İstənilən ölkədə sosial-iqtisadi inkişaf dedikdə, həmin ölkənin regionlarının həyat səviyyəsinin, iqtisadi və sosial rifahının tərəqqisi əsas planda yer alan məqamlardan biri kimi götürülür. O, təhsil, səhiyyə, infrastruktur, məşğulluq və gəlir bölgüsü kimi müxtəlif amilləri əhatə edir.
Ölkə daxilində regionların sosial-iqtisadi inkişafı bir neçə səbəbə görə həyati əhəmiyyət kəsb edir, çünki o, daha balanslı, ədalətli və firavan cəmiyyətin yaradılmasında mühüm rol oynayır.
Regional bərabərsizliklərin azaldılması kənd yerlərindən şəhərlərə miqrasiyanı azaldır
Regionların sosial-iqtisadi inkişafına diqqətin yönəldilməsinin əsas səbəblərindən biri ümumi inkişaf göstəricilərində fərqlərin azaldılmasıdır. Bir çox ölkələrdə şəhər və kənd yerləri və ya konkret regionlar arasında inkişaf səviyyələrində əhəmiyyətli fərqlər mövcuddur. Məsələn, böyük şəhərlər daha çox investisiya cəlb etməyə meyllidirlər, bu da daha yaxşı infrastruktura, yüksək əmək haqqına və daha yaxşı xidmətlərə səbəb olur. Digər tərəfdən, kənd və ucqar rayonlar çox vaxt keyfiyyətli səhiyyə, təhsil və iş imkanlarına məhdud çıxışdan əziyyət çəkirlər.
Bu balanssızlıqları aradan qaldırmaqla hökumətlər bütün regionların inkişaf və inkişaf imkanlarının olmasını təmin edə bilərlər. Bu proses inkişaf etməmiş regionlarda infrastruktura, təhsilə, səhiyyəyə və digər mühüm sahələrə sərmayə qoyuluşunu əhatə edir ki, bu da insanları yoxsulluqdan xilas olmağa və daha ədalətli imkanlar yaratmağa kömək edir. O, həmçinin kənd yerlərindən şəhərlərə miqrasiya zərurətini azaldır. Müxtəlif regionların sosial-iqtisadi inkişafı ölkənin ümumi iqtisadi yüksəlişinə mühüm töhfə verir. Regionlar iqtisadi cəhətdən inkişaf etdikdə daha çox mal və xidmətlər istehsal edir, bu da milli gəlirin artmasına səbəb olur. O, həmçinin kiçik və orta müəssisələrin yaradılmasını təşviq edir və regional ticarəti gücləndirir. Məsələn, kənd yerlərində bazarlara, maliyyələşdirməyə və texnologiyaya çıxışın yaxşılaşdırılması yerli iqtisadiyyatları stimullaşdıraraq sahibkarlıq və innovasiyaları təşviq edir. Ölkəmizdə bu məsələlə daim xüsusi diqqət mərkəzində yer alır. Elə bir neçə gün öncə Milli Məclisdə çıxışı zamanı baş nazir Əli Əsədov deyib ki, Azərbaycan hökuməti regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair növbəti 5 illik dövlət proqramının hazırlanmasını planlaşdırır. Qeyd edək ki, sonuncu dəfə hazırlanan Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi dövlət proqramı 2019-2023-cü illəri əhatə etmişdi. Qeyd edək ki, 2020-ci ildən yeni proqramın qəbulu ilə bağlı müzakirələr var idi. İşğaldan azad edilən torpaqlarda quruculuq işləri, bunun da ayrıca bir proqram kimi regionların inkişaf proqramına daxil edilməsi və yaxud işğaldan azad edilmiş hər bir rayonla bağlı ayrıca bir proqramın qəbul edilməsi məsələsi gündəmə gəldi deyə, bu proqramın qəbulu ləngidi. Ekspertlər deyir ki, ötən dövr ərzində egionlarda əsasən infrastruktur layihələri yerinə yetirildi və kifayət qədər irəliləyiş oldu. Regionlarda elektrik enerjisi, yollar, qazla təminat kimi məsələlələ bağlı problemlər hələ də qalsa da, böyük ölçüdə məsələ həll olundu. Amma hələ də regionların son 20 ildə büdcənin formalaşmasında, xarici ticarətdə faiz nisbətində payı azdır. Bu kimi məsələlərin həlli yeni proqramda mütləq həllini tapmalıdır.
Bölgələrdə həlli vacib problemlər də var
Nəzərə alınamlıdır ki, regional inkişaf müəyyən sahələrdə spesifik sənayelərə həddən artıq asılılığı azaldır. Məsələn, bəzi bölgələr kənd təsərrüfatından, digərləri isə istehsal və ya turizmdən asılı ola bilər. Müxtəlif regionların iqtisadi bazasını diversifikasiya etməklə ölkələr daha çox sabitlik və iqtisadi şoklara qarşı dayanıqlılığı təmin edə bilərlər. Bölgələr arasında yaxşı bölüşdürülmüş iqtisadi inkişaf milli iqtisadiyyatın sabitləşməsinə kömək edir, çünki bir regionda tənəzzül digər regionlarda artımla kompensasiya edilə bilər.
Sosial-iqtisadi inkişaf təkcə iqtisadi göstəricilərin yüksəldilməsi deyil, həm də sakinlərin həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasıdır. Regionların inkişafı səhiyyə, təhsil və sanitariya kimi əsas xidmətlərin hamı üçün əlçatan olmasını təmin edir. Məsələn, ucqar ərazilərdə səhiyyə infrastrukturuna sərmayə qoymaq sağlamlıqdakı bərabərsizlikləri əhəmiyyətli dərəcədə azalda, gözlənilən ömür müddətini artıra və ümumi məhsuldarlığı yaxşılaşdıra bilər. Qeyd edilməlidir ki, bu sahədə ölkəmizdə müəyyən çatışmazlıqlar var. TƏBİB-in İcraçı direktorunun müavini Araz Nəsirov Səhiyyə İdarəçiləri Zirvəsi çərçivəsində panel çıxışı zamanı qeyd edib ki, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən həkimlərin 60-70 %-i paytaxtda cəmləşib. O bildirib ki, hazırda regionlarda həkim çatışmazlığı müşahidə olunur. TƏBİB rəsmisi qeyd edib ki, bütün yaxşı, üçüncü səviyyəli səhiyyə xidmətinin Bakıda yerləşməsi fikri də yanlışdır: “Düzdür, səhiyyə sistemində müəyyən problemlər var, amma son 4-5 ildir mövcud nöqsanların aradan qaldırılması istiqamətində böyük addımlar atılır. Multidispinal regional xəstəxanaların yaradılması ilə üçüncü səviyyəli xidmətin vətəndaşlar üçün əlçatan olmasını təmin etməyə çalışırıq". Təhsil sosial-iqtisadi inkişafın digər əsas sütunudur. Keyfiyyətli təhsilə çıxış fərdləri iqtisadi iştirak üçün zəruri olan bacarıqlarla təchiz edir ki, bu da təkcə fərdlərə deyil, həm də cəmiyyətə və ölkəyə fayda verir. Daha yüksək təhsil səviyyəsinə malik regionlarda sosial və iqtisadi nəticələrə gətirib çıxaran daha çox innovasiya, sahibkarlıq və işçi qüvvəsinin məhsuldarlığına meyl var. Sosial rifah həmçinin mənzil, təhlükəsizlik və icma ilə əlaqə kimi amilləri əhatə edir. Regionlar inkişaf etdikcə, daha yaxşı mənzil və şəhərsalma daha davamlı, rahat yaşayış şəraitinə kömək edir, cinayətkarlığın azaldılması və təhlükəsizliyin təşviqi üzrə səylər isə ümumi həyat keyfiyyətini artırır. Bundan əlavə, regional inkişaf proqramları daha çox qürur, mənsubiyyət və kollektiv məsuliyyət hissinə səbəb ola biləcək daha güclü icma əlaqələrinin inkişafına diqqət yetirir. Regionların inkişafı ekoloji dayanıqlılığı nəzərə alaraq aparılmalıdır. Regionlar böyüdükcə onların təbii ehtiyatlara tələbatı da artır. Bununla belə, iqtisadi artım və ətraf mühitin mühafizəsi arasında tarazlığı saxlamaq çox vacibdir. Təmiz enerjinin təşviqi, təbii yaşayış mühitlərinin qorunması və resurslardan məsuliyyətlə istifadə kimi davamlı təcrübələr regional inkişaf planlarına inteqrasiya oluna bilər. Bu, inkişafın faydalarının uzunmüddətli olmasını, gələcək nəsillər üçün ətraf mühitin qorunmasını təmin edir. Beləliklə, ölkə daxilində regionların sosial-iqtisadi inkişafı daha balanslı, ədalətli və firavan cəmiyyət yaratmaq üçün vacibdir. O, bərabərsizlikləri azaldır, iqtisadi artımı stimullaşdırır, sosial rifahı artırır, milli birliyi gücləndirir və ekoloji dayanıqlığı təmin edir. Bu səbəblərə görə hökumətlər regional inkişafa üstünlük verərək, bütün vətəndaşların ölkənin ümumi artımından və tərəqqisindən faydalanmaq imkanına malik olmasını təmin etməlidirlər. İqtisadi, sosial və ekoloji faktorları əhatə edən inkişafa vahid yanaşma son nəticədə daha sabit və inkişaf edən bir dövlətə gətirib çıxarır.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
