AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ PREZİDENTİ YANINDA DÖVLƏT İDARƏÇİLİK AKADEMİYASI
Magistr: Quliyeva Elnarə Elşən qızı
Elmi rəhbər: r.ü.e.d., prof., Əliyev Rövşən Telman oğlu
Məqalə: İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının elmi-texniki potensialın yüksəldilməsində rolu
İxtisas: Kompüter Elmləri
Qrup: İFRİT 231/1
İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyalarının Elmi-Texniki Potensialın Yüksəldilməsində Rolu
Xülasə. Bu məqalədə informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) müasir dövrdə elmi-texniki potensialın inkişafına təsiri araşdırılmışdır. İKT-nin innovasiya proseslərinin təşviqi, elmi-tədqiqat fəaliyyətlərinin optimallaşdırılması və texnoloji modernizasiya sahəsində rolu nəzərdən keçirilmişdir. Azərbaycan kontekstində elmi-texniki nailiyyətlərin artırılmasında İKT-nin tətbiq perspektivləri və qarşılaşdığı çətinliklər təhlil edilmişdir.
Açar sözlər: İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları (İKT),elmi-texniki inkişaf,süni intellekt (AI),rəqəmsal texnologiyalar,təhsil texnologiyaları,ağıllı texnologiyalar,rəqəmsal iqtisadiyyat,resursların optimallaşdırılması,informasiya texnologiyaları, elmi-texniki potensial, innovasiya, rəqəmsal transformasiya.
Роль информационно-коммуникационных технологий в повышении научно-технического потенциала
Резюме. В данной статье исследуется влияние информационно-коммуникационных технологий (ИКТ) на развитие научно-технического потенциала в современную эпоху. Рассмотрена роль ИКТ в продвижении инновационных процессов, оптимизации научно-исследовательской деятельности и технологической модернизации. Проведен анализ перспектив применения ИКТ и трудностей, с которыми сталкивается развитие научно-технических достижений в контексте Азербайджана.
Ключевые слова: Информационно-коммуникационные технологии (ИКТ), научно-техническое развитие, искусственный интеллект (AI), цифровые технологии, образовательные технологии, интеллектуальные технологии, цифровая экономика, оптимизация ресурсов, информационные технологии, научно-технический потенциал, инновации, цифровая трансформация.
The Role of Information and Communication Technologies in Enhancing Scientific and Technical Potential
Summary. This article examines the impact of information and communication technologies (ICT) on the development of scientific and technical potential in the modern era. The role of ICT in promoting innovation processes, optimizing research activities, and technological modernization has been analyzed. The application prospects of ICT and the challenges encountered in enhancing scientific and technical achievements in the context of Azerbaijan have been discussed.
Keywords: Information and Communication Technologies (ICT), scientific and technical development, artificial intelligence (AI), digital technologies, educational technologies, smart technologies, digital economy, resource optimization, information technologies, scientific and technical potential, innovation, digital transformation.
1. Giriş
Müasir dünyada informasiya və kommunikasiya texnologiyaları elmi-texniki tərəqqinin əsas hərəkətverici qüvvələrindən biri hesab olunur. İKT-nin tətbiqi elm və texnologiya sahələrində sürətli inkişafı təmin edir, innovasiya proseslərini stimullaşdırır və resursların daha səmərəli idarə olunmasına şərait yaradır. Bu məqalənin məqsədi, İKT-nin elmi-texniki potensialın yüksəldilməsində oynadığı rolu araşdırmaq və Azərbaycan şəraitində tətbiq perspektivlərini dəyərləndirməkdir.
Elmi-texniki potensial hər bir ölkənin iqtisadi, sosial və mədəni inkişafının əsas təməlini təşkil edir. Müasir dövrdə bu potensialın artırılmasında və daha effektiv istifadə olunmasında informasiya və kommunikasiya texnologiyaları (İKT) mühüm rol oynayır. İKT-nin inkişafı cəmiyyətin innovasiya mərkəzli iqtisadiyyata keçidini sürətləndirir, elmi-tədqiqat proseslərinin keyfiyyətini yüksəldir və onların tətbiq dairəsini genişləndirir..
Elmi-texniki potensialın artırılması müxtəlif istiqamətlərdə İKT-nin tətbiqi ilə mümkündür. Bunlardan ən önəmlilərini aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
1.1. Elmi-Tədqiqat Proseslərinin Avtomatlaşdırılması
Müasir tədqiqat proseslərində böyük verilənlərin analitikası, süni intellekt (AI) və maşın öyrənməsi kimi texnologiyalar geniş istifadə olunur. Bu texnologiyalar:
Böyük həcmdə məlumatların sürətli emalını təmin edir.
Elmi nəticələrin dəqiqliyini artırır.
Vaxt və resurs qənaətinə imkan yaradır.
Məsələn, tibbdə genom tədqiqatları, fizika sahəsində nüvə simulyasiyaları və iqlim dəyişikliklərinin modelləşdirilməsi sahələrində İKT-dən geniş istifadə olunur.
1.2. Bilik İdarəetmə Sistemləri və Elmi Məlumat Bazaları
İKT vasitəsilə elmi məlumatların saxlanılması və bölüşdürülməsi üçün rəqəmsal platformalar yaradılır. Elektron kitabxanalar, elmi məlumat bazaları (məsələn, Scopus, Web of Science) və açıq girişli jurnallar elmi biliklərin geniş yayılmasına şərait yaradır. Bu, tədqiqatçıların beynəlxalq əməkdaşlığını gücləndirir.
1.3. Virtual Təcrübə Mühitləri və Simulyasiya
Virtual laboratoriyalar və simulyasiya proqramları elmi-tədqiqatların xərclərini azaldır və daha çox ssenarinin yoxlanılmasına imkan verir. Bu texnologiyalar, xüsusilə, təbiət elmləri, mühəndislik və texnologiya sahələrində innovativ həllər təqdim edir.
2. Elmi-Texniki Potensialın İqtisadi Təsirləri
İKT-nin elmi-texniki inkişafla əlaqəli rolu iqtisadiyyatda innovasiyaların artırılmasında və resurslardan səmərəli istifadənin təmin edilməsində mühüm əhəmiyyət daşıyır.
2.1. Rəqəmsal İqtisadiyyat və Yeni İş Sahələrinin Yaradılması
İKT texnologiyaları innovativ məhsul və xidmətlərin inkişafına təkan verir. Bu isə öz növbəsində:
Startap ekosistemini gücləndirir.
İKT-yə əsaslanan yeni iş yerləri yaradır.
Milli və qlobal iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətliliyini artırır.
2.2. Sənaye 4.0 və Texnoloji Yeniliklər
Sənaye 4.0 dövründə İKT-nin rolu ağıllı fabriklərin, avtomatlaşdırılmış istehsal proseslərinin və IoT (Əşyaların İnterneti) sistemlərinin yaradılmasında böyükdür. Bu texnologiyalar məhsuldarlığı artırır və sənaye proseslərini optimallaşdırır.
3. Əsas Tətbiq Sahələri
İKT-nin elmi-texniki potensialın inkişafına təsiri müxtəlif sektorlarda öz əksini tapır:
Təhsil: Elektron təhsil platformaları, onlayn kurslar və təhsil simulyatorları elmi-texniki biliklərin ötürülməsində əvəzsiz rol oynayır.
Səhiyyə: Biotexnologiya və tibdə İKT-nin istifadəsi genetik tədqiqatları, diaqnostika və müalicə proseslərini irəlilədir.
Kənd təsərrüfatı: Ağıllı kənd təsərrüfatı texnologiyaları məhsuldarlığı artırır və resurslardan səmərəli istifadəni təmin edir.
Enerji və Ekologiya: İKT ekoloji problemlərin həllində, yenilənə bilən enerji texnologiyalarının inkişafında və iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizədə geniş tətbiq edilir.
4. Perspektivlər və Çağırışlar
4.1. Perspektivlər
İKT texnologiyalarının inkişafı elmi tədqiqatlarda daha dəqiq proqnozlar verməyə və innovativ həllərin sürətlə tətbiqinə imkan yaradacaq.
Süni intellektin və kibernetik sistemlərin inkişafı elm sahəsində yeni nailiyyətlərə yol açacaq.
4.2. Çağırışlar
Kiber təhlükəsizlik problemləri və məlumatların qorunması.
İKT infrastrukturlarının inkişafı üçün maliyyə və insan resurslarının çatışmazlığı.
Elmi-tədqiqatların nəticələrinin bütün cəmiyyətə bərabər çatdırılması.
2. Metodologiya
Tədqiqat metodologiyası çərçivəsində keyfiyyət və kəmiyyət yanaşmaları tətbiq edilmişdir. Statistik məlumatlar, beynəlxalq hesabatlar və milli strategiyalar təhlil edilmiş, həmçinin mütəxəssislərlə müsahibələr aparılmışdır. İKT vasitəsilə elmi-tədqiqat prosesləri daha dəqiq və sürətli həyata keçirilir. Süni intellekt, böyük verilənlərin analitikası və digər texnologiyalar məlumatların emalı və təhlilində geniş istifadə olunur. Bu, elm adamlarına daha mürəkkəb problemləri həll etmək və yeni biliklər əldə etmək imkanı yaradır. İKT-nin inkişafı ilə elmi məlumatların saxlanılması, ötürülməsi və yayılması daha asan və sürətli olub.
Elektron kitabxanalar, açıq giriş platformaları və onlayn konfranslar elm adamlarının bilik mübadiləsini xeyli asanlaşdırır.
3. Nəticə
İnformasiya və kommunikasiya texnologiyaları müasir dövrün ən güclü vasitələrindən biridir. Onun elmi-texniki potensialın inkişafında rolu təkcə innovativ texnologiyaların yaradılmasında deyil, həm də elmi biliklərin bütün cəmiyyətə yayılmasında və iqtisadi inkişafda özünü göstərir. Gələcəkdə İKT-nin imkanlarından daha geniş istifadə etmək üçün həm texniki, həm də institusional bazanın təkmilləşdirilməsi vacibdir.
İKT-nin elmi-texniki potensialın inkişafında rolu danılmazdır. Tədqiqat nəticələrinə əsasən, Azərbaycan aşağıdakı istiqamətlərdə fəaliyyətini gücləndirməlidir:
1. İKT sahəsində kadr hazırlığını genişləndirmək.
2. Tədqiqat müəssisələrində müasir texnologiyaların tətbiqini artırmaq.
3. Beynəlxalq əməkdaşlıq layihələrinə daha fəal qoşulmaq.
İKT-nin Elmi-Texniki İnkişafda Rolu
- Məlumat mübadiləsi və elmi əməkdaşlıq: İKT, tədqiqatçıların məlumat mübadiləsini asanlaşdırır və beynəlxalq əməkdaşlığı stimullaşdırır.
- Simulyasiya və modelləşdirmə: Müasir texnologiyalar mürəkkəb elmi problemlərin həllində simulyasiya və analiz imkanlarını genişləndirir.
- Elmi məlumatların saxlanması və emalı:Bulud texnologiyaları və verilənlər bazaları elmi məlumatların effektiv idarə olunmasını təmin edir.
5. Ədəbiyyat siyahısı
1. Azərbaycan Respublikasının Rəqəmsal İnkişaf Strategiyası, 2021.
2. AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu, 2022.
3. Abbasov, Ə. (2020). İnnovasiyalar və informasiya texnologiyaları. Bakı: Elm Nəşriyyatı.
4. World Economic Forum. (2021). The Global Competitiveness Report.
5.Azərbaycan Respublikasının Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi. Rəqəmsal yox üzrə İllik Hesabatlar.
