Bakı. Trend:
Avropa Parlamenti Gürcüstanda keçirilən parlament seçkilərininnəticələrini tanımamaq və yenidən səsvermə keçirməyə çağıranqətnamə qəbul etdi. Bu sənəd 444 deputat tərəfindən dəstəklənib, 72nəfər əleyhinə səs verib, 82 nəfər isə bitərəf qalıb. Qətnamədəvurğulanır ki, seçki nəticələri kütləvi qanun pozuntuları ilə ciddişəkildə kölgələnib və beynəlxalq ictimaiyyət bu nəticələritanımamalıdır. Avropa Parlamenti seçkilərin müstəqiladministrasiyanın nəzarəti altında daha təkmil seçki mühitində biril ərzində yenidən keçirilməsini tövsiyə edib.
Qətnamənin əsas bəndlərindən biri Gürcüstan liderlərinə qarşıfərdi sanksiyaların tətbiqini təklif edib. Siyahıda baş nazirİrakli Kobaxidze, Tbilisi meri Kaxa Kaladze, parlamentin spikeriŞalva Papuaşvili və hakim partiya "Gürcü Arzusu"nun sədri İrakliQaribaşvili yer alır. Bundan əlavə, siyasi işlər üzrə qərar çıxaranhakimlərin də sanksiya siyahısına salınması tövsiyə edilib.Deputatlar həmçinin, Gürcüstanın siyasi vəziyyətinin pisləşməsi vəRusiya ilə yaxınlaşmaya təsir etməkdə ittiham olunan oliqarxBidzina İvanişviliyə qarşı sanksiyaların yenidən tətbiq olunmasınıtələb ediblər.
Bundan başqa, Avropa Parlamenti Avropa Komissiyasına və AİŞurasına Gürcüstanla vizasız rejimin yenidən nəzərdən keçirilməsinivə onun müvəqqəti dayandırılmasını tövsiyə edib. Avropadeputatlarının fikrincə, Gürcüstan hakimiyyətinin fəaliyyəti ölkənidaxili siyasi böhrana və demokratik tərəfdaşlarla beynəlxalqtəcridə aparır.
Bu addıma cavab olaraq Gürcüstanın baş naziri İrakli KobaxidzeAvropa İttifaqı ilə danışıqların 2028-ci ilə qədər dayandırıldığınıvə Aİ-dən qrantların qəbul edilməsindən imtina etdiklərini bəyanedib. Bununla yanaşı, o, Gürcüstanın məqsədinin dəyişmədiyini və2030-cu ilədək Aİ-yə üzv olmaq niyyətində olduğunu bildirib:
"Bizim borcumuz Gürcüstanı Avropa ailəsinin bir hissəsinəçevirməkdir. Lakin Aİ ilə münasibətlər yalnız qarşılıqlı əsasdaqurulmalı və təzyiq vasitəsinə çevrilməməlidir", – deyəKobaxidze qeyd edib.
Mərkəzi Seçki Komissiyasının məlumatına görə, hakim "GürcüArzusu" partiyası səslərin 53,93%-ni toplayıb. Parlamentə həmçinindörd müxalifət partiyası keçib. Onların arasında "DəyişikliklərUğrunda Koalisiya" (11,03%) və "Vahidlik – Milli Hərəkat" (10,16%)da yer alır. Lakin müxalifət çoxsaylı qanun pozuntularına istinadedərək seçkilərin nəticələrini tanımaqdan imtina edib. ABŞ və Aİ dənarahatlığını ifadə edərək inzibati resurslardan istifadənin,seçicilərin satın alınmasının və təhdidlərin araşdırılmasını tələbedib. ABŞ-ın dövlət katibi Antoni Blinken və Aİ-nin ali komissarıJozep Borrell partiyalar üçün qeyri-bərabər şərtlərə və "xariciagentlər haqqında" yeni qanunun mənfi təsirinə ayrıca diqqətçəkiblər.
Beləliklə, Gürcüstandakı seçkilər həm ölkə daxilində, həm dəQərblə münasibətlərdə parçalanmaya səbəb olub. Gürcüstanhakimiyyəti ilə beynəlxalq ictimaiyyət arasında qarşıdurma siyasigərginliyi artırır və ölkənin Avropaya inteqrasiyasını sual altınaqoyur.
Dünən axşam saatlarında isə Gürcüstan parlamenti binasınınqarşısında spontan mitinq başlayıb. Müxtəlif mənbələrin məlumatınagörə, əvvəlcə Rustaveli prospektində və ona bitişik Azadlıqmeydanında 2-3 min nəfər toplaşıb, lakin daha sonra nümayişçilərinsayı on minlərlə insanadək artıb. Newsgeorgia xəbər verir ki,etirazlar təkcə Tbilisidə deyil, digər şəhərlərdə də baş verib –Kutaisidə "Gürcü Arzusu" partiyasının ofislərinin qarşısındakıyollar bağlanıb, Batumi, Qori və Zuqdididə mitinqlər keçirilib.Etirazların səbəbi hakimiyyətin Gürcüstanın Avropa İttifaqınaüzvlüklə bağlı danışıqlarını 2028-ci ilə qədər təxirə salmaq qərarıolub.
Gürcüstan DİN-in məlumatına görə, aksiyalar zamanı xırdaxuliqanlıq və polisə tabe olmama səbəbindən 43 nəfər saxlanılıb.Həmçinin DİN-in 32 əməkdaşı xəsarət alıb, onlardan 13 nəfərəcərrahi yardım göstərilib, bir polis əməkdaşı isə hələ dəxəstəxanadadır. Hadisələri işıqlandıran jurnalistlər də xəsarətalanlar arasında olub.
Gecə saatlarında Rustaveli prospektində yanğınlar törədilib, yolörtüyü və şəhər əmlakı, o cümlədən videomüşahidə kameraları vəmeriyanın avadanlıqları zədələnib. Etirazçılar polisə şüşəbutulkalar və pirotexnika atıblar ki, bu da hüquq-mühafizəorqanlarını gözyaşardıcı qaz, tüstü bombaları və su şırnaqlarıtətbiq etməyə məcbur edib. Rustavi2 kanalının məlumatına görə, gecəsaat 2-dən etibarən etirazçıların dağıdılmasına xüsusi təyinatlıqüvvələr cəlb edilib.
Gürcüstan prezidenti Salome Zurabişvili axşam saatlarındaparlament binası qarşısındakı nümayişçilərə qoşulub. O, xüsusitəyinatlılara yaxınlaşaraq, kimin üçün xidmət etdiklərini soruşub,lakin cavab almayıb. Etirazlar səhərə qədər davam edib. Səhərsaatlarında Rustaveli prospektində hərəkət bərpa olunub, bələdiyyəxidmətləri ərazinin təmizlənməsinə başlayıb.
29 noyabrdan etibarən Gürcüstan parlamentində "qırmızıtəhlükəsizlik səviyyəsi" tətbiq edildi: bu qərar təhlükəsəviyyəsinə uyğun olaraq parlament aparatının rəhbəri tərəfindənmüəyyən edilən şəxslər istisna olmaqla, digər şəxslərin parlamentbinasına girişinə qadağa qoyur.
Etirazlarla bağlı açıqlama verən parlamentin ətraf mühit vətəbii sərvətlərin mühafizəsi komitəsinin sədr müavini VladimirBojadze Gürcüstanın Aİ-yə inteqrasiya yolunda irəliləməyə davametdiyini və etirazlara səbəb olmadığını bildirib. Buna baxmayaraq,mövcud vəziyyət ölkədə gərginliyin artmasına və vətəndaşlararasında narazılığın çoxalmasına işarə edir.
Gürcü hökumətinin Aİ-yə üzvlük danışıqlarını 2028-ci ilə qədərbaşlatmamaq qərarı: geosiyasi kursda dönüş nöqtəsi
Baş nazir İrakli Kobaxidze tərəfindən elan edilən bu qərar həmGürcüstanda, həm də beynəlxalq arenada güclü reaksiya doğurdu.Hakimiyyət bu addımı milli maraqların qorunması ilə əsaslandırsada, müxalifət və bəzi ekspertlər bunu Avropa inteqrasiyası üzrətarixi kursdan təhlükəli imtina kimi qiymətləndirir.
Aİ ilə danışıqlardan imtina: səbəblər, kontekst və mümkünnəticələr
Hakim "Gürcü Arzusu" partiyasının Avropa İttifaqına üzvlükdanışıqlarını dayandırmaq və Avropa qrantlarını qəbul etməkdənimtina etmək qərarı son dövrlərdə Tbilisidə ən diqqətçəkən siyasibəyanatlardan biri oldu. Partiyanın lideri İrakli Kobaxidze buaddımı xüsusi brifinqdə izah edərək, Brüsselin Avropa inteqrasiyasıprosesini Gürcüstana siyasi təzyiq vasitəsi kimi təqdim etməyəçalışdığını bildirib.
"Avropa İttifaqına inteqrasiya sədəqə kimi təqdimedilməməlidir," – deyə Kobaxidze vurğulayıb. O, Gürcüstanınqədim xristian ölkəsi olaraq Avropaya yalnız inteqrasiya etməklədeyil, həm də onun mədəni zənginliyinə töhfə verməklə fərqlənəbiləcəyini qeyd edib.
Bununla belə, bu addım Avropa Parlamentinin sərt qətnaməsi iləüst-üstə düşməsi fonunda ziddiyyətli reaksiya doğurub. Qətnamədə 26oktyabrda keçirilən parlament seçkilərinin nəticələrinintanınmaması və beynəlxalq müşahidə altında yenidən seçkilərinkeçirilməsi tövsiyə edilib. Bundan başqa, Gürcüstan rəsmilərinəqarşı sanksiyaların tətbiqi və vətəndaşlar üçün vizasız rejiminyenidən nəzərdən keçirilməsi təklif edilib.
İmtinanın səbəbləri: suverenliyin müdafiəsi, yoxsa təzyiqə qarşıetiraz?
Rəsmi açıqlamalarda Gürcüstan hakimiyyəti bu qərarı bir neçəəsas amillə izah edib:
Xarici müdaxiləyə qarşı etiraz. Gürcüstan hakimiyyəti AvropaParlamentinin qətnaməsini və Brüsselin təzyiqini ölkəninsuverenliyinə təhdid kimi qiymətləndirir. Seçkilərin yenidənnəzərdən keçirilməsi tələbləri, sanksiya təhdidləri və vizasızrejimlə bağlı müzakirələr Tbilisidə daxili işlərə qəbuledilməzmüdaxilə kimi qəbul olunur. Bərabərhüquqlu tərəfdaşlıq istəyi.Kobaxidze xüsusilə vurğulayıb ki, Gürcüstan itaət obyekti olmaqniyyətində deyil. Onun sözlərinə görə, ölkə Avropa ilə ultimatum vəiqtisadi təzyiq vasitəsilə deyil, qarşılıqlı hörmət əsasında dialoqaparmağa çalışır. Maliyyə asılılığının azaldılması. Avropaqrantlarından imtina iqtisadi müstəqilliyin gücləndirilməsi vədigər dövlətlərlə əməkdaşlığın inkişafı istiqamətində siqnal kimiqiymətləndirilir.
Avropa Parlamentinin qətnaməsi və Tbilisi üçün çağırışlar
Gürcüstan hakimiyyətinin bəyanatı Avropa Parlamentinin aşağıdakıhəssas məqamları ehtiva edən qətnaməsinin qəbul edilməsi fonundasəsləndi:
- Seçkilərin nəticələrinin tanınmaması. Avropa Parlamenti 26oktyabr seçkilərinin legitimliyini şübhə altına alaraq, Gürcüstanhökumətinin beynəlxalq nüfuzuna zərbə vurdu.
- Sanksiya tövsiyələri. Brüssel yüksək vəzifəli Gürcüstanrəsmilərinə qarşı sanksiyaların tətbiqini nəzərdən keçirməyi təklifedib ki, bu da ikitərəfli münasibətlərə mənfi təsir göstərəbilər.
- Vizasız rejim təhlükə altında. Aİ ilə vizasız rejimin yenidənnəzərdən keçirilməsi Gürcüstan vətəndaşları üçün ciddi təhdidyaradır, çünki onlar Avropa üzrə sərbəst hərəkət imkanı əldəediblər.
Tbilisinin bu tədbirlərə reaksiyası birmənalı oldu: hakimiyyətxarici diktatın qəbuledilməz olduğunu bəyan etdi və Avropainteqrasiyasının siyasi təzyiq yolu ilə deyil, qarşılıqlı hörmətprinsipi əsasında baş verməli olduğunu bildirdi.
Təcridin dərinləşməsi, yoxsa yeni müttəfiqlərin axtarışı?
Avropa İttifaqı ilə danışıqlardan və qrantlardan imtina, eləcədə Aİ-yə qarşı sərt bəyanatlar Gürcüstanın Brüssel iləmünasibətlərini kəskinləşdirir. Bu addımın mümkün nəticələriaşağıdakılardır:
Siyasi böhranın dərinləşməsi. Vizasız rejimin yenidən nəzərdənkeçirilməsi təklifi, xüsusilə Avropa imtiyazlarından fəal şəkildəistifadə edən gənclər və biznes nümayəndələri arasında ictimainarazılıq yarada bilər. Beynəlxalq təcrid. Gürcüstan rəsmilərinəqarşı sanksiyaların tətbiqi yalnız Aİ ilə münasibətlərə deyil, həmdə ölkənin beynəlxalq arenadakı mövqeyinə zərbə vura bilər. Xaricisiyasət kursunun dəyişməsi. Avropa qrantlarından imtina qərarı,Gürcüstanın Çin, Türkiyə və ya Rusiya kimi digər qlobal oyunçularladaha sıx əməkdaşlıq etməyə çalışdığını göstərə bilər ki, bu daxarici siyasətdə tarazlığın dəyişməsinə gətirib çıxara bilər.
Hakim "Gürcü Arzusu" partiyasının Aİ ilə danışıqları dayandırmaqvə qrantlardan imtina etmək qərarı yalnız Brüsselə meydan oxumaqdeyil, həm də artan təzyiq fonunda Gürcüstanın müstəqilliyinigücləndirmək istəyinin siqnalıdır. Lakin bu addım iqtisadivəziyyətin pisləşməsi və Avropa ilə münasibətlərin gərginləşməsikimi ciddi risklər daşıyır.
Məzkur demarş Gürcüstanın xarici siyasətində yeni bir kursunbaşlanğıcı olacaq, yoxsa Aİ-ni Tbilisi ilə münasibətləri yenidənnəzərdən keçirməyə məcbur edəcək - bunu zaman göstərəcək. Aydınolan budur ki, Gürcüstanın siyasi landşaftı ciddi dəyişikliklərmərhələsinə daxil olur və bu dəyişikliklərin nəticələri təkcəölkəyə deyil, bütün regiona təsir göstərəcək.
Siyasi səbəblər və konstitusiya məhdudiyyətləri
Tbilisinin qərarı bir çoxları tərəfindən Aİ-nin artan təzyiqifonunda qabaqlayıcı addım kimi qiymətləndirilir. Fəqət 2028-ci iləqədər danışıqlardan imtina, əslində, məcburi addımdır. GürcüstanKonstitusiyasının 78-ci maddəsinə görə, dövlət institutları"ölkənin Aİ və NATO-ya üzv olması üçün mümkün olan hər şeyietməlidir."
Avroatlantik kursa formal bağlılığa baxmayaraq, hakim dairələrdəüzvlük perspektivlərinə dair skeptisizm artır. Parlamentin spikeriŞalva Papuaşvili "Rustavi-2" telekanalına müsahibəsində bildiribki, Aİ-yə üzvlük bir sıra ölkələrlə, o cümlədən Rusiya iləvizaların tətbiq edilməsini tələb edəcək. Halbuki Rusiyadan gələnturistlər Gürcüstan iqtisadiyyatına hər il 4-4,5 milyard dollargəlir gətirir. Bundan əlavə, üzvlük azad ticarət sazişlərininyenidən nəzərdən keçirilməsini tələb edir ki, bu da, xüsusən,məhsulların, o cümlədən Gürcüstan şərabının təxminən 70%-nin ixracedildiyi Rusiya ilə ticarətə ciddi zərbə vura bilər.
İqtisadi risklər və hakimiyyətin praqmatizmi
Gürcüstanın iqtisadi asılılığı xarici siyasət kursununformalaşmasında həlledici rol oynamağa davam edir. Turizm və kəndtəsərrüfatı məhsullarının, xüsusilə şərabın ixracı ölkəningəlirlərinin əhəmiyyətli hissəsini təmin edir. Gürcüstanhakimiyyəti Aİ-yə inteqrasiyanın Rusiya ilə əlaqələrin ciddişəkildə yenidən nəzərdən keçirilməsini tələb etdiyini anlayır ki,bu da bir sıra strateji sahələr üçün ağır nəticələrə səbəb olabilər.
İqtisadi risklər:
Ticarət əlaqələrinin pozulması. Avropa vektorunun seçilməsiRusiyaya qarşı sanksiyaların tətbiqini tələb edə bilər ki, bu daGürcüstan-Rusiya ticarət dövriyyəsinə mənfi təsir göstərə bilər.Hazırda Gürcüstanın şərab və mineral sular ixracının təxminən 60%-iRusiyaya yönəldilir. Turizmin tənəzzülü. Rusiya turistləriGürcüstanda turist axınının əsas hissəsini təşkil edir və ölkəyəhər il milyardlarla dollar gəlir gətirir. Bu iqtisadi əlaqələrdənimtina büdcəni sarsıdaraq, əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətinipisləşdirə bilər.
Praqmatizm strategiya kimi
Xarici işlər naziri Maka Boçorişvili qeyd edib ki,"Gürcüstan Aİ-yə üzv olmağa hazır olmadığı kimi, Aİ dəGürcüstanı qəbul etməyə hazır deyil." Bu bəyanat hökumətinAvropa inteqrasiyası prosesinin yalnız siyasi və institusionaldəyişikliklərlə deyil, həm də ciddi iqtisadi risklərlə bağlıolduğunu dərk etdiyini göstərir.
Gürcüstan xarici siyasətində şərq və qərb istiqamətləri arasındatarazlığı qorumağa çalışır. Hakimiyyət Avropa inteqrasiyasıhədəflərinə baxmayaraq, Rusiyaya qarşı sanksiyalar məsələsindəneytral mövqeyini qoruyur və Moskva ilə iqtisadi əlaqələripisləşdirə biləcək addımlardan çəkinir. Bu ehtiyatlı yanaşmaGürcüstanın iqtisadi və siyasi sabitliyini qorumağa yönəlib.
Bununla belə, Avropa İttifaqının siyasi və iqtisadi gözləntiləriGürcüstanın Aİ-yə yaxınlaşmasında yeni maneələr yaradır. Brüsseldərin islahatların aparılmasını və Gürcüstanın anti-Rusiyasiyasətinə daha fəal qoşulmasını tələb edir ki, bu da ölkənindaxili maraqlarına uyğun gəlmir.
Sözügedən səbəbdən iqtisadi risklər və Gürcüstan hakimiyyətininsiyasi praqmatizmi Avropa strukturlarına fəal inteqrasiyanıləngidən əsas amillərə çevrilib. Hazırkı mərhələdə Tbilisi üçüniqtisadi sabitliyin qorunması elan olunmuş Avropa ambisiyalarınabaxmayaraq, prioritet hesab olunur.
Müxalifət: Qərbdən göstərişlər və təlimatlar alınıb
Müxalif qüvvələr, əksinə, Gürcüstan hökumətinin Aİ ilədanışıqlardan imtinasını ölkənin Rusiyaya doğru yönəldilməsi cəhdikimi qiymətləndirir. Keçmiş müdafiə naziri və "Vahid Milli Hərəkat"partiyasının lideri Georgi Baramidze bu qərarı "tarixixəyanət" adlandıraraq vətəndaşları küçələrə çıxmağa çağırıb.Onun fikrincə, Avropa inteqrasiyasından imtina yalnız iqtisadisabitliyə deyil, həm də Gürcüstan dövlətinin tarixi identikliyinətəhlükə yaradır.
Bu ittihamlar ölkə daxilində gərginliyi artırır və kütləvietirazlar üçün zəmin yaradır. Müxalifət hökumətin hərəkətlərindəiqtisadi praqmatizm arqumentlərindən istifadə edərək avtoritaridarəetmə modelini gücləndirmək cəhdi görür.
Gürcüstan Şərq və Qərb arasında balans axtarışında
Aİ ilə danışıqlardan imtina qərarı Gürcüstanın qlobal geosiyasitəlatümlər şəraitində manevr azadlığını qorumaq istəyini göstərir.Lakin belə bir yanaşma ciddi risklər daşıyır. Avropa ilə siyasitəcrid Qərb tərəfdaşlarının inamını zəiflədə və ölkənin davamlıinkişafı üçün vacib olan investisiya axınlarını məhdudlaşdırabilər.
Digər tərəfdən, Rusiyaya iqtisadi və mədəni yaxınlıq Gürcüstanınsiyasi reallığında mühüm rol oynamaqda davam edir. Şərq və Qərbarasında balansı qorumaq, xüsusilə əsas geosiyasi oyunçulararasında artan qarşıdurma fonunda, Tbilisi üçün getdikcəçətinləşir.
Aİ ilə danışıqlardan 2028-ci ilə qədər imtina təkcə praqmatikbir addım deyil, həm də Brüssellə münasibətlərin prinsipləriniyenidən nəzərdən keçirmək cəhdidir. Gürcüstan, münasibətlərinsoyuması bahasına belə, öz maraqlarını qorumağa hazır olduğununümayiş etdirir.
İndiki kursun davam etdirilməsi Gürcüstan rəhbərliyindən dahaçox siyasi çeviklik və iqtisadi dayanıqlıq tələb edir. Əsas sualisə budur: Gürcüstan Avropa ilə Rusiya arasında keçid nöqtəsində özmövqeyini qoruyub saxlaya biləcəkmi və bunu edərkən tərəfdaşlarınınetimadını və ölkədaxili sabitliyi itirməyəcəkmi?
İstənilən halda bəlli olan bir məqam var: kollektiv Qərb bütünvasitələrdən və metodlardan istifadə edərək Gürcüstanda daha bir“rəngli inqilab” ssenarisini gerçəkləşdirmək niyyətindədir…
