Nürnberq məhkəməsi bütün müttəhimlərdən fərqli olaraq Martin Bormanı qiyabi məhkum etdi. Adolf Hitlerin “sağ əli” uzun illər tapılmadı. Eyni zamanda onun fəaliyyətinin təfərrüatları və nasist Almaniyasındakı əsl rolu barədə dürüst məlumat yoxdur. Bu kölgəli nasistin Fürere necə xidmət etməsi barədə də təzadlı fikirlər var.
1900-cü ildə poçt işçisi ailəsində anadan olan Martin Borman sıravi alman vətəndaşı idi. 1920-ci ildə o, artıq Meklenburqda şəxsi mülkün müdiri vəzifəsinə işə götürüldü. Lakin müharibədən sonrakı böhran və dövlətin zəifləməsi onu siyasətə qarışmağa vadar etdi. Gənc Bormanın aqressiv təbiəti 1923-cü ildə ortaya çıxdı. Əvvəllər Oberleytnant Gerhard Rosbacın antisemit paramiliter qrupuna qoşulan Bormann orada xəzinədar vəzifəsini tutdu və Rudolf Hösslə tanış oldu. 1923-cü ilin mayında Borman casusluqda şübhəli bilinən məktəb müəllimi V.Kadovun məxfi məhkəməsinin ilhamvericisi və təşkilatçısı rolunda idi. Daha sonra o, borcu qaytarmaq istəməyən Kadovun ölümündə təqsirli bilinərək həbsə göndərildi. Həbsxanadan sonra Bormann Türingiyaya köçdü və 1927-ci ildə NSDAP-a qoşuldu. İrqçi ideyalar ona da sirayət etdi. 1933-cü ildə nasistlərin hakimiyyəti ələ keçirməsi Bormann üçün yeni perspektivlər açdı. Hitlerin müavini Rudolf Hess onu qərargah rəisi və şəxsi katib təyin etdi. Artıq Bormann Hitlerin ətrafında idi. O, aparatın xüsusiyyətlərini başa düşdü, partiyada və dövlətdə vəzifə və mükafatların bölüşdürülməsinə çıxış əldə etdi. Goering və digər nasist liderləri kimi parlaq geyimlər, mükafatlar və gücün digər xarici atributları Bormanı maraqlandırmırdı. Onun maraq dairəsində başqa amillər dayanırdı.
Borman ünsiyyət qurmaqda həmkarlarında geri qalırdı. Bu da onun nitq qabiliyyətinin zəifliyi ilə bağlı idi. Ona görə də xüsusi bir yol seçdi. O, aktual məsələlərin həllində Hitlerin yanında idi. Bormann Fürerin maliyyə işlərini idarə edir, kiçik tapşırıqları yerinə yetirir, Hitleri inzibati funksiyaların yükündən azad edirdi. Ən əsası heç vaxt Fürerə heç bir işin yerinə yetirilməsində etiraz etmirdi. 1941-ci ildə Bormann partiya kansleri və Reyx nazirinin rəhbəri oldu. O, Hitlerin göstərişlərinə fanatik şəkildə əməl edirdi. Hətta əvvəllər nasistlər tərəfindən populyarlaşdırılan Alman Gothic şrifti (Fraktur) təqib edildi. Bormann haradasa onun yəhudilər tərəfindən icad edildiyini öyrəndi. 1941-ci ildə şrift qadağan edildi.
Hitler tezliklər Bormannı hərbi sahəyə cəlb etdi. Bu müharibənin başlamasından sonra baş verdi. Fürer eyni zamanda daxili siyasətin əhəmiyyətli hissəsini Bormanna həvalə etdi. Bundan sonra , 1943-cü ilin aprelində Bormann Fürerin şəxsi katibi təyin edildi. Hitlerlə görüş almaq, hesabat göndərmək üçün Bormannla əlaqə saxlamaq lazım idi. Bormann Hitler üçün tövsiyələr və məlumat hesabatlarını tərtib edir, ümumi mənzərəni formalaşdırdı. Hermann Goering daha sonra xatirələrində yazırdı: “Bormann gecə-gündüz Hitlerin yanında idi və tədricən onu iradəsinə tabe etməyi bacardı”. Eyni şeyi SS general-leytenantı V.Şellenberq də təsdiqləyirdi: “Hitlerə nəzarəti Bormann edirdi və özünü onun ən sadiq xidmətçisi olduğuna inandırmışdı”.
Bormann öz ideyalarına uyğun ona lazım olan insanları vəzifələrə qaldırırdı. Beləliklə, o, işğal olunmuş ərazilərdə ukraynalılara qarşı ən qəddar rəftarı zəruri hesab edirdi.
Bormanın himayəsi altında milyonlarla Ostarbayterin Almaniyaya məcburi əməyə göndərilməsində iştirak edən F.Saukkel və SS liderlərindən biri, “yəhudi məsələsinin son həlli”nin baş texnoloqu R.Heydrix təyin edildi. Bu nasistin təşkil etdiyi mexanizm müharibənin sonuna qədər fasiləsiz işlədi. Bundan əlavə, Hitlerin katibi müxtəlif direktivləri tərtib etdi. Onlardan biri 1943-cü ildə qoşunlara məhbuslarla daha sərt davranmağı tövsiyə edirdi. Rozenberqə ünvanlanan başqa bir məktubda Bormann, Reyxin işçi qüvvəsi kimi ehtiyacı olmadığı təqdirdə slavyanların ölümünü tələb edirdi. Borman yəhudilərə qarşı tədbirlər haqqında, “yekun həll”in əsas icraçılarından birinin Adolf Eyxmanın səlahiyyətləri haqqında fərman imzaladı.
Stalinqrad məğlubiyyətindən sonra Bormann daim Hitlerin yanında idi və Fürerin ətraf aləmlə ünsiyyətinə yalnız Bormann nəzarət edirdi. Hitlərlə görüşə gələn dövlət adamlarını təlimatlandırır, Fürerlə necə danışmağın yolunu izah edirdi. Onun bu cür davranışı hətta Hitlerin katibinin intellektual qabiliyyətlərinə xor baxan Göbbelsdə də qorxu yaratmışdı. Ola bilsin ki, Borman Hitlerin özündən və SS-in rəhbəri Q. Himmlerdən sonra ölkədə üçüncü şəxs olub. O, Himmleri 1945-ci ilin yazında Şərq Cəbhəsindəki ordu qrupunun komandiri təyin etməyi bacardı. Himmler öz bacarıqsızlığını göstərdi və tezliklə peşəkar hərbçi ilə əvəz olundu.
Əslində isə bütün bunların əhəmiyyəti az idi. Bormanın patoloji güc istəyi və əvvəlki uğurları reallıq hissini itirməsinə səbəb oldu. Sovet qoşunları Berlinin mərkəzinə və Hitlerin bunkerinə yaxınlaşırdılar. Bormann 30 aprel 1945-ci ildə Fürer və həyat yoldaşının, ertəsi gün isə Gebbels ailəsinin intiharının şahidi olub. Borman və bunkerin bir neçə başqa sakini şəhəri tərk etməyə cəhd edərkən onların cəsədləri hələ də girişdən çox uzaqda yanırdı. Reallığın itirilməsi məsələsinə gəlincə – Hitlerin katibi onun yeni Almaniya hökumətində əsas fiqur olacağına ümid bəsləyirdi.
Sovet qoşunları Berlinə girməmiş Bormann itkin düşdü. Mayın 2-dən etibarən Bormanndan səs-soraq çıxmadı. Şahidlər müxtəlif ifadələr verdilər. O, tapılmadı və Nürnberq məhkəməsində qiyabi mühakimə edilən, müharibə cinayətlərinə və insanlığa qarşı cinayətlərə görə edama məhkum edilən yeganə şəxs oldu. Sonrakı onilliklərdə vaxtaşırı dünya mətbuatı Bormanın sağ olduğu və Almaniya, İtaliya, İspaniya və ya Latın Amerikasında olduğuna dair fərziyələr yaydı. Şaiyələr çox olsa da, dəlil yox idi. Buna baxmayaraq, Almaniya onun axtarışlarını davam etdirdi və Hitlerin köməkçisinin harada olması barədə 100 min marka mükafat təyin olundu. Buna görə mətbuat səhifələrində dolaşıq məlumatlar dərc edilirdi. Bir-birinə zidd olan belə yazıların sayı çox olduğundan növbəti materallar gülüşlə qarşılanırdı. Artıq Bormanın yerini heç kəs bilmirdi. 1960-cı ilin iyununda İsrailin “Gaolam Hatzeh” qəzeti Bormanın Buenos-Ayres yaxınlığında böyük bir ev aldığını yazmışdı. Müalicəyə ehtiyacı olduğundam o, yəhudi həkimdən kömək istəmişdi. Həkim, plastik əməliyyat keçirən Bormanı tanımış və ona öldürücü iynə vuraraq həyatına son qoymuşdu. Bu, sadəcə bir yəhudi qəzetinin yazdıqları idi və heç kəs buna inanmırdı.
1954-cü ildə Berchtesgaden məhkəməsi Bormanın öldüyünü elan etdi. Bu günə qədər Bormanın həyatı və ölümü ilə bağlı bir neçə versiya var. Hətta onun Sovet agenti olması da iddia edilir. Ancaq 1998-ci ildə Bormanın ölümünün tədqiqi sona çatdı. Güman edilir ki, 1945-ci il mayın 2-də Bormann Berlini tərk etməyə cəhd edən zaman Sovet əsgərləri ilə qarşılaşıb və atışma başlayıb. O, əsir düşəcəyindən ehtiyat edərək doktor Stupfeggerlə birlikdə intihar edib. (Bu həmin həkim idi ki, Hitlərə və onun yaxınlarına zəhərli kapsulları öz əlləriylə vermişdi.) Bu versiya, bir tərəfdən, bəzi şahid ifadələrinə , digər tərəfdən, Berlində 1972-ci ildə ehtimal edilən ölüm yerində tapılan qalıqlara uyğun gəlirdi. Kəllə və fotoşəkillərin müqayisəsi, Hitlerin diş həkimi və başqalarının məlumatları onların Bormann və Stupfeggerə aid olduğunu göstərdi. Bu versiya 1998-ci ildə aparılan DNT testi ilə də təsdiqini tapdı.
Bormanın ölümü ilə bağlı sualdan fərqli olaraq, onun həyatının bəzi təfərrüatları hələ də tam aydın deyil. O, nə dərəcədə Hitlerə yaxın idi və Fürerə nəcə təsir edirdi? O, hansı şəxsi məqsədləri güdürdü? Doğurdanmı o, elə hesab edirdi ki, Almaniyanın kapitulyasiyasından sonra ölkənin başına keçə biləcək? Bu gün Martin Bormann barədə deyilənlər hələ də tam şəkildə sübut olunmayıb.
Vəli Həsənov,
KONKRET.az
