Müəllim yalnız bilik ötürən bir vasitəçi deyil, həm də şəxsi nümunəsi ilə şagirdlərə həyat dərsi verən bir şəxsdir. Təhsildə müəllimin şəxsi nümunəsi, onun davranışı, dəyərləri və şagirdlərə münasibəti tədris prosesinin ən mühüm aspektlərindən biridir. Təhsil eksperti Kamran Əsədov qeyd edir ki, müəllimin şəxsi keyfiyyətləri şagirdin formalaşmasında təhsilin rəsmi komponentləri qədər önəmlidir. Statistik göstəricilər də bu təsiri dəqiq şəkildə əks etdirir.
Dünya üzrə aparılan araşdırmalar göstərir ki, şagirdlərin akademik nailiyyətləri və davranışları ilə müəllimlərinin şəxsi nümunəsi arasında güclü əlaqə mövcuddur. Məsələn, OECD-nin 2021-ci il PISA tədqiqatında iştirak edən şagirdlərin 67%-i onların təhsil uğurlarını müəllimlərinin ilhamverici nümunəsi ilə əlaqələndirib. Azərbaycanda isə bu rəqəm 45%-dir. Bu, müəllimlərin şagirdlər üzərində daha təsirli və dərin iz buraxması üçün fərdi keyfiyyətlərinin inkişaf etdirilməsinə ehtiyac olduğunu göstərir.
Kamran Əsədov bildirir ki, müəllimin şəxsi keyfiyyətləri dedikdə, yalnız davranış etikası deyil, həm də peşəkar yanaşma və insani dəyərlərin tədrisdə əks olunması nəzərdə tutulur. Azərbaycan təhsil sistemində müəllimlərin 72%-i onların şagirdlər üçün nümunəvi bir şəxsiyyət olmasının vacibliyini qəbul etdiklərini bildiriblər. Bununla belə, daha dərinə baxdıqda, yalnız 40%-i mütəmadi olaraq özlərini bu istiqamətdə inkişaf etdirməklə məşğuldur.
Müəllimin şəxsi nümunəsi təkcə akademik nailiyyətlərdə deyil, həm də şagirdlərin sosial və emosional inkişafında böyük rol oynayır. Məsələn, ABŞ-da aparılan bir araşdırmaya görə, müəllimləri tərəfindən dəyərlər və davranış baxımından pozitiv nümunə görən şagirdlərin məktəbdə intizam qaydalarına əməl etmə ehtimalı 30% daha yüksəkdir. Azərbaycanda isə məktəblərdə intizam problemi ilə üzləşən şagirdlərin 65%-i müəllimlərlə şəxsi ünsiyyətin zəifliyindən şikayətlənib. Bu, müəllim-şagird münasibətlərinin yenidən qurulmasını və müəllimlərin daha fəal və empatik yanaşmasını tələb edir.
Müəllimlərin şəxsi nümunəsinin müsbət təsirini artırmaq üçün dövlət və cəmiyyət səviyyəsində də dəstək göstərilməlidir. Azərbaycanda müəllimlərin peşəkar inkişafı üçün ayrılan vəsait son illərdə artırılsa da, hələ də beynəlxalq standartlardan geri qalır. OECD ölkələrində müəllimlərin illik peşəkar inkişaf proqramlarına qatılma səviyyəsi 90%-i keçdiyi halda, Azərbaycanda bu rəqəm təxminən 40%-dir. Kamran Əsədovun fikrincə, müəllimlərin liderlik keyfiyyətlərini inkişaf etdirmək və onların şagirdlər üçün nümunəvi şəxsiyyətlər olmasını təmin etmək üçün xüsusi proqramlar hazırlanmalıdır.
Müəllimin şəxsi nümunəsi şagirdlərdə yalnız tədris prosesinə deyil, ümumiyyətlə, həyatda doğru davranış modelinə maraq yaradır. Məsələn, Finlandiyada aparılan tədqiqat göstərir ki, müəllimlərinin müsbət davranış nümunəsi əsasında təlim görən şagirdlərin 85%-i sosial layihələrdə aktiv iştirak edir. Azərbaycanda bu göstərici isə 30%-dən aşağıdır. Bu, müəllimlərin şəxsi nümunəsi ilə sosial məsuliyyət arasında əlaqənin nə qədər güclü olduğunu sübut edir.
Kamran Əsədov vurğulayır ki, müəllimlər cəmiyyətdə yalnız bilik verən şəxslər kimi deyil, həm də şagirdlərin xarakterini formalaşdıran əsas fiqurlar kimi qəbul olunmalıdır. Bu rolu yerinə yetirmək üçün onlar həm dövlətin, həm də valideynlərin dəstəyini hiss etməlidir. Müəllimlərin motivasiyasını artırmaq, onları daha nümunəvi etməklə təhsil sistemində ciddi irəliləyişlər əldə etmək mümkündür.
Azərbaycanda təhsil sahəsində islahatlar müəllimlərin şəxsi nümunəsinin gücləndirilməsinə də fokuslanmalıdır. Müəllimlərə həm peşəkar, həm də şəxsi inkişaf üçün şərait yaradıldıqda, onların şagirdlərə müsbət təsiri daha da artır. Bu təsir yalnız şagirdlərin akademik nailiyyətlərində deyil, həm də onların həyatdakı uğurlarında əks olunacaq. Təhsildə müəllimin şəxsi nümunəsi, bir şam kimi, şagirdlərin yolunu işıqlandıran əvəzolunmaz bir mənbədir.
Bəhman Hüseynli
