Son illər Azərbaycandan xaricdə təhsil almağa gedən gənclərin sayı əhəmiyyətli dərəcədə artmaqdadır. Statistikaya görə, 2023-cü ildə xaricdə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin sayı 15 minə çatıb. Bu tendensiya bir tərəfdən müsbət mənzərə yaratsa da, digər tərəfdən "beyin axını" təhlükəsi və milli intellektual potensialın itirilməsi kimi problemləri gündəmə gətirir. Təhsil eksperti Kamran Əsədov bu mövzuda həm müsbət, həm də mənfi aspektləri diqqətə çatdırır.
Əsədov hesab edir ki, xaricdə təhsil ilk növbədə tələbələrə daha geniş perspektivlər açır. Məsələn, ABŞ, Almaniya, Böyük Britaniya və Kanada kimi ölkələrin universitetləri tələbələrə yüksək keyfiyyətli təhsil, müasir laboratoriyalar və geniş resurslardan istifadə imkanı verir. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, xaricdə təhsil alan gənclər daha rəqabətqabiliyyətli peşəkar bacarıqlara sahib olurlar. Bu bacarıqlar Azərbaycanın iqtisadi və elmi inkişafına töhfə vermək üçün mühüm resurs ola bilər.
Bununla yanaşı, xaricdə təhsil imkanları bəzi problemləri də özü ilə gətirir. Əsədov vurğulayır ki, bu gənclərin böyük hissəsi təhsildən sonra geri qayıtmır və əmək fəaliyyətlərini xarici ölkələrdə davam etdirir. Dünya Bankının məlumatlarına əsasən, Azərbaycan 2000-ci ildən bəri beyin axını problemi ilə üzləşib və ölkədən təhsil almış mütəxəssislərin təxminən 35%-i geri qayıtmır. Bu, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində peşəkar kadr çatışmazlığına səbəb olur.
Ekspertin fikrincə, bu problemi həll etmək üçün dövlət xaricdə təhsil alan tələbələrə daha çox diqqət göstərməlidir. Dövlət Proqramı çərçivəsində xaricdə təhsil alan tələbələrin təhsil xərclərinin qarşılanması mühüm bir addımdır, lakin bu tələbələrin geri dönüşünü təmin etmək üçün əlavə mexanizmlər yaradılmalıdır. Əsədov hesab edir ki, bu istiqamətdə ən effektiv yanaşmalardan biri təhsil müqavilələridir. Yəni dövlətin maliyyə dəstəyi ilə xaricdə təhsil alan tələbələr müəyyən müddət ərzində ölkədə işləməyə borclu olmalıdırlar.
Əsədovun sözlərinə görə, beyin axını probleminin digər bir həlli yolu Azərbaycandakı təhsil sisteminin inkişafıdır. 2024-cü ilin statistikası göstərir ki, Azərbaycan universitetlərinin beynəlxalq reytinqlərdə mövqeləri nisbətən zəifdir. Məsələn, QS Dünya Universitet Reytinqinə əsasən, Azərbaycanda yalnız bir neçə universitet bu siyahıya daxil olub. Universitetlərin elmi-tədqiqat potensialının artırılması, tədris proqramlarının beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması və tələbələr üçün daha cazibədar təhsil şəraiti yaradılması xaricə axının azalmasına kömək edə bilər.
Ekspert həmçinin diaspora və xaricdəki azərbaycanlı mütəxəssislərin milli inkişafda iştirakını artırmaq istiqamətində tədbirlər təklif edir. Xaricdə yaşayan azərbaycanlı alimlər və mütəxəssislər ölkənin müxtəlif sahələrinə töhfə verə biləcək bilik və təcrübəyə sahibdirlər. Bu məqsədlə diasporanın potensialından səmərəli istifadə etmək üçün beynəlxalq elmi əməkdaşlıq layihələri və konfranslar təşkil olunmalıdır.
Xaricdə təhsil almaq bir çox tələbə üçün həyatı dəyişdirən təcrübədir. Lakin Əsədov hesab edir ki, bu proses düzgün idarə edilməzsə, ölkənin intellektual sərvətinin xaricə itirilməsi ilə nəticələnə bilər. Buna görə də, xaricdə təhsil və beyin axını mövzusunda daha strateji yanaşmalar tələb olunur. Azərbaycanın gələcək inkişafı gənclərin potensialından maksimum istifadə edilməsindən asılıdır və bu məqsədlə xaricdə təhsil alan tələbələrə xüsusi diqqət yetirilməlidir.
Bəhman Hüseynli
