Duz qida rasionunda əvəzolunmaz rol oynasa da, onun həddindən artıq istifadəsi sağlamlıq problemlərinə yol açır.
Azerforum.com bildirir ki,gündəlik həyatda tez-tez istifadə etdiyimiz bu mineral bədənin su balansını və sinir sisteminin fəaliyyətini tənzimləsə də, artıq miqdarda qəbul edildikdə ciddi fəsadlar yaradır. Tədqiqatlar göstərir ki, yüksək duz istehlakı bir çox xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Xüsusilə qan təzyiqi, böyrək və sümük xəstəlikləri ilə bağlı risklər artır. Bunun qarşısını almaq üçün duz istehlakı nəzarətə alınmalıdır. Aşağıda duzun 10 əsas ziyanı haqqında geniş məlumat verilmişdir.
1. Yüksək qan təzyiqinə səbəb olur
Yüksək duz istehlakı bədəndə natrium səviyyəsini artıraraq qan təzyiqini yüksəldir. Qan damarlarının divarlarına təzyiqin artması ürək-damar sisteminə mənfi təsir göstərir. Bu vəziyyət xüsusilə hipertoniya xəstəliyinin yaranmasına şərait yaradır və vaxtında müalicə olunmadıqda infarkt və insult riskini artırır. Dünya Səhiyyə Təşkilatı (WHO) gündəlik duz qəbulunu 5 qramdan çox olmamaq şərti ilə məhdudlaşdırmağı tövsiyə edir. Xüsusilə yüksək qan təzyiqindən əziyyət çəkən insanlar üçün bu limitə riayət etmək vacibdir. Aparılan araşdırmalar göstərir ki, duz qəbulunu azaltmaq təzyiqi tənzimləməyə və ürək-damar sağlamlığını yaxşılaşdırmağa kömək edir. Bəzi hallarda isə insanlar genetik olaraq natriuma daha həssas ola bilirlər və az miqdarda duz belə onlarda təzyiqin yüksəlməsinə səbəb olur. Üstəlik, fast-food və konservləşdirilmiş məhsullar kimi gizli duz mənbələri də gündəlik istehlakı artırır. Sağlam qalmaq üçün təzə və az duzlu qidaların istifadəsi tövsiyə olunur.
2. Böyrək xəstəlikləri yarada bilər
Həddindən artıq duz qəbulu böyrəklərə əlavə yük verir və onların funksiyalarını pozur. Böyrəklər bədəndəki natrium və su balansını tənzimləyir, lakin yüksək natrium səviyyəsi bu prosesi çətinləşdirir. Nəticədə, böyrəklərdə duz toplanması və daşların əmələ gəlməsi riski artır. Xroniki böyrək xəstəlikləri zamanı duz qəbulu bədəndə suyun tutulmasına və ödemlərin yaranmasına səbəb ola bilər. Uzun müddət yüksək duz istehlakı böyrək funksiyalarının tədricən zəifləməsinə gətirib çıxarır və dializ ehtiyacını yarada bilər. Eyni zamanda, natrium bədəndə qan təzyiqini artıraraq böyrək zədələnməsi riskini də yüksəldir. Böyrək xəstəliklərindən qorunmaq üçün duzlu qidaların qəbulu məhdudlaşdırılmalı və bol su içmək tövsiyə olunur. Sağlam qidalanma və müntəzəm müayinələr böyrək sağlamlığını qorumağa kömək edir.
3. Sümük zəifliyinə və osteoporoza yol açır
Duzun yüksək səviyyədə istehlakı orqanizmdən kalsiumun itirilməsinə səbəb olur. Natrium və kalsium arasındakı əlaqə, xüsusilə sümük toxumasının zəifləməsinə gətirib çıxarır. Kalsium çatışmazlığı sümüklərin kövrək olmasına və osteoporoz xəstəliyinin inkişafına şərait yaradır. Xüsusilə yaşlı insanlar və qadınlar osteoporoz riskinə daha həssasdırlar. Duzun təsiri ilə sidik vasitəsilə orqanizmdən çıxarılan kalsium miqdarı artdıqca sümüklərin quruluşu zəifləyir və qırılma riski yüksəlir. Bu problemi həll etmək üçün qidalanmada duz miqdarı məhdudlaşdırılmalı və kalsiumla zəngin qidalar qəbul edilməlidir. Həmçinin müntəzəm fiziki fəaliyyət və günəş şüaları vasitəsilə D vitamini qəbul etmək sümükləri gücləndirir.
4. Mədə problemlərinə səbəb ola bilər
Duzlu qidaların həddindən artıq istehlakı mədə divarlarını qıcıqlandıraraq həzm problemləri yarada bilər. Uzun müddət duzlu qidalarla qidalanmaq mədə xorası və həzmsizlik riskini artırır. Duz mədə turşusunu artıraraq qıcqırma və həzm narahatlıqlarına səbəb olur. Bundan əlavə, yüksək duz qəbulu mədə xərçəngi riskini də artırır. Mikrofloranın pozulması nəticəsində faydalı bakteriyaların miqdarı azalır, bu isə immun sisteminə mənfi təsir göstərir. Sağlam həzm sistemi üçün duz qəbulu nəzarət altında saxlanmalı və təzə qidalar üstün tutulmalıdır. Həmçinin, duzlu qəlyanaltılardan imtina etmək və balanslı pəhrizə riayət etmək mədə problemlərinin qarşısını almağa kömək edir.
5. Su balansının pozulmasına səbəb olur
Orqanizmdə yüksək duz miqdarı bədənin su balansını pozaraq şişkinlik və ödemlərə səbəb olur. Natrium səviyyəsinin artması nəticəsində bədən artıq su saxlayır, bu isə xüsusilə üz, əllər və ayaqlarda şişkinlik yaradır. Şişkinlik damar sisteminə də təsir edərək qan dövranını çətinləşdirir və hipertoniya riskini artırır. Su balansının pozulması nəticəsində bədən susuzlaşma ilə qarşılaşır, bu isə enerji səviyyəsini və ümumi sağlamlığı zəiflədir. Su-duz balansını qorumaq üçün kifayət qədər su içmək və duzlu qidaların qəbulu məhdudlaşdırılmalıdır. Metabolik proseslərin düzgün işləməsi üçün balanslı qidalanma vacibdir. Su içmək bədəndəki artıq natriumun atılmasına kömək edir və ödemlərin qarşısını alır. Nəticə olaraq, sağlam su-duz balansı bədənin ümumi fəaliyyətini yaxşılaşdırır.
6. İmmunitet sistemini zəiflədir
Həddindən artıq duz qəbulu immun sisteminə mənfi təsir göstərərək orqanizmin xəstəliklərə qarşı müqavimətini azaldır. Natrium səviyyəsinin yüksək olması mədə-bağırsaq mikroflorasını pozur, bu da faydalı bakteriyaların azalmasına səbəb olur və immun sisteminin zəifləməsinə gətirib çıxarır. Mikrofloranın pozulması immunitetə bağlı xəstəliklərin, o cümlədən autoimmun problemlərin inkişaf riskini artırır. Tədqiqatlar göstərir ki, duzlu qidaların həddindən artıq istehlakı infeksiyalara və iltihabi proseslərə qarşı bədənin müdafiə mexanizmlərini zəiflədir. İmmunitet zəiflədikdə insan daha tez-tez soyuqdəymə və qripə yoluxa bilər. Xüsusilə uşaq və yaşlılarda yüksək duz qəbulu immunitetin daha da zəifləməsinə səbəb olur. Bu səbəbdən təzə və balanslı qidalarla qidalanmaq, duz istifadəsini məhdudlaşdırmaq immun sisteminin güclənməsinə dəstək verir. Sağlam immunitet üçün duzdan çox istifadə olunan fast food və konservləşdirilmiş məhsullardan uzaq durmaq vacibdir. Bol su içmək və təzə meyvə-tərəvəzlə qidalanmaq mikrofloranın bərpasına və immunitetin möhkəmlənməsinə kömək edir. Duz qəbulunun məhdudlaşdırılması uzunmüddətli sağlamlıq üçün vacib addımlardan biridir.
7. Ürək ritmini pozur
Duzun həddindən artıq qəbulu ürək ritmində pozuntulara səbəb ola bilər. Bədəndə yüksək natrium səviyyəsi qan dövranına mənfi təsir göstərir və ürəyin normal fəaliyyətini çətinləşdirir. Natriumun çoxluğu ürək əzələlərinin fəaliyyətinə əlavə yük verir və bu da aritmiya kimi ritm pozuntularına yol açır. Uzun müddət yüksək duz qəbulu ürək çatışmazlığı riskini artırır və ürəyin düzgün döyünməsinə mane olur. Həddindən artıq duzlu qidalar damarları daraldır və təzyiqi artıraraq ürəyin yorulmasına səbəb olur. Ürək ritmi pozulduqda yorğunluq, başgicəllənmə və sinə nahiyəsində ağrı kimi simptomlar meydana çıxa bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, duz qəbulu məhdudlaşdırıldıqda aritmiya əlamətləri yüngülləşir və ürək fəaliyyəti sabitləşir. Sağlam ürək ritmini qorumaq üçün az duzlu qidalara üstünlük vermək və hazır qidalardan uzaq durmaq tövsiyə olunur. Fiziki aktivlik və balanslı pəhriz ürək əzələlərini gücləndirərək ritmin stabilləşməsinə kömək edir. Duz qəbulunu nəzarətdə saxlamaq ürək-damar xəstəlikləri riskini azaltmaq üçün ən vacib addımlardan biridir.
8. Çəki artımına səbəb olur
Həddindən artıq duz qəbulu çəki artımına səbəb olan əsas amillərdən biridir. Duzlu qidalar adətən yüksək kalorili olur və iştahı artıraraq normadan artıq qida qəbuluna gətirib çıxarır. Natrium bədəndə suyun saxlanmasına səbəb olur, bu da müvəqqəti şişkinlik və ödemlər yaradır. Şişkinlik bədəndə çəki artımı təəssüratı yaradaraq fiziki narahatlıq hissinə səbəb olur. Duz, xüsusilə fast food və qəlyanaltılarda çox olduğundan, bu qidaların tez-tez qəbulu kökəlmə riskini artırır. Bədəndə su-duz balansının pozulması metabolizmi yavaşladır və yağ yandırma prosesini zəiflədir. Sağlam çəkini qorumaq üçün duzlu qidalardan uzaq durmaq və təbii qidalara üstünlük vermək vacibdir. Həddindən artıq çəki ürək-damar, şəkərli diabet və digər xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Duz qəbulunu nəzarətdə saxlamaq bədənin su balansını tənzimləyərək çəkini sabit saxlamağa kömək edir. Fiziki aktivlik və balanslı pəhriz çəki artımının qarşısını almaq üçün ən təsirli üsullardan biridir.
9. Diabet riskini artırır
Duzun həddindən artıq qəbulu orqanizmin insulinə qarşı həssaslığını azaltdığı üçün diabet riskini artırır. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, yüksək natrium səviyyəsi qanda şəkərin tənzimlənməsinə mane olur və insulin müqavimətini artırır. İnsulin müqaviməti zamanı hüceyrələr qlükozanı mənimsəyə bilmir, nəticədə qanda şəkər səviyyəsi yüksəlir. Xüsusilə 2-ci tip diabet riskinə meyilli insanlar üçün yüksək duzlu qidalar qəbul etmək təhlükəlidir. Duzlu qidalar həddindən artıq iştah yaradır, bu da daha çox kalori və şəkər qəbuluna səbəb olur. Çox duzlu fast food məhsulları qan təzyiqini artıraraq, həm də şəkərli diabetlə bağlı əlavə risklər yaradır. Diabet xəstələri üçün duzun miqdarını azaltmaq və balanslı qidalanmaya keçmək xəstəliyin idarə olunmasına kömək edir. Sağlam qidalanma ilə yanaşı, gündəlik fiziki fəaliyyət insulin müqavimətini azaltmağa və qanda şəkərin səviyyəsini tənzimləməyə dəstək verir. Eyni zamanda, təbii və az duzlu qidalara üstünlük vermək diabetin profilaktikasında əhəmiyyətli rol oynayır. Nəticə olaraq, duz qəbulu nəzarətdə saxlanılmalıdır ki, orqanizmin metabolizmi düzgün işləsin və diabet riskindən qorunmaq mümkün olsun.
10. Yuxu problemlərinə səbəb olur
Həddindən artıq duz qəbulu yuxu rejimini pozaraq yuxu keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Yüksək natrium səviyyəsi bədəndə suyun saxlanmasına və şişkinliyə səbəb olduğu üçün gecə narahatlıqlarını artırır. Duzlu qidalar susuzluq hissini artırır, bu da yuxu zamanı tez-tez su içmək ehtiyacına və yuxunun bölünməsinə gətirib çıxarır. Yüksək qan təzyiqinə səbəb olan duz qəbulu bədəndə stress hormonlarını aktivləşdirərək yuxuya getməni çətinləşdirir. Bəzi araşdırmalar göstərir ki, həddindən artıq duz qəbulu bədən ritmini pozaraq yuxu pozğunluqları, o cümlədən yuxusuzluq (insomniya) yarada bilər. Gecə saatlarında çox duzlu qidaların istehlakı ürək döyüntüsünü və qan təzyiqini artırır, bu da rahat yuxuya mane olur. Yuxusuz gecələr insanın enerjisini azaldır və ertəsi gün məhsuldarlığı aşağı salır. Sağlam yuxu rejimini təmin etmək üçün gecə saatlarında duzlu və ağır qidalardan uzaq durmaq tövsiyə olunur. Azaldılmış duz qəbulu sinir sistemini rahatlaşdıraraq yuxunun daha dərin və sakit olmasına kömək edir. Yaxşı yuxu sağlam həyatın əsas şərtlərindən biridir və bunun üçün qidalanma rejiminə diqqət yetirmək vacibdir.