Azərbaycanın təhsil sistemi, müstəqillik qazandıqdan sonra beynəlxalq təhsil standartlarına uyğunlaşma yolunda müxtəlif islahatlar həyata keçirib. Buna baxmayaraq, inkişaf etmiş ölkələrin təhsil sistemləri ilə müqayisədə müəyyən fərqlər mövcuddur. Bu məqalədə Azərbaycan təhsil sistemi ilə digər ölkələrin – xüsusən Skandinaviya, ABŞ və Yaponiya kimi qabaqcıl təhsil sistemlərinin fərqli və oxşar cəhətləri müzakirə ediləcəkdir.
1. Tədris müddəti və məktəbə qəbul yaşı
Azərbaycan məktəblərində şagirdlər 6 yaşında birinci sinfə başlayırlar, təhsil müddəti isə 11 ildir. Skandinaviya ölkələrində, xüsusən Finlandiya və İsveçdə, uşaqların məktəbə daha gec yaşda, yəni 7 yaşında başlaması nəzərdə tutulur, bu isə erkən yaşda uşaqların sosial-emosional inkişafına daha çox diqqət ayrılmasına imkan yaradır. ABŞ-da təhsil sistemi isə daha elastikdir, lakin burada da tədris yaşı əksər hallarda 5 və ya 6 yaşında başlayır və təhsil müddəti 12 ildir.
2. Müəllim-tələbə əlaqəsi
Azərbaycan təhsil sistemində müəllimlər daha çox ənənəvi tədris metodlarına üstünlük verirlər və dərs prosesi daha çox müəllim mərkəzlidir. Bu yanaşma ilə müqayisədə, Finlandiya kimi ölkələrdə müəllimlər şagirdlərin fərdi inkişafını diqqətdə saxlayır və dərs metodları daha çox tələbə mərkəzli şəkildə qurulur. ABŞ-da isə "Flipped Classroom" kimi innovativ metodlardan istifadə geniş yayılmışdır. Bu metodlarda şagirdlər dərsləri evdə özləri izləyir və sinifdə suallara cavab verirlər, bu da onların kritik düşünmə bacarıqlarını gücləndirir.
3. Qiymətləndirmə sistemi
Azərbaycanda tədris ilinin sonunda şagirdlər test imtahanları ilə qiymətləndirilirlər. Bu, əksər ölkələrdə də rast gəlinən metod olsa da, Yaponiya və Finlandiya kimi ölkələrdə test nəticələri əsas meyar deyil. Əvəzində, bu ölkələrdə şagirdlərin bacarıq və bilikləri uzun müddət ərzində müxtəlif tapşırıqlar vasitəsilə dəyərləndirilir. ABŞ-da qiymətləndirmə isə daha geniş çərçivədə aparılır və burada layihə əsaslı təhsil böyük önəm daşıyır.
4. Rəqəmsal təhsil və İKT infrastruktur
Azərbaycanın təhsil sistemində rəqəmsal təhsil və İKT infrastrukturu son illərdə inkişaf etdirilsə də, bu sahədə problemlər mövcuddur. Məsələn, internetə çıxışın məhdudluğu və regionlar üzrə tədris resurslarına bərabər imkanların olmaması kimi məsələlər hələ də həllini tapmayıb. Norveç və Danimarka kimi Skandinaviya ölkələrində isə hər bir şagird və müəllim yüksək keyfiyyətli rəqəmsal tədris resurslarına sahibdir. Bu ölkələrdə rəqəmsal vasitələrin təhsil prosesinə inteqrasiyası məktəbdə təhsil alan hər bir uşağın bərabər imkanlara malik olmasına yardım edir.
5. Təhsil proqramları və dərsliklər
Azərbaycan təhsil sistemində tədris proqramları dövlət tərəfindən müəyyənləşdirilir və dərsliklər hər sinif üçün standartlaşdırılmışdır. Bu metodun üstünlüyü, bütün ölkədə vahid proqramın tətbiqi olsa da, fərdi təhsil ehtiyaclarına cavab verməkdə çətinliklər yaranır. ABŞ və Finlandiya kimi ölkələrdə məktəblər öz tədris proqramlarını daha sərbəst şəkildə tənzimləyə bilirlər. Finlandiyada dərsliklərin istifadəsi məcburi deyil, müəllimlər dərs zamanı əlavə mənbələrdən geniş istifadə edirlər. Bu, tədris prosesinin daha çevik və yaradıcı olmasına şərait yaradır.
6. Sosial-emosional inkişaf
Azərbaycan təhsil sistemində son illərdə sosial-emosional inkişaf məsələlərinə müəyyən diqqət yetirilsə də, bu sahədə resurslar hələ kifayət qədər deyil. ABŞ və Finlandiyada sosial-emosional bacarıqların inkişafı təhsil sisteminin ayrılmaz hissəsidir. Bu ölkələrdə şagirdlərin həm akademik, həm də emosional inkişafı əsas prioritetlərdən biridir və bu, gələcəkdə onların daha balanslı və özünə güvənən fərdlər kimi yetişməsinə kömək edir.
Azərbaycan təhsil sistemi öz unikallığını qorumaqla yanaşı, beynəlxalq təhsil modellərindən də bəhrələnməlidir. Hər bir ölkənin təhsil sistemi mədəniyyətinə, iqtisadi və sosial xüsusiyyətlərinə əsaslanır. Azərbaycanın da öz mövcud vəziyyətini nəzərə alaraq, beynəlxalq təcrübələrdən uyğun şəkildə istifadə etməsi onun təhsil sisteminin daha səmərəli olmasına kömək edə bilər. Rəqəmsal tədris vasitələrinin inkişafı, tələbə mərkəzli metodların tətbiqi və sosial-emosional təhsilin gücləndirilməsi istiqamətində daha çox işlər görülməlidir.
Bəhman Hüseynli
