İstənilən qələbəni həzm etdirməyi bacarmalısan. Taleyin üzlərinə güldüyünə ciddi qərar verən türklər bunu digərlərinə xatırlatsalar faydalı olardı. Türkiyə qarşısına Suriyanı yeni bir dövlətə çevirmək vəzifəsini qoyub. Bunu Türkiyə hakimiyyətinin bütün son hərəkətləri və bəyanatları sübut edir. Bu yaxınlarda Türkiyə səfirliyi digər səfirliklər arasında ilk olaraq Dəməşqdəki fəaliyyətini bərpa etdi. Görünən odur ki, Ankara dünya ictimaiyyətini və Yaxın Şərq ölkələrini Dəməşqdəki silahlı müxalifət rejiminin adekvat, danışıqlara yararlı olduğuna və yeni hökumətin mütləq əhatəli olacağına inandırmaq üçün əlindən gələni edir. Eyni zamanda xristianlar da daxil olmaqla, azlıqların hüquqlarına hörmət ediləcəyi vəd edilir. Yaxın Şərq oyunçularının Türkiyənin vədlərinə şübhə etmələrinə səbəb az olsa da, onlar bunu da keçərli hesab edirlər.
Praktiki baxımdan şübhələr yeni dövlətlə diplomatik əlaqələr qurmaq istəyən ərəb ölkələrinin Dəməşqdə növbəsinin heç bir halda olmaması ilə ifadə olunur. Üstəlik, indiyədək Suriyada müşahidə olunanlar ərəb dövlətlərinin əksəriyyəti tərəfindən “inqilabın qələbəsi” və ya “xalqın qələbəsi” kimi deyil, dram kimi qəbul edilir. Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, Misir və digər Yaxın Şərq oyunçuları silahlı müxalifətin müəyyən kateqoriya vətəndaşlara qarşı hərəkətlərini həyəcanla izləyirlər. Məsələn, devrilmiş prezident Bəşər Əsədə və ya bir vaxtlar hakim Baas Partiyasına sadiqlikdə şübhəli bilinənlər. Təbii ki, ərəb ölkələri təkcə radikallara sədaqətsiz insanların taleyi ilə bağlı deyil, həm də bu kontekstdə öz maraqları və perspektivləri ilə maraqlanır.
Yeri gəlmişkən, BƏƏ, Səudiyyə Ərəbistanı və Bəhreyn dünya ictimaiyyətinin Bəşər Əsədin Suriyasını tamhüquqlu iştirakçı kimi qəbul etməsi üçün çox səy göstəriblər. Belə ki, 2018-ci ildə əvvəlcə Əbu-Dabi və Manama, 2023-cü ildə isə Ər-Riyad Dəməşqlə diplomatik əlaqələri bərpa edib. Buna ötən ilin yazında Suriyanın müttəfiqi İran və Səudiyyə Ərəbistanı arasında münasibətlərin normallaşması kömək edib. Bundan əlavə, 2023-cü ildə Ərəb Dövlətləri Liqasına (ƏS) üzv ölkələrin xarici işlər nazirləri səs çoxluğu ilə Suriyanın təşkilata qaytarılmasını təsdiqləyiblər. Baxmayaraq ki, türk müttəfiqləri - qətərlilər buna qəti şəkildə qarşı çıxdılar.
Türkiyə ilə ərəb dövlətləri arasında Suriya ilə bağlı əsas fərqlər dini və ideoloji ölçüdədir. İslam dünyasında (Dar əl-İslam) liderliyə can atan Ankara son illərdə Yaxın Şərqdəki müsəlmanlar arasında mövqeyini nəzərəçarpacaq dərəcədə gücləndirib. 2020-ci ilin yayında Türkiyə lideri Ərdoğanın Qərb xristianlarının etirazlarına məhəl qoymayaraq, Ayasofya muzeyini məscid statusuna qaytarmasını ilk vaxtlar ərəb ölkələrindəki dindarlar heyranlıqla izləyiblər. 2023-cü ildə türklər HƏMAS-ı dəstəkləmək üçün İsraillə qaz və elektrik sahəsində qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıqdan imtina etdilər. Eyni zamanda ərəb monarxiyaları, xüsusilə də Qəzzada radikalların güclənməsinin tərəfdarı iqtisadi tərəfdaş kimi yəhudi dövləti ilə vidalaşmağa tələsmirdilər. Təsadüfi deyil ki, Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ və İordaniya İsraillə birlikdə Hindistan-Yaxın Şərq-Avropa İqtisadi Dəhlizinin (IMEC) iştirakçısı olmağı planlaşdırırdılar. Belə çıxır ki, “prinsipial” Türkiyə fonunda ərəb ölkələri özlərini daha çox “konformist”, hətta “mürtəd” kimi göstərirdilər.
İndi, bütün dünyanın gözü qarşısında, demək olar ki, heç bir döyüş olmadan, İdlibdən olan türk müvəkkilləri BƏƏ, Qətər və İordaniyadan daha böyük bir ərəb ölkəsini iki həftədən az bir müddətdə, üstəlik, “tanrısız” ələviləri – şəxsən Əsədi və onun Baas partiyasınıməğlub etməklə Suriyanı ələ keçirdi. Türkiyə yenidən ərəb və daha geniş İslam dünyasında müsəlmanların “zalımlardan” xilaskarı kimi peyda oldu. Bu arada Körfəz ölkələri, Misir və İordaniya Suriyanın “zalımları” ilə əlbir olmuş kimi görünürdü. Post-həqiqət dünyasında emosiyalar ağıldan üstündür. Ərəblər də buradakı qaydadan istisna deyillər.
Amma indi türklər ərəb respublikalarını və monarxiyalarını sakitləşdirmək üçün çox iş görməlidirlər. Onların hakimiyyətinə heç bir təhlükə yoxdur, deyirlər. Suriyada guya “İslamizmi tək ölkədə quracaqlar, buna görə də ərəb ölkələrinin narahat olması üçün heç bir səbəb yoxdur. Lakin Türkiyənin bu nəsihətlərinə baxmayaraq, Misir, İordaniya və Fars körfəzinin monarxiyaları Leninin “...inqilabın sonu yoxdur” sözləri ilə bitən formuldan yaxşı xəbərdardırlar. İslam müsəlman cəmiyyətini (ümmətini) suriyalı, türk, səudiyyəli, iordaniyalı və misirliyə bölmür. Eynilə, İslam ənənəvi olaraq Allahın göndərdiyi hakimiyyətə ehtiramı hər bir müsəlmanın “zalıma” qarşı üsyan etmək vəzifəsi ilə birləşdirir. Məhz buna görə də “ərəb baharı” illərində Tunisdə bir anda başlayan inqilab od kimi Misirə, Liviyaya, Suriyaya, Yəmənə yayıldı. Üstəlik, inqilabçı cini şüşədən buraxan türklər onu geri qovmağa da nail olmalıdırlar.
Suriyanın təhlükəsizlik qüvvələri müxalifət tərəfindən məhv edilib - polis hələ formalaşmayıb. Və nəinki formalaşdırmaq, həm də bu asayiş keşikçilərinin itaət edilməsini təmin etmək, həm də cəzalandırıcılar kimi yalnız qorxmaq və nifrət etmək deyil. Əsədin həbsxanalarından azad edilən qullar təsir edici bir mənzərədir. Bəs amnistiyaya düşənlərin hamısı siyasi motivlərləmi həbsxanaya düşüb? Onların neçəsi cinayətkarlardır?
Suriya sərhədinin ələyə çevrildiyini demirəm. Buradan belə nəticə çıxır ki, silahlı müxalifət transsərhəd təhlükə yarada bilər. Və hər şeydən əvvəl Suriyanın yanında yerləşən İraq və İordaniya üçün. Bütün Ərəbistan yarımadasına yayılmaq perspektivi ilə. Bu şərtlər altında Misirin rəsmi açıqlamalarında çoxlu həyəcan təbili çalmaq olar. Axı Misirdə hərbçilər sükan arxasındadır. Prezident Əbdülfəttah əs-Sisinin radikallarla hesablaşmaq üçün öz uzunmüddətli planları var.
V.SALAH
