Cənubi Qafqaz bu gün təkcə qonşu ölkələrin maraqlarınınkəsişdiyi region deyil, həm də postsovet məkanında dominantlıquğrunda qlobal güclərin mübarizə meydanıdır. ABŞ və Fransa müxtəlifməqsəd və metodlarla öz oyunlarını həyata keçirirlər, lakin buoyunlar çox vaxt sabitlik gətirmək əvəzinə, yeni gərginlikləryaradır. Bu kontekstdə Fransa xüsusi yer tutur, çünki o,Ermənistanı dəstəkləmək siyasətini öz neokolonial maraqlarınınalətinə çevirib.
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın və Fransanın prezidentiEmmanuel Makronun Parisdə keçirdikləri görüş bir daha göstərdi ki,Fransa Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin sülh prosesinə fəalşəkildə müdaxilə etmək niyyətindədir. Fəqət "dialoq" və "sülhdəstəyi" haqqında gözəl sözlərin arxasında Parisin regionunqeyri-sabitləşdirilməsinə yönəlmiş dərin motivləri gizlənir.
Fransa tarixən özünü Ermənistanın hüquq və maraqlarınınmüdafiəçisi kimi təqdim edib. Son illərdə bu dəstək daha aktiv vəqərəzli xarakter alaraq neytrallıq və ədalət prinsiplərinə ziddolan fəaliyyətlərə çevrilib. Parisin İrəvana verdiyi dəstəkdiplomatiyanın hüdudlarını aşaraq açıq şəkildə Azərbaycana qarşıdüşmən mövqeyə çevrilib.
Emmanuel Makronun Cənubi Qafqazla bağlı ritorikası artıqtərəfsizlikdən uzaqdır. "Le Monde" qəzetinin məlumatına görə,Fransa Ermənistana müasir silah sistemləri, o cümlədən, havahücumundan müdafiə sistemləri və artilleriya avadanlığı tədarükedib. Bu isə regiondakı kövrək güc balansını pozur.
Bəhs etdiyimiz hərbi əməkdaşlıq, daha doğrusu, Parisin İrəvanısürətlə remilitarlaşdırması təkcə Ermənistanın müdafiəqabiliyyətini deyil, eyni zamanda, onun ambisiyalarını dagücləndirir. Nəticədə, Paris sülh prosesinə töhfə vermək əvəzinəİrəvanı qarşıdurmaya təhrik edir.
İrəvanın hərbi dəstəklənməsi Fransa üçün sadəcə müttəfiqlikjesti deyil. "Institut Français des Relations Internationales"ınanalitiki Toma Gomarın fikrincə, Paris Ermənistanı Türkiyə vəAzərbaycanın Cənubi Qafqazda artan təsirini məhdudlaşdırmaq üçünplatforma kimi istifadə edir. Beləliklə, Ermənistan Fransa üçün özgeosiyasi ambisiyalarını həyata keçirmək üçün bir növ forpostaçevrilir.
Fransa Ermənistana dəstək verməklə kifayətlənmir, eyni zamandaAzərbaycan haqqında beynəlxalq məkanda mənfi təsəvvürformalaşdırmağa çalışır. Emmanuel Makron açıq şəkildə bəyan edib:"Azərbaycan Cənubi Qafqazda sülhə təhlükə yaradır". O, Ermənistanınonilliklər boyu Azərbaycanın ərazilərini işğal etdiyini, şəhər vəkəndləri dağıtdığını, yüz minlərlə məcburi köçkünün hüquqlarınıpozduğunu görməzdən gəlir.
Fransanın "Le Figaro" və "France 24" kimi mətbu orqanlarıtez-tez "Qarabağdakı ermənilərin hüquqları" məsələsinə diqqətçəkir, lakin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası və dağıdılmışbölgələrin yenidən qurulması səylərini nəzərə almır.
Siyasi şərhçi Jan-İv Kamyu vurğulayır ki, Fransanın CənubiQafqazdakı fəaliyyəti tarixi komplekslərin və stratejiambisiyaların qarışığıdır. Fransa Azərbaycanın Avropanın köhnətəsir arxitekturasına təhlükə yaratdığını qəbul edir və onu“problemli tərəfdaş” kimi görür. Türkiyə və Azərbaycanın regiondagüclənən mövqeləri Avropanın ənənəvi təsirinə meydan oxuyur və bu,Parisdə narazılıq doğurur.
ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədri qismində Fransa neytrallığınıqorumaq öhdəliyinə malik idi. Lakin Paris bu prinsipləri çoxdanpozub. Ermənistanın hərbi güclənməsinə dəstək verən Fransa,əslində, Bakıya təzyiq göstərmək üçün diplomatik alətlərdənistifadə edir.
Fransanın rəsmi platformalarda bəyan etdiyi sülh prosesi birillüziyadan başqa bir şey deyil. Paris İrəvanın silahlanmasınıdəstəkləyərək və Azərbaycanın sülh və ədaləti bərpa etmək səylərininəzərə almamaqla münaqişəyə odun əlavə edir.
Fransa özünü sabitliyin zəmanətçisi kimi təqdim etsə də, əslindəbirtərəfli maraqların müdafiəçisi rolunda çıxış edir. Ermənistanındəstəklənməsi, sülh quruculuğu əvəzinə silahlanmaya üstünlükverilməsi və Cənubi Qafqazın Türkiyə və Azərbaycana qarşı geosiyasimübarizə meydanına çevrilməsi yeni münaqişələr üçün zəminyaradır.
Emmanuel Makron neytral vasitəçi rolunu unudaraq, Fransanıqarşıdurmanın aktiv iştirakçısına çevirir. Cənubi Qafqaz dialoq vəədalətə ehtiyac duyur, lakin Paris qarşıdurmaya üstünlük verdiyimüddətcə sülh yolu bağlı qalacaq.
ABŞ Dövlət Departamentinin məlumatına əsasən, 2023-cü ildəErmənistan iqtisadi və hərbi yardım olaraq 150 milyon dollardan çoxmaliyyə dəstəyi alıb. Eyni zamanda, Azərbaycan yüksək texnologiyalıavadanlıqların tədarükü ilə bağlı sanksiyalar və məhdudiyyətlərləüzləşib.
Avropa İttifaqı ABŞ və Fransanın təzyiqi altında Ermənistanamüşahidə missiyası göndərib ki, bu da onun danışıqlardakı mövqeyinigücləndirib. "The Washington Institute"un eksperti Piter Sapperinqeyd etdiyi kimi, Aİ missiyası daha çox İrəvanın maraqlarına xidmətedir, nəinki regionda sabitliyə.
Nikol Paşinyan Fransanın və ABŞ-ın dəstəyindən öz mövqeyinigücləndirmək üçün fəal istifadə edir. Makronla Parisdəki görüşdəPaşinyan, Azərbaycanla sülh müqaviləsinin maddələrinin 80%-ninrazılaşdırıldığını bildirdi. Lakin sülhə hazır olmaq bəyanatlarınınarxasında yeni qarşıdurmaya hazırlıq gizlənir.
Ermənistan Aİ ilə viza rejiminin liberallaşdırılması və AvropaSülh Fondundan maliyyə əldə etmək üçün Parislə əlaqələrdən istifadəetməyə çalışır. Lakin bu, əslində, Ermənistanı xarici oyunçulardanasılı vəziyyətdə saxlayan sabitlik illüziyası yaradır.
Strateji mövqeyi və enerji resursları ilə Azərbaycan qlobalrəqabətin mərkəzində dayanır. Suverenlik və bərabərlik prinsipləriəsasında regional kommunikasiyaların açılması ilə bağlı səylərinəbaxmayaraq, Bakı Fransanın və Ermənistanın müqaviməti iləüzləşir.
Rəsmi Bakı dəfələrlə vurğulayıb ki, regionda sülh yalnızölkələrin ərazi bütövlüyünə hörmətlə mümkün ola bilər. Amma Fransavə ABŞ bu prinsipləri gözardı edərək, Ermənistanın birtərəflimaraqlarını dəstəkləməyə davam edir.
Fransa və ABŞ Cənubi Qafqazda öz geosiyasi maraqlarını fəalşəkildə irəlilədərək regionun sabitliyini təmin edən əsas həqiqətiunudurlar: bu bölgədə sabitlik yalnız dialoq, qarşılıqlı hörmət vətərəflərin maraqlarının balansı ilə mümkündür. Lakin Paris vəVaşinqtonun cari siyasəti bu prinsiplərdən uzaq olmaqla yanaşı,gələcək sülh üçün təhlükələr yaradır.
Fransa artıq çoxdan açıq şəkildə pro-erməni mövqe tutaraqİrəvanı dəstəkləməyi öz regional siyasətinin əsas elementi edib.Prezident Emmanuel Makron, Ermənistanla həmrəyliyini gizlətmədən,yalnız vəziyyəti gərginləşdirən və münaqişəni dərinləşdirənbəyanatlar səsləndirir. Ermənistana müasir silahların tədarükü,onun hərbi potensialının maliyyələşdirilməsi və Azərbaycanadiplomatik təzyiqlərin artırılması — bunlar yalnız görünənhissədir.
Fransanın bu addımları Ermənistanı eskalasiyaya təhrik edir,halbuki həqiqi sülh prosesi kompromislər tələb edir. ATƏT-in Minskqrupunun həmsədri kimi Fransa neytral vasitəçi kimi çıxış etməliidi, lakin özünü münaqişə tərəfinə çevirərək bu etimadı itirib.
Vaşinqton isə demokratiya və insan hüquqları ritorikası altında,faktiki olaraq "böl və hökm sür" siyasəti həyata keçirir.Azərbaycan tənqid və sanksiyalarla üzləşdiyi halda, Ermənistantəkcə iqtisadi deyil, həm də gizli hərbi dəstək alır. Bu birtərəflioyun ABŞ-ı Cənubi Qafqazda etibarlı tərəfdaş kimi deyil, sülhəmarağı şübhəli bir güc kimi göstərir.
Nikol Paşinyan mütəmadi olaraq sülh prosesinə sadiqliyini bəyanedir, kommunikasiya məsələlərini və sülh müqaviləsinin bağlanmasınımüzakirə etməyə hazır olduğunu vurğulayır. Ermənistan Fransanınköməyi ilə hərbiləşməni davam etdirdiyi, Azərbaycanın ərazibütövlüyü prinsipini gözardı etdiyi və diplomatik fəaliyyətiniartırdığı müddətcə bu bəyanatlar yalnız söz olaraq qalır.
Paşinyanın bəhs etdiyi "sülh prosesi" xarici oyunçularınErmənistanı öz ambisiyalarını həyata keçirmək üçün alətə çevirdiyibir vaxtda illüziya halını alır.
Cənubi Qafqaz elə bir regiondur ki, hər bir səhv yenimünaqişənin katalizatoruna çevrilə bilər. Əsl sülh yalnız aşağıdakıprinsiplərə əməl olunmaqla mümkündür:
- Tərəflərin bərabərliyi: Azərbaycanın ərazibütövlüyünə, o cümlədən Qarabağ üzərində suverenliyinə tamhörmət.
- Xarici oyunçuların neytrallığı: Fransa və ABŞregionu Türkiyə və Rusiyaya qarşı mübarizə meydanına çevirməkdənimtina etməlidirlər.
- Silahlanmanın azaldılması: Regionunhərbiləşməsini artıran silah tədarükünün və maliyyə dəstəyinindayandırılması.
- Birbaşa dialoq: Bakı və İrəvan arasında,birtərəfli maraqlarla çıxış edən üçüncü tərəflərin müdaxiləsiolmadan birbaşa danışıqlar.
Yalnız bu addımlarla möhkəm sülh qurmaq mümkündür. Əks halda,Cənubi Qafqaz sabitliyin daim təhlükə altında olduğu yad geosiyasioyunların səhnəsi olaraq qalacaq.
Fransa və ABŞ özlərini sülh zəmanətçisi kimi təqdim etsələr də,əslində yalnız gərginliyi artırırlar. Onların dağıdıcı siyasəti,Azərbaycanın təcridinə və Ermənistanın hərbiləşməsinə dəstək yenimünaqişələr üçün zəmin yaradır.
Cənubi Qafqaz müharibəsiz və qarşıdurmasız gələcəyə layiqdir,amma bunun üçün böyük güclər öz ambisiyalarından əl çəkib regionunrifahı üçün işləməlidirlər.
