COP29 həm də inkişaf etməkdə olan kiçik ada dövlətlərinin (SIDS) Liderlər Sammitində müasir dünyada kolinolizmin törətdiyi ağır fəlakətlərin fəsadları barədə dünya ictimaiyyətinə yeni və ünvanlı mesajların verilməsi ilə yadda qaldı.
Sammitdə çıxış edən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev XXI əsrdə bəşəriyyətin və cəmiyyətin taleyinə qara ləkə kimi yazılmış postkolonializmin həm insan hüquq və azadlıqlarının boğulması, həm də beynəlxalq iqlim ailəsinin ana hədəfi olan ekoloji tarazlığını pozulmasına ciddi zərərlər vurmasına diqqət çəkdi. Dövlət başçısı Avropanın bir sıra dövlətlərinin, xüsusilə də Fransa və Niderlandın Sakit okean, Afrika və Okeaniyadakı kiçik ada dövlətlərin təbiətinə və iqtisadi resurslarına vurduğu ölçüyəgəlməz ziyanların təkcə bu ölkələrin deyil, ümumilikdə bütün dünyanın iqlim ekosisteminə ağır zərər kimi dəyərləndirdi.
Əgər bu gün dünya dövlətləri BMT-nin İqlim Çərçivə Konvensiyası və Paris Sazişindən irəli gələn prioritetləri yerinə yetirmək, iqlim həmrəyliyi naminə karbon emissiyasını azaltma kimi başlıca öhdəliklər götürübsə, kiçik ada dövlətlərinin ekoloji ritmini pozan, kəskin karbon emissiyası ilə fəlakətlər yaradan Fransa və digərlərinin bu siyasətini durdurmalıdır.
COP29-un gündəliyində qırmızı xətt kimi nəzərə çarpan qlobal iqlim həmrəyliyi prinsipi və anlayışını məsuliyyətlə dərk edən Azərbaycan ona görə də, bu qlobal prioritetlərin illərdir ki, gözardı edilməsinə, buna səbəb olan böyük dövlətlərə çağırış edərək ekoloji riyakarlığa son verilməsini tələb edir.
Prezident İlham Əliyevin COP29 çərçivəsində keçirilən SIDS Sammitində verdiyi mesajlar bu baxımdan kəskin etiraz olmaqla, qlobal iqlim koalisiyasını tədbirin əsas şüarı olan yaşıl dünya həmrəyliyinə riayət etmək tələb idi.
Kiçik ada dövlətləri son illərdə müstəmləkəçi qlobal güclərin istismarçı sənaye fəaliyyətləri sayəsində ən çox karbon emissiyasına, dəhşətli çirklənmələrə məruz qalmaqdadır. Bu ölkələrin torpaq resursları heç bir ekoloji normalara məhəl qoyulmadan vəhşicəsinə istismar olunur, mədən sənayesindəki fəaliyyətlər bölgənin ətraf mühit ekosisteminin sıradan çıxarır. Azərbaycan isə neçə illərdir ki, Qoşulamama Hərəkatının sədri və eyni zamanda, humanist dövlət kimi bu ada dövlətlərinin yaşıl qayğsına qalır, il ərzində müxtəlif təşkilatlara, fondlara ianə edərək iqlim maliyyəsi üçün köməyini əsirgəməyib. Millətlər Birliyinin kiçik ada dövlətlərindəki birgə layihələrini dəstəkləmək üçün 10 milyon dollar məbləğində vəsait ayırıb. Ətraf mühitin monitorinqi və qiymətləndirilməsi üçün “Azərkosmos”un peyk məlumatlarından istifadə etmək üçün Millətlər Birliyi ilə Anlaşma Memorandumu imzalayıb ki, məqsəd kiçik ada dövlətlərinin iqlim fəsadları ilə bağlı dərin qiymətləndirmələr aparmasına kömək etməkdir.
Ona görə də dövlət başçısı bu məsələdə haqlı olaraq dünya ailəsininin diqqətini bu mövziya yönəldir: “Biz fəlakət qarşısında zəif olan bir sıra ölkələrə qasırğa, zəlzələ və daşqınların təsirini azaltmaq üçün yardım göstərmişik. Biz, həmçinin su təchizatı, qida təhlükəsizliyi və mədəni irsin bərpası layihələrinə dəstək vermişik. Ondan çox kiçik ada dövləti Azərbaycan universitetlərində təhsil almaq üçün tələbə təqaüdü proqramımızdan yararlanıb. Qoşulmama Hərəkatında dördillik sədrliyimiz dövründə biz 80-dən artıq ölkəyə, o cümlədən 20 kiçik ada dövlətinə maliyyə və humanitar yardım göstərmişik”.
Azərbaycan COP29-un ilk günü ən mühüm sənədin imzalanmasını təmin etməklə ada dövlətlərinə olan xüsusi yanaşmasını ortaya qoydu. Tədbir çərçivəsində Paris sazişinin 6.4 maddəsi (karbon bazarları) üzrə razılaşmanın əldə olunması ada dövlətlərinin ehtiyaclarına xidmət edir ki, doqquz il kağız üzərində qalan bu məsələ də rəsmi Bakının prinsipial mövqeyi sayəsində həll edildi.
Ancaq bütün bunlara baxmayaraq neokolonialistlər dayanmaq bilmir, əksinə Avropa ekoloji ekspansiyanı dərinləşdirir, onlar üçün yaşıl həmrəylik şüarı sanki kağız parçası təsiri bağışlayır. Azərbaycan COP29-a ev sahibliyini üzərinə götürdüyü üçün bu mənzərəyə sakit qalmır, qətiyyəti və cəsarəti ilə ikili standartlığa etiraz edir.
Məhz bu reallıqlar fonunda Azərbaycan Prezidenti Sammitdə dünya birliyinə, inkişaf etmiş dövlətlərə çağırış edərək onları kiçik ada dövlətlərinin yaşadığı ekoloji genosdilərin qarşısını almağa, təsirli dekarbonizasiya mühiti yaratmağa, ayrı-seçkiliyi aradan qaldırmağa dəvət edir. Fransa və Niderlandın “dəniz əraziləri”ndə yaratdığı fəlakətli iqlim dəyişmələri, kəskin hava şəraiti və ekoloji böhrana qarşı təsirli addımların atılmasını BMT qarşısında qaldırdı.“Mən inkişaf etmiş bütün ölkələrə, xüsusən də müstəmləkə keçmişi olan ölkələrə müraciət edirəm ki, kiçik ada dövlətlərinə maddi və texniki dəstək göstərsinlər ki, onlar ölkələrini iqlim dəyişmələrinin fəsadlarından qoruya bilsinlər”. Bu, COP29-un sədri Azərbaycanın ətraf mühitə qarşı ekoloji terrorların dayandırılmasını tələb etmək üçün ali haqqıdır.
Ramid Namazov
Milli Məclisin deputatı
