Məktəbəhazırlıq və 1-ci Siniflərin Dərs Yükləri: Problemlər və Həll Yolları
Məktəbəhazırlıq qrupları və 1-ci siniflərdə tədris prosesinin keyfiyyəti, uşaqların məktəb həyatına adaptasiyasında həlledici rol oynayır. Lakin son illər bu mərhələdə dərs yüklərinin həddindən artıq olması valideynlər, müəllimlər və ekspertlər arasında ciddi müzakirələrə səbəb olur. Erkən yaşlarda tədris prosesinin düzgün təşkili yalnız şagirdlərin akademik inkişafını deyil, həm də onların psixoloji sağlamlığını təmin etməlidir. Təhsil eksperti Kamran Əsədovun fikrincə, bu məsələ həm proqramların məzmunu, həm də dərs yükünün optimallaşdırılması baxımından dərindən təhlil edilməlidir.
Məktəbəhazırlıq qrupları, uşaqları məktəbə öyrəşdirmək və onlara əsas sosial, motor və kognitiv bacarıqları aşılamaq məqsədi daşıyır. Lakin hazırkı vəziyyətdə dərs proqramları və saatlarının həcmi uşaqların təbiətinə uyğun gəlmir. Standartlara əsasən, məktəbəhazırlıq qruplarında həftədə 12 saatlıq dərs yükü nəzərdə tutulub. Bununla belə, bəzi bölgələrdə əlavə tapşırıqlar və hazırlıq kursları ilə bu saatlar həddindən artıq artırılır. Bu da 5-6 yaşlı uşaqların fiziki və zehni yorğunluğuna səbəb olur. Statistikaya əsasən, erkən yaşlarda həddindən artıq yüklənmə uşaq stressinin artmasına, hətta gələcəkdə təhsil uğursuzluğuna səbəb ola bilər.
1-ci siniflərdə isə vəziyyət daha ciddidir. Həftəlik dərs yükü 20-22 saat arasında dəyişir. Üstəlik, əlavə tapşırıqlar, repetitor xidmətləri və rəqabət mühitində valideynlərin təzyiqi uşaqların təkcə məktəbdə deyil, evdə də yüklənməsinə gətirib çıxarır. Məsələn, beynəlxalq təcrübə göstərir ki, Finlandiya və Norveç kimi qabaqcıl təhsil sistemləri erkən siniflərdə minimal dərs yüklərinə üstünlük verir. Bu ölkələrdə şagirdlərə daha çox oyun əsaslı və praktiki təlim metodları təqdim edilir. Azərbaycanda isə dərs proqramlarının nəzəri məzmunu uşaqların yaş xüsusiyyətlərini nəzərə almır və bu, erkən yaşlarda təhsilə marağın azalmasına səbəb ola bilər.
Bu məsələnin həllində əsasən iki istiqamətə diqqət yetirilməlidir: dərs proqramlarının yenilənməsi və şagirdlərin dərs yükünün balanslaşdırılması. İlk növbədə, məktəbəhazırlıq proqramlarında uşaqların oyun və sosial bacarıqlara yönəlik fəaliyyəti artırılmalıdır. Məsələn, Estoniya və Latviya kimi ölkələrdə məktəbəhazırlıq qruplarında dərs saatlarının yarısı oyun və qrup fəaliyyətlərinə ayrılır. Azərbaycanda da bu yanaşmanın tətbiqi uşaqların məktəbə olan marağını artıracaq və onların daha sağlam psixoloji inkişafını təmin edəcəkdir.
1-ci siniflərdə dərs yüklərinin azaldılması da vacibdir. Buraya yalnız dərs saatlarının azaldılması deyil, həm də ev tapşırıqlarının miqdarının minimuma endirilməsi daxildir. Tədqiqatlar göstərir ki, 6-7 yaşlı uşaqların gündəlik ev tapşırığına sərf edə biləcəkləri optimal vaxt 20-30 dəqiqə ilə məhdudlaşmalıdır. Hazırda isə bu müddət çox zaman bir neçə saatı əhatə edir ki, bu da onların fiziki və zehni sağlamlığına mənfi təsir edir.
Kamran Əsədov hesab edir ki, erkən yaşlarda təhsilin əsas məqsədi uşaqlarda bilik qazanmaqdan daha çox, öyrənməyə maraq oyatmaq olmalıdır. Dərs yüklərinin həddən artıq artırılması, əksinə, uşaqlarda təhsilə qarşı mənfi münasibət yarada bilər. Bunun qarşısını almaq üçün təhsil siyasətində daha çox şagirdlərin psixoloji və fiziki inkişafını nəzərə alan yanaşmalara üstünlük verilməlidir.
Nəticə olaraq, məktəbəhazırlıq qrupları və 1-ci siniflərdə tədris prosesinin optimallaşdırılması Azərbaycan təhsil sisteminin daha sağlam təməl üzərində qurulmasına kömək edəcək. Bu istiqamətdə valideynlərin, müəllimlərin və təhsil idarəedicilərinin birgə səyləri uşaqların sağlam və uğurlu gələcəyini təmin edə bilər.
Bəhman Hüseynli
