COP29 iqlim sammiti Azərbaycanın paytaxtında illik yaşıl maliyyələşmənin 300 milyard dollara qədər üç dəfə artırılması barədə razılaşma ilə başa çatdı və bu, qlobal miqyasda iqlim layihələrinin maliyyələşdirilməsində mühüm artım deməkdir. Lakin Forbes-in “Neft lobbisi və 300 milyard dollarlıq yaşıl sərmayələr: Bakıda iqlim danışıqlarının nəticələri” adlı məqaləsinə görə, fosil yanacaqlardan imtina mövzusunda ölkələr arasında yaranan fikir ayrılıqları sammitin ən vacib məsələlərindən biri üzrə razılaşmanı əngəllədi.
Noyabrın 11-dən 24-dək BMT çərçivəsində təxminən 200 ölkənin nümayəndələri Bakıda bir araya gəldilər. Könüllü karbon bazarları üçün vahid çərçivənin qəbul edilməsi və maliyyələşdirmə öhdəliklərinin təmin edilməsində irəliləyiş əldə olunsa da, fosil yanacaqların azaldılması ilə bağlı razılığın olmaması dərin geosiyasi və iqtisadi gərginlikləri bir daha vurğuladı.
Danışıqlar fosil yanacaq sənayesinin nümayəndələrinin iştirakı ilə kölgədə qaldı: tədbirdə 1,700-dən çox lobbiçi iştirak etdi ki, bu da əsassız təsir ittihamlarına səbəb oldu. Tənqidçilər bunun Dubayda keçirilmiş COP28 sammitində də oxşar narahatlıqlar doğuran, karbohidrogenlərdən asılı ev sahibi ölkələrin rolu ilə əlaqədar bir vəziyyəti təkrarladığını bildirdilər.
COP29-un əsas nailiyyətlərindən biri könüllü karbon bazarlarını tənzimləmək üçün mexanizmin qəbul edilməsi oldu ki, bu da karbon kreditlərinin qiymətlərinin sabitləşməsini və mümkün artımını təmin edəcək. Ekspertlər hesab edirlər ki, bu, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə emissiyaların azaldılması layihələrinə sərmayə yatırmaq üçün şirkətləri stimullaşdıra bilər.
Bundan əlavə, inkişaf etmiş ölkələrin illik iqlim maliyyələşdirməsi öhdəliyi 100 milyard dollardan 300 milyard dollara qədər artırılacaq və 2035-ci ilə qədər bu məbləğin 1.3 trilyon dollara çatdırılması hədəflənir. Bu vəsaitlər inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə dəstək olmaq məqsədi daşıyır. Lakin bu məbləğ müxtəlif ekspert qrupları tərəfindən zəruri hesab edilən illik 2.4 trilyon ilə 6 trilyon dollar arasında olan göstəricilərdən xeyli aşağıdır.
Dünyanın ən böyük istixana qazları istehsalçısı olan Çin kollektiv maliyyələşmə mexanizmində iştirakdan imtina edərək, bunun əvəzinə ikitərəfli razılaşmalara üstünlük verdi. Çin yaşıl sərmayələri yekun sənəddə qeyd olunan 1.3 trilyon dollara daxildir. Bu addım bəziləri tərəfindən alqışlanaraq, bəziləri tərəfindən qlobal səylərin parçalanma potensialı üçün tənqid edildi.
Sammit insan haqları narahatlıqları, logistika problemləri və təhlükəsizlik tədbirləri ilə bağlı tənqidlərdən kənarda qalmadı. Təşkilat komitəsinin ilkin tərkibində qadınların olmaması davamlılıq və inklüzivlik prinsiplərinə zidd idi və bu, son anda düzəliş edildi. Bundan əlavə, Bakıda ictimai nəqliyyatın şəraiti ilə bağlı şikayətlər tədbir iştirakçıları üçün təmin edilən 160 elektrik avtobusunun istifadəsinə ziddiyyət təşkil etdi.
Son sənədə Səudiyyə Ərəbistanından olan bir nümayəndənin təsdiqlənməmiş dəyişikliklər etməsi ilə bağlı son dəqiqə qalmaqalı danışıqlara kölgə saldı. Bu dəyişikliklər fosil yanacaqların dayandırılmasını hədəfləyən ifadələrə aid idi və digər nümayəndələrin təzyiqindən sonra çıxarıldı.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin neft və qaz sərmayələrini müdafiə etməsi iqlim tərəfdarları tərəfindən kəskin tənqid edildi. Onun karbohidrogenləri "Tanrının hədiyyəsi" adlandırması neft hasil edən ölkələrlə bərpa olunan enerjiyə sürətli keçidin tərəfdarları arasında dərin bölünməni vurğuladı. Bu gərginliklərə baxmayaraq, kömür, neft və qazdan imtina üçün zaman cədvəli və strategiyalarla bağlı heç bir razılaşma əldə edilmədi.
COP29 maliyyələşdirmə və karbon bazarlarının tənzimlənməsi sahəsində irəliləyiş əldə etsə də, mühüm problemlər qalmaqdadır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə korrupsiya və səmərəsiz idarəetmə iqlim vəsaitlərinin səmərəli istifadəsinə mane ola bilər. Ekspertlər xəbərdarlıq edirlər ki, ciddi nəzarət mexanizmləri olmadan vəd edilən maliyyələşmə nəzərdə tutulan hədəflərə çatmaya bilər.
Dünya COP30-a doğru irəlilədikcə, diqqət ölkələrin bu həll olunmamış məsələlərlə necə mübarizə aparacağına və fosil yanacaqların azaldılması üzrə qlobal razılığın əldə olunub-olunmayacağına yönələcək. Hələlik, Bakı sammiti iqtisadi maraqların iqlim böhranı ilə mübarizənin təcili ehtiyacları ilə balanslaşdırılmasının mürəkkəbliyini vurğulayır.
