asanlıqla iltihablanır və bu ateroskleroz kimi damar xəstəliklərinin yaranmasına səbəb olur. Şəkər, həmçinin yüksək triqliserid səviyyələrinin yaranmasına da səbəb olur. Triqliseridlər qan damarlarında yığılır və ürəkdə ciddi problemlərə yol açır. Bu hal, xüsusilə şəkərli içkilərin və şirniyyatların həddindən artıq istehlak edilməsi ilə daha da güclənir. Şəkər qəbulunun digər bir təsiri də bədəndəki pis xolesterinin (LDL) səviyyəsini artırmasıdır. Bu da ürək-damar xəstəliklərinin yaranma ehtimalını artıran bir faktordur. Elmi araşdırmalar göstərir ki, şəkərin həddindən artıq istifadəsi olan insanlarda infarkt və insult riski daha yüksəkdir. Bununla yanaşı, şəkər qəbulu bədəndə iltihabın artmasına səbəb olur ki, bu da ürək əzələsinin zəifləməsinə və ürək çatışmazlığına gətirib çıxarır. Ürək xəstəliklərindən qorunmaq üçün şəkər qəbulu mütləq şəkildə azaldılmalı və daha çox meyvə-tərəvəz, tam taxıllar və sağlam yağlardan ibarət pəhriz seçilməlidir. Həmçinin, fiziki aktivlik ürək sağlamlığını qorumaq üçün vacib bir amildir. Ürək xəstəlikləri qlobal sağlamlıq probleminə çevrildiyi üçün şəkər qəbuluna diqqət yetirmək həyat keyfiyyətini artırmağa kömək edir.
4. Diş çürüməsinə səbəb olur
Şəkərin ən geniş yayılmış və ən çox bilinən zərərlərindən biri də diş sağlamlığına vurduğu zərərlərdir. Şəkər ağız boşluğunda bakteriyaların qidalanması üçün ideal bir mühit yaradır. Ağızdakı bakteriyalar şəkəri yemək olaraq istifadə edir və bunun nəticəsində turşu əmələ gətirirlər. Bu turşular isə diş minasını zədələyərək dişlərin çürüməsinə səbəb olur. Xüsusilə uşaqlar arasında şəkərli qidaların həddindən artıq istehlakı diş çürüməsi hallarını artırır. Diş çürüməsi yalnız kosmetik bir problem deyil, eyni zamanda diş ətinin iltihablanması və digər ciddi diş problemlərinə də yol açır. Uşaqlarda diş çürüməsi məktəbdə konsentrasiyanın azalmasına və yemək yeyərkən ağrı hissinə səbəb ola bilər. Şəkər tərkibli içkilər, şirniyyatlar və digər şəkərli məhsullar diş çürüməsinin əsas səbəblərindən biridir. Mütəxəssislər şəkərli qidalardan uzaq durmağı və gündə iki dəfə dişləri fırçalamağı tövsiyə edirlər. Bundan əlavə, diş ipindən istifadə etmək və diş həkiminə mütəmadi olaraq baş çəkmək dişlərin sağlam qalmasına kömək edir. Şəkərin diş sağlamlığına mənfi təsiri həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə eyni dərəcədə təhlükəlidir. Diş sağlamlığı insanın ümumi sağlamlığı ilə sıx bağlıdır, ona görə də şəkərin qəbulu məhdudlaşdırılmalıdır.
5. Depressiya və əhval dəyişikliklərinə səbəb olur
Şəkərin beyindəki kimyəvi proseslərə təsiri insanın əhval-ruhiyyəsinə və emosional vəziyyətinə ciddi təsir göstərə bilər. Şəkər, xüsusilə də şirin qidalar və içkilər beyində serotonin və dopamin kimi "xoşbəxtlik" hormonlarının sərbəst buraxılması ilə nəticələnir. Bu hormonlar insanı qısa müddət ərzində xoşbəxt hiss etdirir, lakin şəkərin təsiri keçdikdən sonra əks təsir göstərir. Şəkərin təsiri azaldıqda bədəndə enerji səviyyəsi kəskin şəkildə düşür və insanlar özlərini yorğun, əzgin və hətta depressiyaya meyilli hiss edə bilirlər. Bu "şəkər dalğası" olaraq adlandırılan vəziyyətdir, yəni insan əvvəlcə enerjili və gümrah olur, sonra isə enerji tükənməsi baş verir.
Uzun müddətli şəkər istifadəsi beyində dopamin reseptorlarının həssaslığını azalda bilər. Bu insanın daha çox şəkər tələbatına səbəb olur, çünki beyində eyni "xoşbəxtlik" hissini yaratmaq üçün daha çox şəkər tələb olunur. Bu hal, həm də şəkər asılılığının yaranmasına gətirib çıxarır. Şəkər asılılığı isə əhval dəyişikləri, narahatlıq, stress və hətta yuxusuzluq kimi mənfi təsirlərə səbəb ola bilər.
Araşdırmalar göstərir ki, şəkərin həddindən artıq qəbulu depressiya və narahatlıq riskini artırır. Şəkərli qidalar insanı qısa müddət ərzində xoşbəxt hiss etdirə bilər, lakin bu təsir müvəqqətidir və əksinə, uzun müddətli emosional problemlər yaradır. Xüsusilə gənclər və yeniyetmələr arasında şəkərli qidaların çox istifadəsi əhval dəyişikliklərinə və psixoloji problemlərə səbəb ola bilər.
Beyindəki kimyəvi balansın pozulması, həmçinin digər hormonal dəyişikliklərə də səbəb ola bilər. Bu isə insanın yuxu rejimini, konsentrasiyasını və ümumi əhval-ruhiyyəsini mənfi təsir edə bilər. Nəticədə şəkərdən uzaq durmaq və sağlam qida rasionu seçmək beyindəki kimyəvi prosesləri tarazlıqda saxlamağa kömək edir. Sağlam qidalanma ilə yanaşı, fiziki fəaliyyət və stressin idarə edilməsi şəkər asılılığını azaltmaq və əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdırmaq üçün təsirli yollardır.
