“COP 29 iqlim müzakirələri üçün sadəcə bir tədbir deyil, qlobal iqlim siyasəti üçün bir dönüş nöqtəsi idi. Bu il diqqət mərkəzində dayanan iki əsas məsələ dayanıqlı gələcək üçün həyati əhəmiyyət daşıyırdı: bərpa olunan enerji mənbələrinə qlobal keçid və iqlim dəyişikliyi səbəbilə artan itki və zərərlərin təxirəsalınmaz şəkildə həlli. Bu müzakirələr yalnız siyasətlərlə bağlı deyildi; bunlar ədalət, bərabərlik və ən həssas icmaların arxada qalmadığı bir gələcəyin təmin olunması ilə bağlı idi”.
Bunu Moderator.az-a pakistanlı fəal Qeysər Nəvvab deyib.
Onun sözlərinə görə, COP 29-un əsas nailiyyətlərindən biri İtki və Zərər Fondunun təsis edilməsi oldu ki, bu da tarixi bir addım idi:
“Onilliklərdir ki, inkişaf etməkdə olan ölkələr—çox vaxt qlobal emissiyalara ən az töhfə verənlər—iqlim fəlakətlərindən, məsələn, aşırı daşqınlar və uzunmüddətli quraqlıqlardan ən çox əziyyət çəkiblər. Eyni zamanda, bu ölkələrin çoxu bərpa olunmaq və uyğunlaşmaq üçün lazım olan resurslardan məhrum idilər. Yeni fond, bu ölkələrə maliyyə dəstəyi təmin edərək onları qarşıda duran çətinliklərin öhdəsindən gəlmək üçün yaşamaq ipi rolunu oynayır. Bu addım monumental olsa da, yadda saxlamaq vacibdir ki, bu fond yalnız bir həll hissəsidir. İnkişaf etmiş ölkələrdən emissiyaların azaldılması və bərpa olunan enerjiyə sərmayə qoyulması istiqamətində daha güclü öhdəliklər tələb olunur”.
Pakistanlı fəal deyib ki, artıq bərpa olunan enerji inqilabı dövrə qədəm qoyur:
“İqlim böhranı sürətləndikcə, təmiz, dayanıqlı enerji infrastrukturuna ehtiyac heç vaxt olmadığı qədər aktualdır. Günəş, külək və su enerjisi kimi bərpa olunan enerji mənbələri yalnız qlobal karbon emissiyalarını azaltmağın açarı deyil, həm də iqlim dəyişikliyi ilə daha da ağırlaşan enerji böhranlarına güclü həll təklif edir. Beynəlxalq Bərpa Olunan Enerji Agentliyinə (IRENA) görə, bərpa olunan enerjiyə keçid 2050-ci ilə qədər qlobal karbon emissiyalarını 70% azalda bilər—iddialı, lakin mümkün olan bir məqsəd. Ancaq bu keçidin uğurlu olması üçün texnoloji innovasiyalardan daha çox şey lazımdır—qlobal əməkdaşlığı təşviq edən, ticarət maneələrini aradan qaldıran və dünya üzrə sərfəli təmiz enerjiyə çıxışı asanlaşdıran siyasətlərə ehtiyac var.
COP 29-da bu sahələrdə mühüm irəliləyişlər əldə olundu. Əsas diqqət günəş panelləri və külək türbinləri kimi bərpa olunan enerji texnologiyalarına tətbiq olunan tariflərin azaldılmasına yönəldilmişdi. Bu cür tariflər, çox vaxt yüksək emissiya səviyyəsinə malik ölkələr tərəfindən tətbiq olunur və təmiz enerji texnologiyalarının, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, qlobal yayılmasını əngəlləyir. Beynəlxalq Ticarət Mərkəzinin hesablamalarına görə, bu tariflərin azaldılması növbəti on il ərzində təmiz enerji üçün 1 trilyon dollarlıq bazar açacaq. Bu dəyişiklik vacibdir, çünki günəş fotovoltaik qiymətləri son on ildə 80%-dən çox aşağı düşmüş olsa da, ticarət maneələri böyük bir problem olaraq qalır. Bu maneələrin aradan qaldırılması texnologiyaların sərhədlərdən sərbəst şəkildə keçməsinə, xərclərin azalmasına və təmiz enerjiyə qlobal keçidin sürətlənməsinə imkan verəcək”.
Q.Nəvabın sözlərinə görə, bərpa olunan enerji hər kəs üçün uyğun olan vahid bir həll deyil:
“Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr hələ də bu resurslardan istifadə etmək üçün tələb olunan infrastrukturu yaratmaqda çətinlik çəkir. COP 29 müzakirələri, bərpa olunan enerjinin geniş iqlim davamlılığı səyləri ilə birləşdirilməsinin vacibliyini vurğuladı ki, ən həssas ölkələr bu texnologiyalardan istifadə edə bilsinlər. Yerli infrastrukturun inkişafına sərmayə, maliyyə təşviqləri və biliklərin ötürülməsi proqramları bunu reallığa çevirmək üçün həlledici olacaq. Yalnız yerli imkanları inkişaf etdirməklə və enerji yoxsulluğunu azaltmaqla bərpa olunan enerji inqilabında heç bir ölkənin geridə qalmayacağına əmin ola bilərik.
COP 29-da digər həyəcanverici bir yenilik isə qlobal təmiz enerji şəbəkəsi vizionu idi. Təsəvvür edin ki, günəşli səhralarda və küləkli sahil bölgələrində qurulan günəş və külək stansiyaları tərəfindən istehsal olunan enerji sərhədləri aşaraq uzaqda yerləşən şəhərləri və sənaye mərkəzlərini enerji ilə təmin edir. Bu ideya yalnız bir xəyal deyil—bu, qlobal enerji mənzərəsini dəyişdirə biləcək mümkün bir həll yoludur. Dünya Bankına görə, hökumətlər ticarət maneələrini azaltmağa və təmiz enerji infrastrukturu üçün sərmayəni artırmağa sadiq qalsalar, bərpa olunan enerji 2030-cu ilə qədər qlobal enerji tələbatının 40%-ni təmin edə bilər. Bu əlaqəli şəbəkə enerji təhlükəsizliyini təmin etməyə, fosil yanacaqlardan asılılığı azaltmağa və hamı üçün təmiz, sərfəli enerji təmin etməyə kömək edəcək”.
Ekspert vurğulayır ki, təmiz enerji keçidi yalnız evləri enerji ilə təmin etməklə bağlı deyil—bu, uzun müddət yüksək emissiya mənbəyi olan sektorların, məsələn, nəqliyyat, sənaye və kənd təsərrüfatının karbon izini azaltmaq deməkdir:
“COP 29-da əsas müzakirələrdən biri yüksək emissiyalı sektorların, ilk növbədə nəqliyyat sektorunun, dekarbonizasiyası ilə bağlı idi. Beynəlxalq Nəqliyyat Forumunun hesablamalarına görə, nəqliyyat qlobal emissiyaların 14%-nə cavabdehdir. Nəqliyyat sistemlərinin elektrikləşdirilməsi və onları bərpa olunan enerji mənbələri ilə birləşdirərək bu göstəricini əhəmiyyətli dərəcədə azaltmaq olar. Eyni zamanda, yaşıl hidrogen—polad və sement kimi sənayeləri inqilab edə biləcək təmiz yanacaq—bu sahədə böyük diqqət çəkir və yaxın illərdə bu sektorda investisiyaların sürətlə artacağı gözlənilir.
Sonda COP 29-da müzakirə edilən əsas mesaj belə idi: enerji keçidi tək başına baş verə bilməz. Bu, iqlim böhranına ən az töhfə verənlərin çox vaxt ən çox əziyyət çəkdiklərini qəbul etməklə yanaşı həyata keçirilməlidir. İtki və zərər fondu doğru istiqamətdə bir addımdır, lakin bu yalnız bir həll hissəsidir. Bərpa olunan enerji gələcək iqlim təsirlərini azaltmaqda mühüm rol oynasa da, maliyyə axınları, texnoloji yeniliklər və beynəlxalq əməkdaşlıq həqiqətən dayanıqlı bir gələcək qurmaq üçün birləşməlidir.
Gələcək yol aydındır. Ticarət maneələrini aradan qaldırmaq, bərpa olunan enerji infrastrukturlarına sərmayə qoymaq və həssas icmaları itki və zərər fondu vasitəsilə dəstəkləməklə daha təmiz, daha ədalətli bir dünya üçün zəmin yarada bilərik. Ancaq bu, yalnız enerji ilə bağlı deyil; bu, qlobal əməkdaşlıq, ortaq məsuliyyət və iqlim ədaləti ilə bağlıdır. COP 29 göstərdi ki, dayanıqlı gələcək qurmaq üçün alətlərimiz var, lakin indi hərəkət etmək bizim üzərimizdədir. Dünya izləyir və hərəkət etmək üçün zaman indidir”.
Mehin Mehmanqızı
