İlin əvvəlində Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan rusiyalı həmkarını qəbul edəcəyinə ümid bəsləyirdi. Lakin Vladimir Putinin Türkiyə səfəri hər iki ölkədəki seçki prosesinə görə reallaşmadı. Amma Türkiyədə bələdiyyə seçkiləri və Rusiyada prezident seçkilərindən sonra da Ankarada görüş baş tutmayıb.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Ərdoğanın ABŞ-a səfərinin dəqiq tarixi bəlli olub - mayın 9-u. Mart ayında xarici işlər naziri Hakan Fidan zəmin hazırlamaq üçün Dövlət Departamentinə gedib. Fidan və dövlət katibi Antoni Blinkenin birgə konfransından artıq bəlli idi ki, Ərdoğan və Co Bayden Yaxın Şərq, Ukrayna, döyüş təyyarələrinin tədarükü və anti-Rusiya sanksiyalarından yayınma ilə bağlı ikitərəfli problemləri müzakirə edəcəklər.

Bəzi ekspertlər Ərdoğanın hələ də Amerikaya üstünlük verdiyinə diqqət çəkib. Rusiya Şərqə dönürsə, Türkiyə də Qərbə dönür: türklərin İsveçə NATO-ya daxil olmasına şərait yaratması əbəs yerə deyil. Maliyyə böhranı Ərdoğanı investisiya cəlb etmək üçün Avropa Birliyi və ABŞ-nın mövqelərinə dözməyə məcbur edib.

Ancaq təcrübədən göründüyü kimi, bu, tələlər və gecikmələr olmadan deyildi. Artıq aprelin 25-də Ərdoğanın xaricə səfərinin pozulması ilə bağlı şayiələr yayılıb.

Baydenin köməkçisi Con Kirbi bildirib ki, onun rəhbərinin iş qrafikinə türk həmkarı ilə əlaqə daxil deyil. İki gün sonra Türkiyə tərəfində aydınlıq yarandı. Ankara rəsmilərinin bildirdiyinə görə, mayın 9-da səfər baş tutmayacaq və sonrakı tarixə təxirə salınacaq.

Bu halda “köçürmə” sözü “ləğv”ə bərabərdir. Onu kimin ləğv etdiyini görmək qalır. Türkiyənin “Hürriyet” qəzetinin Ərdoğanın səfərin ləğvi ilə bağlı göstəriş vermədiyinə dair xəbərlərinə əsaslansaq, deməli, təşəbbüskar Bayden ola bilər. Bu versiyanı danışıqların pozulmasının arxasında İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunun dayandığı barədə şayiələr də dəstəkləyir.

İddialara görə, Ərdoğan HƏMAS rəhbəri İsmayıl Haniyəni qəbul etdikdən sonra Netanyahu Ağ evdən “terrorun sponsorlarını” qəbul etməməyi xahiş edib. Eyni zamanda, İsrail izi versiyası ABŞ-nın özünün son vaxtlar Netanyahu hökumətinə qarşı çox sərt olması faktı ilə uyğun gəlmir.

Keçən həftə Amerika mediasında Vaşinqtonun İordan çayının Qərb sahilində dinc əhaliyə qarşı törətdikləri cinayətlərə görə İsrail ordusunun “Netzach Yehuda” batalyonuna qarşı gözlənilən sanksiyaları barədə məlumatlar yayılıb. Bayden, Qəzzadakı Fələstinin son qalası olan Rəfah şəhərinə hücum ediləcəyi təqdirdə Netanyahuya təcrid olunacağı barədə xəbərdarlıq edib.

Beləliklə, indiki münasibətlər səviyyəsində Netanyahunun Baydenə təsir göstərə və onun Ərdoğanla danışıqlarını poza bildiyinə inanmaq çətindir.

Eyni zamanda, bütövlükdə Yaxın Şərq amilini də istisna etmək mümkün deyil. İsrailə təzyiq göstərsə də, ABŞ administrasiyası hələ də böhranın həllinə yanaşmada Ankaradan xeyli fərqlənir.

İsrail ordusuna (IDF) qarşı sanksiyalar daxili səviyyədə qaldı və Nümayəndələr Palatası İsrailə 26 milyard dollar yardımın ayrılmasını təsdiqlədi. BMT-də amerikalılar Fələstinin təşkilata üzvlüyünü heç vaxt dəstəkləməyiblər, baxmayaraq ki, Dövlət Departamenti və Ağ ev daim “iki dövlət” formulundan danışır. ABŞ İsrailin Rəfah əməliyyatına qarşıdır, lakin Qəzzanın HƏMAS ilə münaqişədən sonra idarə olunmasını istisna edir.

Nəhayət, Rəfahdakı quru əməliyyatının ən mühüm anında Vaşinqtonun IDF-i dayandıra biləcəyinə dair təminatlar haradadır? Əgər istəsəydilər və ya bacarsaydılar, bunu çoxdan dayandırardılar.

Türkiyənin İsrailə qarşı mövqeyi gündən-günə daha da sərtləşir. Əvvəlcə Netanyahunu soyqırımda ittiham etdilər. Ərdoğan daha sonra Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində İsrailə qarşı iddialar qaldırmaq üçün vəkillərdən ibarət qrup toplayıb. Bunun ardınca Türkiyə liqasında israilli futbolçuları boykot etdilər.

Bu yaxınlarda, nəhayət, həqiqətən ciddi tədbirlər görülüb. Türkiyə İsrailə polad, mis, tikinti materialları, maşınlar, gübrələr, təyyarə yanacağı və bir çox başqa malların ixracını məhdudlaşdırıb.

Bir neçə gün əvvəl Ərdoğan açıq şəkildə bəyan etmişdi ki, o, artıq bu ölkə ilə intensiv ticarət əlaqələri saxlamır. Bu, ticarət dövriyyəsinin 7 milyard dollar civarında qiymətləndirilməsinə baxmayaraq, bunun beşi Türkiyə ixracıdır. Türkiyə İsrailin dördüncü əsas təchizatçısıdır.

Bir çox cəhətdən fikir ayrılıqları

İsrailin birbaşa müdaxiləsi olmasa belə, ABŞ və Türkiyənin yəhudi dövləti və Fələstinə qarşı siyasətlərində kifayət qədər fikir ayrılığı var. Türklərin Yaxın Şərqdəki müttəfiqini sanksiyalarla boğmağa çalışması Amerikanın xoşuna gəlmir.

Rəfahın İDF-nin hərbi texnikasını toplaması, İsrail hərbi kabinetinin artıq bütün gücü ilə quru əməliyyatı planlaşdırması Ərdoğanı qane etmir və Bayden ciddi şəkildə buna qarşı çıxa bilməz.

Bayden Qətərin əsirlərin dəyişdirilməsi və atəşkəsin yaradılmasında vasitəçilik səylərinə ümid edir, lakin çox güman ki, Ərdoğanın HƏMAS-ı Qəzzada demək olar ki, yeganə legitim qüvvə adlandırması və onun lideri ilə görüşməsini səhv hesab edir.

Birləşmiş Ştatlar ərəb ölkələri və Türkiyənin vasitəçiliyi ilə Qəzzada alternativ hökumət yaratmaq və Netanyahunu işğal üçün əsaslardan məhrum etmək istərdi, lakin Ərdoğan bu diplomatiyanı korlayır.

ABŞ Yaxın Şərqdə çox çətin vəziyyətə düşüb. O, İsraili dəstəkləyir, lakin başa düşürlər ki, onun hərəkətləri Vaşinqtonun müsəlman dünyasındakı reputasiyasına xələl gətirir. Bayden mühüm prezident seçkiləri ərəfəsində ABŞ daxilində ərəblərin və müsəlmanların dəstəyini itirir və Netanyahunun təxribatları ABŞ-ı az qala İranla müharibəyə sürükləyir.

Digər tərəfdən, Türkiyə həm Yaxın Şərqdə, həm də Avropa cəbhəsində amerikalılar üçün də önəmlidir, lakin Ərdoğan marionet olmaq istəmir. O, HƏMAS-ın simasında məxluqunu zərərsizləşdirmək bahasına Fələstin münaqişəsini həll etməyəcək.

İstər İran-İsrail qarşıdurmasında, istərsə də husilər (və regiondakı digər iranpərəst qüvvələr) ilə NATO arasındakı qarşıdurmada Türkiyə, yeri gəlmişkən, İordaniya və Səudiyyə Ərəbistanından fərqli olaraq, ABŞ-ı dəstəkləmədi. Türkiyə lideri regionda vəziyyətin kəskinləşməsinə görə həm İsraili, həm də ABŞ-ı günahkar hesab edir.

Ərdoğanın ABŞ-a səfərini ləğv etmək üçün başqa tutarlı səbəblərin də olduğunu istisna etmək olmaz. Bayden hər gün zəifləyir və 70 yaşlı Ərdoğan, medianın yazdığına görə, keçən il ürək problemi səbəbindən infarkt keçirmiş ola bilər. Bələdiyyə seçkiləri onu çox yorğun buraxdı və onların nəticəsi açıq-aydın əhval-ruhiyyə yaratmadı.

Baydeni qarşıda hər şey gözləyir, lakin aşağı reytinqlər və xarici siyasətdəki çoxlu problemlər də köhnə demokratın gücünü əlindən alır.

Fələstindən başqa, ABŞ və Türkiyənin digər məsələlərdə də kifayət qədər fikir ayrılığı var. Fidanın Vaşinqtona səfəri zamanı Blinken Ankaranı “Ukraynanın əsas sponsoru” anlayışına uyğunlaşdırmağa çalışsa da, türklər bundan imtina edə bildilər.

Artıq ABŞ Rusiya ilə əməkdaşlığa görə bir sıra türk şirkətlərinə qarşı sanksiyalar tətbiq edib. Türk Hava Yolları üçüncü dərəcəli sanksiyaların acısı altında rus sərnişinlərə qarşı artıq açıq ayrı-seçkilik edir, onları İstanbuldan Latın Amerikasına uçuşlara buraxmır. Amma bu Amerika üçün kifayət deyil. Bayden görür ki, NATO-nun Ukrayna üçün kifayət qədər silahı yoxdur və Türkiyə hər gün yeni qırıcılar və gəmilərlə öyünür, məğlub olan Vladimir Zelenskiyə heç nə vermir.

Ağ ev Rusiyanın məğlubiyyətindən danışmağa davam edir və Ərdoğan vasitəçilik səyləri ilə Ukraynanın müəyyən edilmiş ərazi itkiləri ilə sülh müqaviləsinə işarə edir.

Türkiyənin diversifikasiyası

İndidən demək olar ki, bu dəfə Ərdoğan üçün iki stulda oturmaq cəhdi əsl uğursuzluqla nəticələnib. O, Putinlə görüşməyib. O, Vaşinqtondakı bu uğursuzluğu kompensasiya edəcəyinə ümid etsə də, Bayden bunu qəbul etməkdən vaz keçib.

Qərbə dönüş indiyədək uğursuz olub, çünki Ərdoğan üçün ABŞ-dakı danışıqlar Baydenin hakimiyyətə gəlişindən sonra ilk rəsmi səfər olmalı idi.

Ərdoğan “hər şey Fələstin naminə” ruhunda izahat verməsə, səfərin pozulması diplomatik məğlubiyyətə bərabər olacaq. Bu, əsəbiləşən Ərdoğanın Putinlə görüşünü sürətləndirə biləcəyi anlamına gəlirmi? Fakt deyil. Rusiya Ankaranın vasitəçilik səylərini alqışlayır, lakin nə qədər ki, Qərb əraziləri verməyə hazır deyil və Rusiya aktivlərini dondurmaqla Moskvanı qıcıqlandırır, Kreml heç bir dialoqa razı olmayacaq.

Bundan əlavə, Türkiyə ilə Rusiya arasında münasibətlərdə soyuqluq müşahidə olunur. Rusiya iş adamlarının çətin vəziyyətini anlayır, lakin Türkiyə hava limanlarında öz vətəndaşlarına qarşı ayrı-seçkiliyə dözmək niyyətində deyil.

Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi artıq Ankaradakı həmkarlarına nota göndərib; bu, uzun müddətdir ki, Rusiya-Türkiyə münasibətlərində baş vermir.

Bu və ya digər şəkildə Türkiyə üçün həm ABŞ, həm də Rusiya ilə əlaqələr son dərəcə vacib olaraq qalır. Lakin onun tərəfdaşları arasında qarşıdurma artarkən, getdikcə daha daralmış bir çərçivədə manevr etmək daha da çətinləşir.

Rusiya üçün təbii ki, NATO-da hər hansı parçalanma kimi Ərdoğanın ABŞ-a səfərinin pozulması uğurdur.

Ankara isə təkcə Qərbə və Şimala deyil, həm də Şərqə və Cənuba üz tutaraq əlaqələrini şaxələndirməklə özünə təsəlli verə bilər. Türkiyə, İraq, Qətər və BƏƏ-nin iştirakı ilə Bağdadda elan edilən “Həyat Yolu” layihəsi bu istiqamətdə daha bir addımdır.

Y. QACAR