Regional münaqişələr, qlobal siyasətdəki əsas problemlərdən biri olaraq, bir çox ölkələrin təhlükəsizliyini təhdid edir və beynəlxalq münasibətləri gərginləşdirir. Bu münaqişələr, yalnız yerli əraziləri deyil, həm də regionları və bəzən dünya miqyasında təsir göstərir. Qarabağ problemi, Ukrayna münaqişəsi və Yaxın Şərqdəki böhranlar, hər biri özünəməxsus xüsusiyyətlərə sahib olmaqla yanaşı, eyni zamanda regional və qlobal güclərin təsir dairəsi uğrunda mübarizə aparması ilə diqqət çəkir.
1. Qarabağ problemi:
Qarabağ münaqişəsi, Azərbaycan və Ermənistan arasında, əsasən, Dağlıq Qarabağ bölgəsi üzərindəki suverenlik mübahisəsindən yaranan bir regional münaqişədir. 1988-ci ildən başlayan bu münaqişə, 1991-1994-cü illərdəki döyüşlərlə daha da dərinləşmiş və uzun illər boyunca müharibə ilə nəticələnmişdir. 2020-ci ilin payızında baş verən İkinci Qarabağ müharibəsi ilə yeni bir mərhələyə qədəm qoymuşdur. Bu müharibə, Azərbaycan ordusunun ərazilərini azad etməsi ilə başa çatmış, lakin münaqişə hələ də tamamilə həll olunmamışdır.
Beynəlxalq aləmdə Dağlıq Qarabağ probleminin həlli üçün müxtəlif cəhdlər olsa da, münaqişənin köklü həlli hələ də tapılmamışdır. 2020-ci ildə imzalanan atəşkəs sazişi, müvəqqəti bir sülh təmin etmiş olsa da, regionda gərginliklər davam edir. Hər iki tərəf üçün ərazi məsələləri, etnik və tarixi məsələlər hələ də ciddi çətinliklər yaradır. Həmçinin, münaqişəyə xarici güclərin, xüsusilə Rusiya və Türkiyənin müdaxiləsi də məsələnin həlli üçün əlavə maneələr yaradıb.
2. Ukrayna münaqişəsi:
Ukraynadakı münaqişə 2014-cü ildə Rusiyanın Krım yarımadasını ilhaq etməsindən sonra başlayıb və bu, regionda geniş miqyaslı müharibəyə səbəb oldu. 2014-cü ildən bəri Donbas bölgəsindəki separatçılarla Ukrayna hökumət qüvvələri arasında döyüşlər davam edib. 2022-ci ildə isə Rusiya, Ukraynaya tam miqyaslı hücum başlatdı və bu, münaqişənin qlobal əhəmiyyətini artırdı.
Ukraynadakı münaqişə, Rusiya ilə Qərb ölkələri, xüsusən ABŞ və Avropa İttifaqı arasında ciddi gərginliyə səbəb olub. Ukrayna, müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qorumaq üçün beynəlxalq dəstək axtarır, xüsusən NATO və Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşmaq niyyətindədir. Bu münaqişə, həm də enerji resursları, ticarət yolları və geopolitik balans baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Həmçinin, münaqişənin humanitar böhran yaratması və minlərlə insanın həyatını itirməsi, beynəlxalq təzyiqlərin artmasına səbəb olub.
3. Yaxın Şərqdəki böhranlar:
Yaxın Şərq, uzun illərdir ki, davam edən bir sıra böhranlara, münaqişələrə və siyasi gərginliklərə ev sahibliyi edir. Bölgədəki əsas münaqişələrdən biri, İsrail və Fələstin arasındakı uzun müddət davam edən mübahisədir. İsrailin qurulmasından sonra Fələstin əraziləri üzərindəki mübahisələr davam edir və bu münaqişə, bir çox yerli və beynəlxalq münaqişələrə səbəb olub.
Bundan əlavə, Suriyada 2011-ci ildən bəri davam edən və beynəlxalq güclərin qarışdığı vətəndaş müharibəsi, Yaxın Şərqdəki ən ciddi böhranlardan biridir. Suriyadakı münaqişə, Rusiya və ABŞ arasında birbaşa qarşıdurma, həmçinin İran, Türkiyə və digər güclərin təsirini artıran bir vəziyyət yaradıb. Eyni zamanda, Yəməndəki münaqişə də regionda humanitar böhranı daha da dərinləşdirib.
İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı qarşıdurma, Yaxın Şərqin digər bir mühüm gərginlik mənbəyidir. İranın nüvə proqramı və bu məsələyə dair beynəlxalq narahatlıqlar, regionda hərbi gərginliyi artırıb. Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasındakı rəqabət, həm də dini və ideoloji fərqliliklərdən irəli gəlir və bu, Yaxın Şərqdəki bir çox münaqişəni daha da mürəkkəbləşdirir.
Münaqişələrin həlli üçün beynəlxalq yanaşmalar:
Bu münaqişələrin həlli, beynəlxalq diplomatiya və çoxtərəfli səylərlə mümkündür. BMT, ATƏT və digər beynəlxalq təşkilatlar, Dağlıq Qarabağ və Ukrayna münaqişələrində vasitəçi rolunu oynamağa çalışır. Bununla yanaşı, ABŞ, Avropa İttifaqı, Rusiya və Çin kimi qlobal güclər, bu münaqişələrin həlli üçün müxtəlif yanaşmalar sərgiləyirlər.
Yaxın Şərqdə isə, regiondakı əsas dövlətlər arasında sülh danışıqları, xüsusilə İran, Səudiyyə Ərəbistanı və İsrailin iştirakı ilə, münaqişələrin həllində mühüm rol oynaya bilər. Lakin hər bir münaqişə özünəməxsus xüsusiyyətlərə sahibdir və həll prosesləri zaman alır, ciddi siyasi iradə və xarici güclərin dəstəyini tələb edir.
Nəticə:
Qarabağ, Ukrayna və Yaxın Şərq münaqişələri, yalnız regional deyil, qlobal gərginliyə səbəb olan böhranlardır. Hər bir münaqişənin özünəməxsus səbəbləri və həlli yolları olsa da, beynəlxalq cəmiyyətin əməkdaşlıq edərək bu münaqişələrin həllinə töhfə verməsi vacibdir. Sülhün bərpası üçün tərəflər arasında qarşılıqlı etimad, diplomatik iradə və beynəlxalq hüquq prinsiplərinə riayət edilməlidir.
Zeyd Bağırzadə
