Sərin bir noyabr axşamı, Bakının sakinləri Xəzər dənizinin sahilində toplaşaraq, sahilə vurulmuş nəhəng bir balinanın bədənini heyrətlə izlədilər. 16 metr uzunluğunda olan bu məxluqun cansız görünən forması və kəskin qoxusu bir çoxlarına ekoloji faciənin şahidi olduqlarını düşündürdü. Lakin bu gecə sirli qonaq artıq yox idi – yük platformasına yüklənərək hava limanına aparılmışdı.
Sən demə, bu balina dəniz həyatının qurbanı yox, Belçikanın Captain Boomer Collective incəsənət qrupu tərəfindən yaradılmış hiper-realist bir instalyasiya idi. COP29 iqlim sammiti çərçivəsində Azərbaycana gətirilən bu sənət əsəri dəniz canlılarının qarşılaşdığı təhlükələr və onların simvolizə etdiyi daha geniş ekoloji böhranlar haqqında duyğusal təsir yaratmağı hədəfləyirdi.
Bəzi Bakı sakinləri üçün bu "balina" mənzərəsi bir anlıq məntiqin sərhədlərini aşdı: Axı, Xəzər dənizində balinalar yaşamır. Lakin şübhələr kollektiv bir heyranlığa çevrildi. Sosial mediada fərziyyələr yayıldı, hətta yerli televiziyalardan biri sahildə "balina cəsədinin tapılması" barədə xəbər süjeti yayımladı.
İctimaiyyətin bilmədiyi isə bu instalyasiyanın maksimum reallıq hissi yaratmaq üçün diqqətlə hazırlanması idi. Yaxınlıqda gizlədilmiş çürümüş balıqlarla dolu vedrələr ölümün tanınan qoxusunu təqlid etmək üçün istifadə edilmişdi. Aktyorlar alim kimi maskalanaraq ağ xalatlar geyinmiş, balinanın vaxtsız ölüm səbəbini müəyyən etmək üçün "cəsədi" araşdırırmış kimi davranmışdılar.
Bu instalyasiyanın təqdimatı noyabrın 11-dən 22-dək Bakıda keçirilən BMT-nin İqlim Dəyişiklikləri Konfransı (COP29) ilə üst-üstə düşürdü. Yerli hakimiyyət orqanlarının və dənizlərin mühafizəsi ilə məşğul olan FINS təşkilatının dəstəyi ilə bu layihə iqlim dəyişikliyi və biomüxtəlifliyin itirilməsi ilə bağlı təcili tədbirlərin görülməsi zərurətini vurğulamağı hədəfləyirdi.
"Bu balina aldadıcı bir təəssürat yaratmaq üçün deyil," – deyə Captain Boomer Collective sözçüsü bildirdi. "Bu, təfəkkür üçündür – təbiət dünyasından nə qədər uzaqlaşdığımızı və hərəkətlərimizin nəticələrini nə qədər tez unutduğumuzu xatırlatmaq üçün."
Artıq on ildən çoxdur ki, bu düşündürücü instalyasiya Avropa və Avstraliyanın böyük şəhərlərində təqdim olunaraq diqqət çəkir və müzakirələr yaradır. Bakıda balina ilk dəfə səhnəyə çıxaraq incəsənət və fəallığı birləşdirmək missiyasını davam etdirdi.
Bu instalyasiyanın Bakıda nümayiş etdirilməsi regionda ekoloji məsələlərə artan diqqətin göstəricisidir. Azərbaycanın neft ehtiyatları ilə zəngin və fosil yanacaq sənayesi ilə sıx bağlı olduğu üçün yaşıl enerjiyə keçid məsələləri xüsusi çağırışlar yaradır – bu, COP29 müzakirələrinin əsas mövzularından biri idi.
Instalyasiya Bakıdan ayrıldıqda özündən mürəkkəb bir miras qoyub getdi. Bəziləri üçün bu, çaşqınlıq və hətta şok anı idi. Digərləri üçün isə bu, hərəkətə çağırış, bəşəriyyətin planetə vurduğu ekoloji zərərin acı bir xatırlatması oldu.
Balina, təmsil etdiyi məsələlər kimi, öz səfərini davam etdirəcək, ayaq basdığı yerlərdə yeni auditoriyaları həm heyrətləndirəcək, həm də ilhamlandıracaq. Bakı üçün isə bu, ötəri bir qonaq oldu – şəhərin diqqətini dünyanın okeanlarına və öz ətraf mühitini qorumaq roluna yönəltmiş bir sənət əsəri.
