Gürcüstanda siyasi böhran getdikcə dərinləşir. Paytaxt Tbilisi və bəzi iri şəhərlərdə müxalifətin etiraz aksiyaları davam edir. Polisin müdaxiləsi vəziyyəti sakitləşdirmək üçün kifayət etmir. Dörd gündür davam edən küçə etirazlarına səbəb hakim “Gürcü arzusu” Partiyasının ölkənin Avropa İttifaqına (Aİ) üzvlük danışıqlarını 2028-ci ilə qədər təxirə salmasıdır.
Hafta.az-ın yazdığına görə, baş nazir İrakli Kobaxidze iddia edib ki, bu qərar Aİ-yə üzvlük prosesindən Gürcüstana qarşı “şantaj vasitəsi” kimi istifadə edən bir mövqedir. Kobaxidze Aİ-nin tələblərini “milli namus əleyhinə” adlandırsa da, bu tələblərə keçmiş prezident Mixail Saakaşvilinin azadlığa buraxılması, bəzi qanunların ləğvi və iqtisadi islahatlar daxildir. Lakin bu qərar cəmiyyətdə böyük əks-səda doğurdu və başda Tiflis olmaqla bir çox şəhərlərdə etirazlara səbəb olub.
Etiraz zamanı polis nümayişçilərə qarşı su şırnaqlarından və gözyaşardıcı qazdan istifadə edib. Nümayişçilər polisə daş, butulka və atəşfəşanlıqla cavab veriblər. Tbilisidə parlament binasında yanğın baş verib və yanğın tez bir zamanda söndürülüb. Nümayişlər zamanı 100-dən çox adam saxlanılıb, 44 nəfər xəstəxanaya yerləşdirilib. Digər tərəfdən, Gürcüstanın ABŞ, Hollandiya və Litvadakı səfirləri hökumətin qərarına etiraz olaraq istefa veriblər. Bəzi dövlət qurumlarının yüzlərlə əməkdaşı da etirazlara dəstək verib.
ABŞ Dövlət Departamenti Gürcüstanla strateji tərəfdaşlıq sazişini dayandırdığını açıqlayıb. Vaşinqton Gürcüstan hökumətini “antidemokratik” addımlar atmaqda ittihamlayıb və iddia edib ki, Tiflisin qərarı ölkəni Moskvadan daha çox asılı vəziyyətə salıb. Aİ də etirazların zorakılıqla yatırılmasını pisləyib və Gürcüstanın Aİ-dən uzaqlaşmasının nəticələrinin olacağı barədə xəbərdarlıq edib. Gürcüstan prezidenti Salome Zurabişvili hökuməti Avropa yolundan sapmaqda ittiham edib və hökumətin siyasətini “anti-Gürcüstan” adlandırıb.
Bu arada Baltikyanı ölkələr Litva, Latviya və Estoniya Gürcüstanda Avropaya inteqrasiyanın dayandırılması və etirazların yatırılması səbəbindən Gürcüstan hökumətinə qarşı sanksiyalar tətbiq etmək qərarına gəlib. Litvanın xarici işlər naziri Qabrielius Landsbergis bu sanksiyaların demokratik etirazları yatıranlara qarşı tətbiq ediləcəyini bəyanlayıb. Estoniya Xarici İşlər Nazirliyi sanksiyaların Gürcüstan hökumətinin yüksək rütbəli liderlərini, xüsusən də keçmiş baş nazir və milyarder Bidzina İvanişvilini hədəf alacağını açıqlayıb, Aİ və ABŞ-ı oxşar tədbirlər görməyə çağırıb.
Ekspertlərin fikrincə, etirazların hazırkı hökuməti devirmək ehtimalı azdır, çünki təhlükəsizlik qüvvələri hökuməti dəstəkləməyə davam edir. Bununla belə, siyasi böhran dərinləşə və Gürcüstanın Qərblə münasibətləri daha da zədələnə bilər. Politoloqlar hakim “Gürcü arzusu” Partiyasının Qərbin reaksiyalarına rəğmən mövqeyini qoruyub saxlamağa çalışacağını, lakin sosial və beynəlxalq təzyiqlər qarşısında müəyyən güzəştlərə gedə biləcəyini proqnozlaşdırırlar. Gələcəkdə hökumətin etirazları sakitləşdirmək üçün Avropa İttifaqı ilə danışıqlara daha mötədil yanaşacağı ehtimal edilir.
Digər tərəfdən, Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının sədr müavini Dmitri Medvedev Avrointeqrasiya müzakirələrinin 2028-ci ilə qədər dondurulması qərarından sonra Gürcüstanda başlayan etirazları dəyərləndirərək, ölkənin Ukraynaya bənzər ssenariyə sürüklənə biləcəyi ilə bağlı xəbərdarlıq edib. Medvedev bəyan edib ki, artan iğtişaşlar vətəndaş qarşıdurması riskini artırır və Gürcüstan prezidenti Salome Zurabişvilinin səlahiyyət müddəti başa çatmasına baxmayaraq istefa verməkdən imtina etməsi gərginliyi artıra bilər. Medvedev Telegram hesabında verdiyi açıqlamada “Belə ssenarilər adətən çox pis sonlanır. Gürcüstan Ukraynanın izinə düşərək sürətlə qaranlıq uçuruma yaxınlaşır” deyib.
Problemin köklərini, dinamikasını və mümkün nəticələrini 10 sualda ümumiləşdiririk:
1. Gürcüstanda indiki etirazlara nə səbəb oldu?
Hökumət parlament seçkilərində qalib gəldikdən və müxalifət saxtakarlıq iddiasından sonra da ölkədə ciddi etirazlar olmayıb. Lakin son etirazların birbaşa səbəbi hakim *Gürcü arzusu* Partiyasının ölkənin Avropa İttifaqına üzvlük danışıqlarını 2028-ci ilə qədər dondurmaq qərarı olub. Bu addım Gürcüstanın çoxdankı Aİ-yə üzvlük məqsədlərinə xələl gətirmək kimi qiymətləndirilib. Gürcüstan əhalisinin böyük qismi, xüsusən də gənclər Avropa ilə inteqrasiyanı siyasi sabitlik və iqtisadi inkişaf üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.
2. Aİ Gürcüstanın qərarına necə reaksiya verdi?
Avropa Birliyi bu qərarı geri addım kimi qiymətləndirərək məyus olduğunu bildirib. Brüssel uzun müddətdir ki, Gürcüstanın üzvlük üçün tələb olunan islahatlarda ləng getdiyini bəyan edib. Bu qərar Gürcüstana verilən maliyyə yardımının bir hissəsinin dondurulması ilə nəticələnib. ABŞ Gürcüstanı artıq “strateji tərəfdaş” kimi görmədiyini də açıqlayıb.
3. Aİ-yə üzvlük Gürcüstan üçün niyə bu qədər vacibdir?
Aİ-yə üzvlük Gürcüstan üçün həm geosiyasi, həm də iqtisadi dayaq deməkdir və müxalifətin “ölkəni Rusiyanın təsirindən uzaqlaşdırmaq” məqsədinin simvoludur. 2008-ci ildə Rusiya-Gürcüstan müharibəsindən sonra Saakaşvili administrasiyası Gürcüstanın suverenliyini möhkəmləndirmək və müasir, demokratik cəmiyyət yaratmaq üçün Qərb institutları ilə sıx əlaqələr qurmağa çalışırdı. Lakin “Gürcü arzusu” Partiyasının lideri, milyarder iş adamı İvanaşvili Rusiya ilə balanslı münasibətlərin lehinə Qərblə münasibətlərdən üz döndərməyə başladı. O, həmçinin Ukrayna sanksiyalarında iştirak etməyib.
4. Bu böhranda hakim partiyanın rolu nədir?
2012-ci ildən hakimiyyətdə olan *Gürcü Arzusu* partiyası ictimaiyyətdə Avropayönlü mövqe nümayiş etdirsə də, ölkəni Rusiyaya yaxınlaşdırmaqda ittiham olunur. Tənqidçilər partiyanın son qərarlarının Gürcüstanın demokratik inkişafına mane olduğunu və onun Qərb müttəfiqləri ilə əlaqələrini zəiflətdiyini iddia edirlər.
5. Tiflisdə etirazlar necə başladı?
Tbilisidə parlamentin qarşısına minlərlə insanın toplaşdığı genişmiqyaslı nümayişlər başlayıb. Polisin bibər qazı və təzyiqli su ilə müdaxiləsi ilə etirazlar daha da şiddətlənib. Nümayişçilər daş və atəşfəşanlıqla cavab veriblər. Bəzi nümayişçilər parlamentin bir hissəsini yandırıblar.
6. Etirazçıların tələbləri nədən ibarətdir?
Etirazçılar hökumətin istefasını, Aİ danışıqlarının dondurulması qərarının ləğvini və Avropaya inteqrasiya istiqamətində addımların sürətləndirilməsini tələb edirlər. Onlar da növbədənkənar seçkilərin keçirilməsini tələb edir və hakim partiyanın seçkilərdə qələbəsini legitim hesab etmirlər.
7. Prezident Salome Zurabişvilinin rolu nədir?
Dekabrın 16-da səlahiyyət müddəti başa çatacaq prezident Zurabişvili nümayişçilərə açıq dəstək verib. Zurabişvili parlamenti qeyri-legitim elan edərək, istefa verməkdən imtina edib. Prezident *Gürcü arzusu* Partiyasını ölkənin konstitusion AB-yə inteqrasiya öhdəliyini pozmaqda ittihamlayıb.
8. Beynəlxalq ictimaiyyət buna necə reaksiya verdi?
ABŞ və Aİ Gürcüstandakı siyasi vəziyyətdən narahat olduqlarını bildiriblər. Vaşinqton hökuməti etirazçılara qarşı həddindən artıq güc tətbiq etdiyinə görə tənqid etsə də, Aİ demokratik islahatların vacibliyini vurğulayıb. Rusiya nisbətən sussa da, analitiklər onun bu qeyri-sabitlikdən faydalandığını düşünürlər.
9. Bu böhran Gürcüstanın əvvəlki siyasi təlatümləri ilə necə müqayisə olunur?
Gürcüstan 2003-cü ildə Qızılgül İnqilabı və 2007-ci ildə seçki saxtakarlığına etirazlar kimi çoxlu siyasi təlatümlər yaşayıb. Lakin bu böhran Aİ-yə inteqrasiya və ölkə daxilində qərbyönlü və rusiyayönlü qüvvələr arasında açıq qarşıdurma baxımından önə çıxır.
10. Bu böhranın mümkün nəticələri nələrdir?
Böhran hökumətin bəzi tələbləri yerinə yetirməsi və ya tam siyasi dəyişikliklə nəticələnə bilər. Etirazlar davam edərsə, “Gürcü arzusu” növbədənkənar seçkilər təyin etmək məcburiyyətində qala bilər. Lakin uzun sürən durğunluğun Gürcüstanın Avropa ilə əlaqələrini daha da zəiflətməsi və ölkədə qütbləşməni dərinləşdirməsi mümkündür.
