Hər bir uşağın təhsil almaq hüququ var. Lakin xüsusi qayğıya ehtiyacı olan (XQE) uşaqlar üçün bu hüququn reallaşdırılması çox vaxt çətinliklərlə üzləşir. İnklüziv təhsil yanaşması, XQE uşaqların ümumi təhsil mühitində inteqrasiyasını təmin etməklə cəmiyyətin daha ədalətli və hərtərəfli inkişafına xidmət edir. Azərbaycan təhsil sistemində də inklüzivlik sahəsində irəliləyişlərə nail olmaq vacib prioritetlərdən biridir.
Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təhsil hüququ
Beynəlxalq hüquq çərçivələri, xüsusilə BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyası və Əlilliyi olan Şəxslərin Hüquqları haqqında Konvensiya, XQE uşaqların bərabər təhsil hüququnu təmin etməyi öhdəlik olaraq müəyyən edir. İnklüziv təhsil bu öhdəliyi reallaşdıran əsas vasitələrdən biridir. O, XQE uşaqların ümumi məktəblərdə digər şagirdlərlə birgə təhsil almasına imkan yaradır və bu prosesdə onların sosiallaşmasını və özünəinamını artırır.
Azərbaycanda mövcud durum
Azərbaycanda XQE uşaqlar üçün təhsil imkanları tədricən genişlənsə də, hələ də bir sıra problemlər mövcuddur:
İnfrastruktur çatışmazlığı: Xüsusi tədris ehtiyaclarını qarşılamaq üçün məktəblərdə fiziki mühitlər tam uyğunlaşdırılmayıb. Rampa, lift və xüsusi avadanlıqlar çox az sayda məktəbdə mövcuddur.Müəllim hazırlığı: İnklüziv təhsilin uğuru üçün müəllimlərin xüsusi tədris metodikalarını mənimsəməsi vacibdir. Lakin hazırda bu sahədə yetərli təlim imkanları yoxdur.Cəmiyyətin münasibəti: Bəzi hallarda inklüziv təhsilə dair məlumatlılığın azlığı, XQE uşaqların məktəb mühitinə tam inteqrasiyasına mane olur.Qanunvericilik boşluqları: Mövcud təhsil qanunlarında inklüziv təhsilin tətbiqi üçün konkret mexanizmlər yetərsizdir.Problemlərin həlli üçün təkliflərİnfrastrukturun uyğunlaşdırılması: Hər bir məktəb XQE uşaqlar üçün əlçatan olmalıdır. Məktəblərin fiziki mühiti, xüsusi avadanlıqlar və texnologiyalarla təchiz edilməlidir.Müəllim hazırlığı: Müəllimlər üçün XQE uşaqlarla işləmə bacarıqlarını inkişaf etdirən xüsusi təlimlər təşkil edilməlidir.İnklüziv dərs proqramları: Milli kurikulum XQE uşaqların tədris ehtiyaclarını nəzərə alan metodikalarla zənginləşdirilməlidir.Ailə və cəmiyyətin məlumatlandırılması: Valideynlər və cəmiyyət arasında inklüziv təhsil yanaşmasına dair maarifləndirmə kampaniyaları keçirilməlidir.Maliyyə dəstəyi: Dövlət XQE uşaqlar üçün inklüziv təhsil imkanlarını artırmaq məqsədilə əlavə maliyyə vəsaiti ayırmalıdır.Dəstək xidmətləri: Psixoloqlar, loqopedlər və digər mütəxəssislərdən ibarət dəstək qrupları formalaşdırılmalı və məktəblərdə fəaliyyət göstərməlidir.İnklüziv təhsil: Fərdlər və cəmiyyət üçün faydalar
XQE uşaqların ümumi təhsil mühitində tədris alması onların:
Sosial bacarıqlarını artırır və cəmiyyətin aktiv üzvlərinə çevrilmələrinə kömək edir.Özünəinamını və müstəqillik hissini gücləndirir.Digər şagirdlərə empatiya və müxtəlifliyə hörmət hissi aşılayır.
Cəmiyyət isə inklüziv təhsil vasitəsilə daha tolerant, birləşdirici və bərabərhüquqlu olur.
Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təhsil sisteminə inteqrasiyasının artırılması yalnız təhsil siyasətinin deyil, həm də insan hüquqlarının qorunmasının göstəricisidir. Bu yanaşma, uşaqların həyat keyfiyyətini yüksəltməklə yanaşı, Azərbaycan cəmiyyətinin inkişafına mühüm töhfə verəcək. İnklüzivlik prinsipi əsasında qurulmuş təhsil sistemi, hər bir uşağın potensialını həyata keçirmək üçün imkanlar yaradacaq.
Bəhman Hüseyn
