Əmək bazarının tələblərinə uyğun ixtisasaların yaranması və artırılması vacib məsələdir. Belə ki, hər bir tələbə təhsil aldığı ixtisas üzrə gələcəkdə iş problemi ilə qarşılaşmaması üçün seçdiyi ixtisasa xüsusi diqqət edir.
Ötən günlərdə Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarı əsasında bakalavr təhsilində 7 yeni ixtisas ixtisas təsnifatı müəyyənləşdi. Lakin bir çox abituriyentlər həmin ixtisaslardan xəbərsizdir.
Yeni yaranan ixtisasların mahiyyəti barədə abituriyentləri necə məlumatlandırmaq lazımdır? Bu il daha çox hansı ixtisaslara tələbat artacaq?
Mövzu ilə bağlı AzEdu.az-a açıqlama verən təhsil eksperti Vüsal Kərimli qeyd edib ki, ümumi təhsil müəssisələrində karyera planlama mərkəzləri fəaliyyət göstərməlidir:
"Mövzu olduqca aktual və müzakirə ediləndir. Birincisi, düşünürəm ki, yalnız peşə təhsili məsələsi deyil, eyni zamanda universitetlərə qəbul zamanı abituriyentlərin ixtisas seçimi ilə bağlı çoxlu tərəddüdlər mövcuddur. Bu, bizi heç də təəccübləndirmir.
Hesab edirəm ki, bu məsələyə dair orta məktəblərdə, yəni ümumi təhsil müəssisələrində karyera planlama mərkəzlərinin fəaliyyət göstərməsi daha effektiv olardı. Xüsusilə, 10-cu və 11-ci sinif şagirdləri üçün belə mərkəzlərin təşkil olunması faydalı olar. Tələbə II ixtisas qrupuna hazırlaşdığını qeyd edir, amma bu qrupda hansı ixtisası və ya peşəni seçəcəyi ilə bağlı ətraflı məlumatı yoxdur.
Çox təəssüf ki, bu sahədə ciddi problemlər mövcuddur. Buna görə də düşünürəm ki, orta məktəblərdə peşə fəaliyyəti ilə bağlı daha geniş məlumat verilməlidir”.
Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru Kamran Əsədovun sözlərinə görə, əmək bazarının tələblərinə uyğun yeni ixtisasların müəyyənləşdirilməsi və artırılması müasir dövrün əsas çağırışlarından biridir:
“Son illərdə sürətlə dəyişən texnologiyalar, qlobal iqtisadiyyat və cəmiyyətin inkişafı nəticəsində peşə və ixtisasların strukturunda ciddi dəyişikliklər baş verir. Bu tendensiyalar Azərbaycanda da özünü göstərir. Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə ixtisasların yeni təsnifatının müəyyənləşdirilməsi bu istiqamətdə atılan mühüm addımdır. Lakin bu prosesin uğurla həyata keçirilməsi və abituriyentlərin düzgün ixtisas seçimi etməsi üçün kompleks tədbirlərə ehtiyac var.
Abituriyentlərin yeni yaranan ixtisaslar və həmin ixtisasların əmək bazarındakı rolu barədə məlumatlandırılması ən prioritet məsələlərdən biridir. Çünki ixtisas seçimi onların gələcək karyeralarını və həyat keyfiyyətlərini birbaşa müəyyən edir. Məlumatlandırma prosesi sistemli və çoxşaxəli şəkildə təşkil olunmalıdır.
Birincisi, məktəblərdə və universitetlərdə məlumatlandırma kampaniyaları təşkil edilməlidir. Təhsil Nazirliyi və Dövlət İmtahan Mərkəzi (DİM) tərəfindən yeni yaranan ixtisasların mahiyyəti, əmək bazarındakı rolu və bu ixtisasları bitirənlərin çalışa biləcəkləri peşələr barədə məlumat bukletləri, təlimatlar hazırlanaraq orta məktəblərə paylanmalıdır. Məktəblərdə ixtisas seçimi ilə bağlı peşə istiqamətləndirmə tədbirləri, seminarlar və konsultasiyalar keçirilməlidir.
İkincisi, onlayn platformaların və sosial medianın gücündən istifadə edilməlidir. Təhsil Nazirliyinin və DİM-in rəsmi saytlarında, eləcə də sosial media hesablarında yeni ixtisaslar haqqında videoçarxlar, bloqlar, müsahibələr yerləşdirilməlidir. Gənclər üçün əlçatan olan bu vasitələr onların məlumatlanmasını asanlaşdıracaq. Xarici təcrübədən göründüyü kimi, ABŞ və Avropa ölkələrində əmək bazarına uyğun ixtisaslar barədə geniş məlumatlandırma məhz onlayn resurslar vasitəsilə aparılır.
Üçüncüsü, universitet və sənaye əməkdaşlığı gücləndirilməlidir. Yeni yaranan ixtisasların nə üçün və hansı ehtiyaclara uyğun yaradıldığı barədə universitetlərin qəbul kampaniyası dövründə geniş izahat işləri aparması tələb olunur. Sənaye və iş dünyasından olan nümayəndələr orta məktəb və ali məktəblərdə görüşlər təşkil edərək gəncləri əmək bazarındakı tələblər və perspektivlər haqqında məlumatlandırmalıdır. Həmçinin, “Açıq qapı” günləri və “Karyera sərgiləri” təşkil edilməlidir”.
Həmsöhbətimiz söyləyib ki, yeni yaranan ixtisasların əmək bazarında hansı rolu oynayacağı barədə aydın çərçivə müəyyənləşdirilməlidir:
“Məsələn, informasiya texnologiyaları, süni intellekt, kibertəhlükəsizlik, data analitikası kimi ixtisaslar məzunlara yüksək tələbat olan və yaxşı maaşlı iş yerləri vəd edir. Enerji sektoru, bərpa olunan enerji mənbələri üzrə mühəndislik və ətraf mühit texnologiyaları kimi sahələrdə də peşəkar kadrlara artan ehtiyac müşahidə edilir. Yeni ixtisasları bitirənlərə müxtəlif sənaye və dövlət qurumlarında işləmək imkanları təqdim olunmalıdır. Təhsildə müasir yanaşma bu ixtisasların konkret peşə sahələri ilə əlaqəsini gücləndirməyi hədəfləməlidir.
Əsas problem ondan ibarətdir ki, bəzi abituriyentlər və hətta valideynlər də yeni ixtisasların konkret iş imkanları və gələcək perspektivləri barədə məlumatsızdır. Bu problemin həlli üçün ixtisasların əmək bazarındakı perspektivləri barədə ətraflı araşdırmalar və məlumatlandırma kampaniyaları həyata keçirilməlidir. Məsələn, yeni yaranan “kibertəhlükəsizlik”, “data mühəndisliyi” və “blokçeyn texnologiyaları” kimi ixtisasları bitirənlər maliyyə sektoru, IT şirkətləri və dövlət təhlükəsizlik sistemlərində yüksək maaşlı iş tapmaq potensialına malikdirlər. Bu sahələrdə çalışan mütəxəssislərin qlobal miqyasda əmək haqqı orta hesabla illik 50-100 min ABŞ dolları təşkil edir.Müasir dövrdə əmək bazarının tələblərinə uyğun olaraq bəzi ixtisaslara tələbatın artacağı gözlənilir.
Məsələn, süni intellekt, data analitikası, proqram mühəndisliyi və kibertəhlükəsizlik sahəsində qlobal və yerli bazarda böyük boşluq var. Azərbaycanın rəqəmsal iqtisadiyyat planı çərçivəsində bu sahələrə kadr hazırlığı prioritetdir. Azərbaycanın enerji sektoru üçün alternativ enerji mənbələrinin inkişafı prioritet məsələdir. Bu sahə üzrə ixtisaslaşmış kadrlara ciddi ehtiyac var.İnnovativ texnologiyalar və avtomatlaşdırılmış istehsal prosesləri əmək bazarında mühəndis kadrlarına olan tələbatı artırır.
Aqrar sektorda rəqəmsallaşma və məhsuldarlığın artırılması üçün mütəxəssislərə ehtiyac artmaqdadır.Biotexnologiya, farmakologiya və səhiyyə sahəsində innovasiyalar yeni ixtisaslara tələbatı artırır.Yeni ixtisaslar əmək bazarının gələcək tələblərini qarşılamaq üçün mütləqdir. Lakin bu ixtisasların effektiv tətbiqi üçün abituriyentlərə və cəmiyyətə bu sahələrin əhəmiyyəti, perspektivləri barədə geniş məlumat təqdim olunmalıdır. İxtisas seçimi şüurlu şəkildə edilməlidir ki, gənclər gələcəkdə işsizlik problemi ilə qarşılaşmasın. Bu sahədə maarifləndirmə işləri nə qədər güclü təşkil edilərsə, əmək bazarında tələb-təklif balansı da bir o qədər sağlam qurulacaqdır”.
