Son illərdə onlayn təhsil forması geniş yayılıb. Hətta bir çox dünya və Türkiyə universitetlərində azərbaycanlı tələbələr distant təhsil alırlar. Bəs, bu təhsil forması tələbələrə kifayət qədər bilik verirmi? Digər yaranan sual isə distant təhsil alan tələbələrin diplomlarının tanınmasıdır.
Məsələ ilə bağlı yəni həmin tələbələrin diplomlarının tanınıb-tanınmamasına görə SİA olaraq Elm və Təhsil Nazirliyinə müraciət ünvanladıq. Qurumdan suallarımıza cavab tapa bilmədiklərinə müraciətimiz də cavabsız qaldı.
Mövzu ilə bağlı SİA-ya açıqlama verən təhsil üzrə ekspert Kamran Əsədov deyib ki, onlayn təhsil son illərdə texnologiyanın inkişafı və cəmiyyətin rəqəmsallaşması ilə əlaqədar olaraq təhsil sistemində əsaslı dəyişikliklər yaradıb: "Xüsusilə COVID-19 pandemiyası dövründə onlayn təhsil ənənəvi tədris üsullarını tamamilə əvəz edən bir mexanizmə çevrildi. Bu proses göstərdi ki, onlayn təhsil geniş imkanlar təqdim etsə də, bir sıra problemləri də özündə ehtiva edir. Onun gələcəkdə təhsilin əsas elementlərindən biri olacağı dəqiqdir, lakin bu təhsil formasının effektivliyi və təsiri hələ də geniş müzakirə olunur".
O bildirib ki, onlayn təhsilin ən böyük üstünlüklərindən biri tələbələrə zaman və məkan məhdudiyyətlərini aradan qaldırmaq imkanı yaratmasıdır: “Tələbələr hər hansı bir yerdən, hətta fərqli vaxtlarda dərslərə qoşula bilir və materialları təkrar izləmək imkanına sahibdir. Bu xüsusilə ucqar bölgələrdə yaşayan, iş və ya ailə öhdəlikləri olan tələbələr üçün əvəzolunmaz bir üstünlükdür. Eyni zamanda, bu format dünya üzrə müxtəlif universitet və akademik proqramlara çıxış imkanlarını artırır. Tələbələr artıq təkcə öz ölkələrində deyil, dünyanın istənilən universitetindən onlayn təhsil ala bilir və bu, təhsildə qloballaşma prosesinə təkan verir”.
Ekspert qeyd edib ki, onlayn təhsilin digər bir üstünlüyü geniş mənbələrə və rəqəmsal resurslara çıxışdır: “Tələbələr dərs materiallarını, video mühazirələri, elektron kitabxanaları və digər rəqəmsal resursları istədikləri vaxtda istifadə edə bilirlər. Ənənəvi təhsildə bu cür imkanlar məhduddur və tələbələr yalnız müəyyən saatlarda müəllimlərdən və ya kitabxanalardan istifadə edə bilir. Onlayn təhsil tələbələrin müstəqil tədqiqat bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün daha çox imkan yaradır.
Bu təhsil formasının maliyyə baxımından daha əlverişli olması da onun üstünlüklərindən biridir. Ənənəvi təhsil zamanı tələbələr səyahət, yaşayış və digər əlavə xərclər çəkir, lakin onlayn təhsil bu xərcləri minimuma endirir. Tələbələr yalnız təhsil haqqını ödəyərək yüksək keyfiyyətli təhsil ala bilirlər ki, bu da xüsusilə maliyyə imkanları məhdud olan tələbələr üçün cəlbedici bir variantdır”.
Kamran Əsədov onu da vurğulayıb ki, onlayn təhsil bir sıra problemləri də ortaya çıxarır: “Ən böyük çətinliklərdən biri tələbə və müəllim arasında sosial əlaqələrin zəifləməsidir. Ənənəvi təhsil yalnız biliklərin ötürülməsi deyil, həm də sosial bacarıqların inkişaf etdirilməsi, komandada işləmə qabiliyyətinin artırılması və şagirdlər arasında əməkdaşlıq ruhunun formalaşdırılması üçün mühüm bir vasitədir. Onlayn təhsil bu üstünlükləri təmin edə bilmir, çünki tələbələr daha çox fərdi olaraq işləməli olurlar və digər tələbələrlə ünsiyyətləri məhdud olur.
Bəzi fənlər, xüsusilə praktiki bilik tələb edən sahələr üçün onlayn təhsil yetərli olmur. Məsələn, tibb, mühəndislik və ya təbiət elmləri üzrə laboratoriya işləri tələbələrə onlayn təhsil formatında tam şəkildə öyrədilə bilmir. Bu, tələbələrin yalnız nəzəri biliklərə sahib olması və praktiki bacarıqlarda zəiflik yaşaması ilə nəticələnir. Onlayn təhsil praktik sahələrdə daha interaktiv və real təcrübələr təqdim etmə yollarını inkişaf etdirməlidir. Texnoloji infrastruktur və resursların məhdudluğu da onlayn təhsilin ən böyük problemlərindən biridir. Azərbaycanda və digər inkişaf etməkdə olan ölkələrdə tələbələrin çoxu internetə və kompüterə çıxış imkanına malik deyil. Bu, onların dərslərdə iştirak etməsini çətinləşdirir və bərabərsizliyə yol açır. Müəllimlər üçün də eyni problemlər mövcuddur”.
Ekspertin sözlərinə görə, bəzi müəllimlər rəqəmsal texnologiyalarla işləməkdə çətinlik çəkir və bu da tədrisin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir: “Onlayn təhsilin tələbələrin savadlılığına təsiri isə onların motivasiyası və təhsilə yanaşmasından çox asılıdır. Özünü motivasiya edə bilən, məsuliyyətli və müstəqil işləmə qabiliyyəti olan tələbələr bu təhsil formasından maksimum faydalanırlar. Lakin motivasiya problemi olan tələbələr üçün onlayn təhsil məhsuldar olmur. Həmçinin, onlayn təhsil zamanı fırıldaqçılıq riski yüksəkdir. Tələbələr imtahanlarda və tapşırıqlarda daha asan şəkildə qaydaları poza bilir, bu isə təhsilin keyfiyyətini aşağı salır.
Onlayn təhsilin gələcəyi isə hibrid modelə – yəni ənənəvi və onlayn təhsilin birləşməsinə əsaslanacaq. Bu, təhsil sisteminə həm texnologiyanın, həm də insan faktorunun güclü tərəflərini tətbiq etməyə imkan verəcək. Universitetlər daha çox rəqəmsal platformalardan istifadə edəcək, lakin praktiki biliklərin öyrədilməsi üçün ənənəvi metodlara üstünlük veriləcək. Onlayn təhsilin effektivliyi isə texnoloji infrastrukturun inkişafı, müəllimlərin rəqəmsal bacarıqlarının artırılması və tələbələrin motivasiyasının gücləndirilməsi ilə təmin olunacaq. Nəticə olaraq, onlayn təhsil təhsilin müasir dövrdəki əsas tərkib hissəsinə çevrilib və gələcəkdə daha da genişlənəcək. Lakin onun effektivliyi yalnız infrastruktur, metodologiya və motivasiya məsələlərinin həll edilməsi ilə mümkün olacaq. Onlayn təhsil ənənəvi metodlarla tarazlı şəkildə tətbiq edildikdə, həm tələbələr, həm də təhsil sistemi üçün böyük üstünlüklər təmin edə bilər”.
