Süni intellekt (AI), insanların düşünmə, öyrənmə, problemləri həll etmə və qərarlar qəbul etmə qabiliyyətini texnologiya vasitəsilə təqlid edən kompüter sistemlərini və proqramlarını ifadə edir. AI, məlumatları analiz etmək, nümunələri tanımaq və müxtəlif tapşırıqları insan müdaxiləsi olmadan yerinə yetirmək üçün xüsusi alqoritmlərdən istifadə edir.
Süni intellektin məqsədi insanın intellektual proseslərini avtomatlaşdırmaq və təkmilləşdirməkdir. Bu proseslərə daxildir:
1. Düşünmə və mühakimə: Verilən məlumatlar əsasında məntiqli qərarlar qəbul etmək.
2. Öyrənmə (Machine Learning): Yeni məlumatları emal edərək özünü inkişaf etdirmək.
3. Süni Sinir Şəbəkələri (Neural Networks): İnsan beyninin iş prinsipini təqlid edən modellər vasitəsilə məlumatı emal etmək.
4. Təbii Dilin Emali (NLP): İnsan dilini başa düşmək və emal etmək.
5. Algoritmik problemlərin həlli: Mürəkkəb riyazi və məntiqi tapşırıqları həll etmək.
Süni intellekt həyatımızın bir çox sahəsində tətbiq olunur. Əsas sahələrə aşağıdakılar daxildir:
1. Sağlamlıq: Xəstəliklərin diaqnozu. Tibb görüntülərinin analizi (məs., rentgen şəkilləri).Fərdi müalicə planlarının hazırlanması.
2. Avtomatlaşdırma: Sürücüsüz avtomobillər (məsələn, Tesla). Robot texnologiyaları.
3. Biznes və maliyyə: Satış tendensiyalarının proqnozlaşdırılması. Fırıldaqçılıqların aşkarlanması. Fərdi marketinq strategiyaları.
4. Təhsil: Tədris prosesinin fərdiləşdirilməsi. Tələbələrin zəif tərəflərini müəyyənləşdirən proqramlar.
5. Təbii Dilinin Emalı (NLP): Səsli köməkçilər (məs., Siri, Alexa). Avtomatik tərcümə (Google Translate). Mətnlərin yaradılması və ya redaktəsi.
6. Yaradıcılıq və sənət: Şəkil, musiqi və video yaradılması. Virtual reallıq və oyun inkişafları.
7. Kiber təhlükəsizlik: Haker hücumlarını proqnozlaşdırmaq və qarşısını almaq. Məlumat axınlarını təhlil etmək.
Süni intellekt üç əsas kateqoriyaya bölünür:
1. Dar Süni İntellekt (Narrow AI):
• Müəyyən bir tapşırığı icra etmək üçün proqramlaşdırılmışdır.
• Məsələn: Səsli köməkçilər (Siri), tövsiyə sistemləri (Netflix).
2. Ümumi Süni İntellekt (General AI):
• İnsan beyninin intellektual qabiliyyətlərinə bənzər səviyyədə işləyə bilər.
• Hal-hazırda nəzəriyyə səviyyəsindədir və tam inkişaf etdirilməmişdir.
3. Super Süni İntellekt (Super AI):
• İnsan intellektindən daha yüksək qabiliyyətlərə malik olan AI nəzərdə tutulur.
• Bu mərhələ gələcəyin texnologiyası kimi qəbul edilir.
Süni İntellekt texnologiyaları
1. Maşın Öyrənməsi (Machine Learning - ML): AI-nin öz-özünə öyrənmə qabiliyyətini təmin edən texnologiya. Məsələn, elektron poçtlarda spamları aşkarlamaq.
2. Dərin pyrənmə (Deep Learning): Süni sinir şəbəkələri vasitəsilə daha mürəkkəb məlumatları emal edir. Məsələn, üz tanıma texnologiyaları.
3. Kompüter görməsi (Computer Vision): AI-nin şəkil və videoları tanımasını təmin edir. Məsələn, təhlükəsizlik kameraları ilə üz tanıma.
4. Robot texnologiyaları: İnsan fəaliyyətlərini təqlid edən maşınlar. Məsələn, istehsal xəttlərində istifadə olunan robotlar.
5. Təbii Dilinin Emalı (NLP): İnsan dilini təhlil etmək və cavab yaratmaq. Məsələn, ChatGPT, Google Translate.
Süni İntellektin faydaları
1. Effektivlik artırır: Mürəkkəb və təkrarlanan tapşırıqları daha sürətli yerinə yetirir.
2. Məlumatları dərin analiz edir: Böyük məlumat yığınlarından nümunələri aşkarlayır və analiz edir.
3. Xəta riskini azaldır: İnsan səhvlərini minimuma endirir.
4. Yeni texnologiyalar yaradır: Tibbi texnologiyalarda inqilabi dəyişikliklər, ağıllı şəhərlər və daha çox.
Süni İntellektin çətinlikləri
1. Etik məsələlər: Süni intellektin necə və kim tərəfindən istifadə edildiyi ilə bağlı suallar. Məsələn, AI-nin insanları nəzarət altında saxlaması.
2. İş yerlərinin azalması: Süni intellekt bəzi işləri avtomatlaşdıraraq işsizliyi artırır.
3. Tərəfsizlik problemi: AI-nin təlim məlumatlarında qərəz ola bilər və bu, səhv nəticələrə səbəb ola bilər.
4. Nəzarət problemi: Süni intellekt sistemlərinin necə və nə dərəcədə idarə edilməli olduğu ilə bağlı narahatlıqlar.
Süni intellekt gələcəkdə daha çox inkişaf edərək insan həyatını asanlaşdıracaq:
• Ağıllı şəhərlər tamamilə AI tərəfindən idarə ediləcək.
• Daha təkmilləşmiş tibbi texnologiyalar həyatımızı xilas edəcək.
• Ümumi Süni İntellekt insanların əvəzedilməz köməkçisi olacaq.
Süni intellekt texnologiyası daim inkişaf edir və həyatımızın hər sahəsində daha çox yer tutur. Bu, texnologiyanın imkanlarını genişləndirən və eyni zamanda dərin etik suallar yaradan bir sahədir.
Mehriban Hacıyeva, 96 saylı məktəbin direktoru
