ABŞ-nin Yuta Universitetindən bir qrup alim maraqlı kəşfə imza atıb.
Bu kəşf Alzheimer xəstəliyi kimi zaman qavrayışına təsir edən neyrodegenerativ xəstəliklərin baş verməsini aşkarlamağa kömək edə bilər.
“Cebhe.info” xəbər verir ki, bu araşdırma “Nature Neuroscience” jurnalında dərc olunub.
Şəxsi arxivləriniz üçün xatirələr yaratmaq üçün beyniniz hadisələrin baş vermə vaxtını və ardıcıllığını kodlaşdırmalıdır. O, medial temporal lobda (MTL) dövrələrdən istifadə edərək bu qrafiki yaradır, onlardan biri medial entorinal korteksdir.
Bu MEC sxemində saniyələr və dəqiqələr miqyasında tapşırıqların müəyyən anlarında atəş açan "vaxt hüceyrələri" var. Bu, bizə həmin anda vaxtı izləməyə kömək edən bir növ üzvi daxili metronomdur.
“Elm adamları bu "taymer"in epizodik xatirələrdə iz buraxa biləcəyindən şübhələnirlər, buna görə də təcrübələrimizin "çərçivələri" daxili ritmlə ardıcıl olaraq səsləndirilir”,-deyə “Planet Today” yazır. Lakin bunun üçün bu müvəqqəti hüceyrələr müxtəlif temporal kontekstləri kodlamağa imkan verən öyrənmə dinamikasını tələb edəcəklər.
Bilirik ki, MTL daxilindəki "məkan hüceyrələri" heyvan müxtəlif və dəyişən mühitlərdə hərəkət etdikcə məkan kontekstlərinə uyğun olaraq "aktivləşmə sahələrini" yenidən təşkil edə bilər.
Tədqiqatçılar zaman hüceyrələrinin fərqli temporal kontekstləri “yenidən xəritələşdirmək” qabiliyyətinə malik olub-olmadığını öyrənmək istəyirdilər. Onlar zaman hüceyrəsi fəaliyyətinin nümunələrini müşahidə etmək üçün mürəkkəb zamana əsaslanan öyrənmə tapşırığını beyin təsviri ilə birləşdirdilər.
Əgər zaman hüceyrələri fəzadakı analoqları qədər çevikdirsə, komanda fərz etdi, o zaman “(1) heyvanlar hər bir müvəqqəti kontekstin unikal xəritəsini və ya “zaman qrafiki”ni formalaşdıraraq yeni müvəqqəti konteksti müəyyən etməyi öyrəndikcə zaman hüceyrələrinin fərqli ardıcıllığı aktivləşəcək.
İlk sınaqda siçanlar hadisələrin vaxtının kritik olduğu bir tapşırığı yerinə yetiriblər. Onlar mükafat almaq üçün qoxu ilə müxtəlif başlanğıc vaxtlarına malik stimulu ayırd etməli olublar.
Müvəqqəti hüceyrə fəaliyyətinin nümunələri iybilmə stimulunun təbiətindən asılı olmayaraq ardıcıl idi, lakin siçanlar təlim keçdikcə daha mürəkkəbləşdi və hər bir stimula uyğun gələn unikal "zaman şkalaları" inkişaf etdi.
Tədqiqatçılar siçanlar testi səhv yerinə yetirdikdə, onların zaman hüceyrələrinin də səhv ardıcıllıqla atəş açdığını müşahidə ediblər.
Neyroloq Hyunvoo Li deyir: "Zaman hüceyrələrinin tədqiqat zamanı müəyyən nöqtələrdə aktiv olması lazımdır. Ancaq siçanlar səhv etdikdə, bu seçmə fəaliyyət qeyri-sabit olub".
Tədqiqatçılar siçanların zaman hüceyrələrini söndürərək MEC-ni kimyəvi şəkildə blokladıqda, heyvanlar hələ də hadisələrin vaxtını qavrayıb proqnozlaşdıra bilirdilər, lakin onların zamana əsaslanan tapşırığı sıfırdan öyrənməsi mümkün deyildi.
Tədqiqatın ilk müəllifi, nevroloq Erin Bigus deyib:
"Təəccüblüdür ki, zaman hüceyrələri sadəcə vaxtı izləməkdən daha mürəkkəb rol oynayır". “MEC hər hansı sadə şəraitdə vaxtı izləmək üçün lazım olan həqiqətən sadə saniyəölçən kimi çıxış etmir. Onun rolu əslində bu daha mürəkkəb müvəqqəti əlaqələri araşdırmaq kimi görünür."
Bu tədqiqat insanların vaxtı çox fərqli şəkildə qəbul etdiyi psixoloji şərtlərin daha yaxşı başa düşülməsinə səbəb ola bilər, məsələn, artıq bildiyimiz Alzheimer xəstəliyi MEC-ə inkişafının erkən mərhələsində təsir göstərir.
Tədqiqatın baş müəllifi, nevroloq Ceyms Hayes deyir:
"Biz mürəkkəb davranış zamanlama tapşırıqlarının Alzheimer xəstəliyini erkən aşkar etmək üçün faydalı bir yol olub-olmadığını araşdırmaqda maraqlıyıq".
DEHB və autizm simptomu olan zaman korluğunun necə baş verdiyinə də maraq artır. Zamanın beyində necə göstərildiyini və qeyd olunduğunu başa düşmək bu istiqamətdə də tədqiqatların irəliləməsinə kömək edə bilər.
Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, MEC-in zaman baxımından aydın rol oynadığını aşkarlasa da, MTL-də hipokampus və lateral entorinal korteks kimi vaxtı kodlayan başqa bölgələr də var.
