Tramp administrasiyasının yeni qlobal siyasət kursu və Rusiyaya qarşı sanksiyaların bumeranq effekti bəzi Qərb ölkələrini Kremllə düşmənçilikdən imtina edərək, iqtisadi əlaqələrin bərpasına məcbur buraxıb... İndi hətta Rusiya və prezident Vladimir Putin ilə münasibətləri bərpa etmək üçün Avropa ölkələri səhnəarxası rəqabətə başlayıb və Ukrayna savaşı ilə bağlı hərbi-siyasi qarşıdurmanın əsas ağırlıq mərkəzi isə artıq məhz kollektiv Qərbin daxilinə keçmək üzrədir...
Dünyada situasiya ciddi şəkildə dəyişməyə başlayıb. Belə ki, indiyə qədər ön planda olan qlobal prioritetlər artıq tədricən öz əhəmiyyətini itirmək üzrədir. Hər halda, indi kollektiv Qərbin daxilində müəyyən fikir ayrılıqları və mövqe ziddiyyətlərinin olduğu açıq-aşkar müşahidə edilir. Xüsusilə də, Ukrayna savaşı kollektiv Qərb daxilində parçalanmaya yaxın bir situasiya yaradıb. Və bu, Qərb ölkələri arasında maraq toqquşmalarının artıq geriyə dönməz xarakter aldığını göstərir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hazırda qlobal məkanda situasiyanın dəyişməsində həlledici təsir göstərən əsasən iki önəmli səbəb mövcuddur. Belə ki, bəzi Qərb ölkələri Ukrayna savaşına sponsorluq etməkdə çətinlik çəkirlər. Çünki bu ölkələrin hərbi anbarları tamamilə boşalıb. Ona görə də, indi Ukrayna ordusuna hərbi dəstək vermək üçün silah-sursat sifariş etmək məcburiyyətində qalıblar. Bununla həm həm öz tükənmiş hərbi resurslarını yenidən bərpa etmək, həm də Ukrayna ordusunu döyüş ləvazimatları ilə təmin etməlidirlər. Və bütün bunlara külli miqdarda maliyyə vəsaiti lazımdır.
Məsələ ondadır ki, Ukrayna savaşı əksər Qərb ölkələrinin dövlət büdcələrində "yırtıqlar" əmələ gətirməyə başlayıb. Xüsusilə də, Rusiyaya qarşı iqtisadi sanksiyalar bumeranq effekti verdiyindən Avropa məkanında Ukrayna ordusunu təchiz etmək üçün əlavə maliyyə qaynaqları tapmaq olduqca çətinləşib. Üstəlik, Ukrayna ordusuna dəstək və Rusiyaya qarşı sanksiyalar indi Avropa məkanında sosial rifahın məhdudlaşdırılması hesabına başa gəlir. Və Avropa Birliyinin bəzi üzvləri artıq buna tab gətirmək imkanlarından uzaq qalmağa başlayıb.
Təbii ki, qlobal məkanda mövcud prioritetlərin deformasiyaya uğramasında ABŞ-da keçirilən prezident seçkilərinin yekun nəticələri də həlledici səviyyədə rol oynayır. Belə ki, prezident seçkilərinin qalibi olan Donald Tramp öz vədlərinə sadiq qalmaq niyyətini qətiyyən gizlətmir. Ağ Evin yeni sahibi Ukrayna ərazisiləri hesabına Rusiya ilə sülh anlaşmasına cəhd göstərməyə başlayıb. Əgər, ABŞ-ın yeni prezidenti Donald Trampın "sülh planı" reallaşarsa, kollektiv Qərbin Ukrayna savaşına çəkdiyi geriyə dönüşü olmayan xərclər batmış olacaq. Və bu, o deməkdir ki, Bayden administrasiyasının əsas ssenari müəllifi olduğu Ukrayna savaşı üzərindən Rusiya əleyhinə reallaşdırılan strateji hədəflər ən qısa zamanda öz əhəmiyyətini itirmiş olacaq.
Bütün bunları nəzərə aldıqda, bəzi Qərb ölkələrinin Tramp administrasiyasının artıq formalaşdırmağa başladığı yeni qlobal situasiyaya hazırlaşmaq cəhdləri əslində, qətiyyən məntiqsiz və ya absurd deyil. Əksinə, hadisələrin indiki inkişaf istiqamətləri müəyyən mənada, gecikmədən vaxtında davranmaq ehtiyacı yaradır. Xüsusilə də, Ukrayna savaşının yorğunluğu və Tramp administrasiyasının Rusiya ilə münasibətləri yenidən normallaşdırmaq cəhdləri Qərb ölkələrinin yaranmaqda olan fərqli situasiyanı daha praqmatik dəyərləndirməsinə də ehtiyac doğurur. Və belə olduğu təqdirdə, bəzi Avropa ölkələri Rusiya ilə düşmənçiliyi davam etdirməyin əhəmiyyətsiz, yaxud perspektivsiz mövqe olduğunu qəbul etmək məcburiyyətindədir.
Ona görə də, hazırda bəzi Qərb ölkələri böyük sürətlə yeni qlobal proseslərə və indikindən tam fərqli olacağı qətiyyən şübhə doğurmayan situasiyaya hazırlaşmaq barədə düşünməyə başlayıblar. İndi yeni situasiyaya ən hazır ölkə isə məhz Macarıstan hesab olunur. Belə ki, bu ölkənin baş naziri Viktor Orban Ukrayna savaşının lap əvvəlindən başlayaraq, Macarıstanı kollektiv Qərbin Rusiya ilə hərbi-siyasi qarşıdurmaya məhkum buraxan strateji prioritetlərindən uzaq tutmağa çalışırdı. Macarıstan bu müddət ərzində Macarıstan-Rusiya münasibətlərinin qorunmasına da nail olub. Üstəlik, baş nazir Viktor Orban Ukrayna savaşının dayandırılması prosesinə koordinatorluq missiyasını da öz üzərinə götürüb.
Məsələ ondadır ki, Macarıstan baş naziri hələ bir neçə ay əvvəl Rusiya və Çinə səfər etmişdi. Ardınca isə ABŞ-a səfər edən baç nazir Viktor Orban bu iki ölkənin Ukrayna savaşının dayandırılması mövzusunda əsas şərtlərini o vaxt hələ sadəcə, prezidentliyə namizəd olan Donald Trampla qapalı qapılar arxasında müzakirə etmişdi. Nəticədə Macarıstan baş naziri Bayden administrasiyasının və Avropa Birliyinin ortaq qəzəbinə tuş gəlmişdi. Və indiki situasiyanı hələ həmin dövrdə tam dəqiqliyi ilə proqnozlaşdırmağı bacarmış baş nazir Viktor Orban isə özünə qarşı qəzəb qarışıq qınaqlara qətiyyən əhəmiyyət verməmişdi.
Maraqlıdır ki, indi ABŞ-da hakimiyyətə gəlmək hüququ qazanmış Tramp administrasiyası Rusiya ilə münasibətləri bərpa etməyə yönəlik fəaliyyətə başlayıb. Ağ Evin yeni sahibinin emissarları Kreml təmsilçiləri ilə məxfi məsləhətləşmələr aparırlar. Ukraynada və Avropa Birliyi çevrələrində bütün bunlardan ciddi təlaşın olduğu da müşahidə edilir. Tramp administrasiyası və Rusiya ilə çox pozitiv münasibətlərə malik Macarıstan və onun baş naziri Viktor Orban isə indi tam rahatdır. Və üstəlik, Avropa Birliyi məkanında bəzi nüfuzlu ölkələr də indi məhz Macarıstanın mövqeyini təkrarlamaq şansı qazana biləcəklərinə ümid bəsləyirlər.
Nə qədər qəribə də olsa, baş nazir Viktor Orbanın açdığı cığırla irəliləmək qərarı verənlərin arasında Almaniya kansleri Olaf Şolts ön planda yer alır. Belə ki, rəsmi Kiyevin və Avropa Birliyi rəhbərliyinin israrlı müqavimətinə baxmayaraq, Almaniya kansleri Olaf Şolts Rusiya prezidenti Vladimir Putin ilə ünsiyyət mexanizmlərini bərpa etməyə başlayıb. Hər halda, alman kanslerin Kreml sahibi ilə birbaşa telefon danışığı hazırda Avropa Birliyində ciddi rezonans doğurub. Hətta bəzi tərəfdaşları, xüsusilə də, Fransa Almaniyanı da Macarıstan kimi kollektiv Qərbə xəyanət yolu tutmaqda suçlayır. Və bu, hazırda Qərb ölkələri arasında parçalanmanı stimullaşdıran əsas faktor hesab olunur.
Məsələ ondadır ki, Ukrayna savaşına qədər Almaniya iqtisadiyyatı bir çox sahələr üzrə Rusiyaya bağlıydı. Xüsusilə də, Rusiya enerji resurslarının Almaniya üçün taleyüklü əhəmiyyəti varıydı. Ona görə də, Rusiyaya qarşı iqtisadi sanksiyalar ilk növbədə Almaniya iqtisadiyyatına ağır zərbələr vurdu. Hətta hazırda bu ölkə Avropa Birliyi məkanında sosial-iqtisadi böhranın ən yüksək həddə çatdığı dövlətdir. Ona görə də, hazırda rəsmi Berlini Ukraynanın gələcək taleyi və Fransanın ittihamları qətiyyən düşündürmür. Və kansler Olaf Şolts indi Tramp administrasiyasının stimullaşdırdığı yeni situasiyadan faydalanaraq, Rusiya ilə münasibətləri bərpa etməyə can atır. Və bu yaxın vaxtlarda Almaniya ilə Avropa Birliyi arasında siyasi ziddiyyətləri hətta qarşıdurma həddinə də çatdıra bilər.
Göründüyü kimi, Tramp administrasiyasının yeni qlobal siyasət kursu və Rusiyaya qarşı sanksiyaların bumeranq effekti bəzi Qərb ölkələrini Kremllə düşmənçilikdən imtina məcburiyyətində buraxıb. İndi hətta Rusiya və prezident Vladimir Putin ilə münasibətləri bərpa etmək üçün Qərbdə səhnəarxası rəqabət başlayıb. Belə davam edərsə, Ukrayna savaşı ilə bağlı hərbi-siyasi qarşıdurmanın əsas ağırlıq mərkəzi məhz kollektiv Qərbin daxilinə keçəcək. Rusiya isə tezliklə iqtisadi-siyasi izolyasiyadan tamamilə xilas olmaq şansı qazanacaq. Və hazırda prezident Vladimir Putini diktator elan edən Qərb dövlətlərinin bəziləri Kreml sahibini qlobal məkanın aparıcı liderlərindən biri kimi ön plana çıxartmağa çalışacaqlar.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat" Media Qrupu
