ABŞ alimləri Şimali Amerikanın şərqindəki üç ərazidə 12800 illik təbəqədən tapılan tapıntıları araşdırıblar.
Onların hamısında komet partlayışının xarakterik izləri tapılıb, lakin onun parametrləri bunun nəticəsində qalan krateri axtarmağın faydasız ola biləcəyini göstərir.
“Cebhe.info” xəbər verir ki, bu barədə məqalə “Airbursts and Cratering” jurnalında dərc olunub.
Yeni tapıntılar həm əvvəlki bir sıra elmi əsərlərdən, həm də Şimali Amerika hindularının həmin hadisələrdən bəhs edən əfsanələrindən müəyyən dərəcədə fərqlənir.
“Naked Science”-in əvvəllər bildirdiyi kimi, son buz dövrünün bitməsindən qısa müddət sonra Yer qəfildən – geoloji olaraq dərhal “buzlaq” iqlimə qayıdıb. Məsələn, Avropanın min il ərzində tundraya çevrilməsinə səbəb olub. Orta temperaturun aşağı düşməsi planetin qalan hissəsini Buz Dövrünə atıb: tropiklərdə yağıntılar azalıı, səhralar genişlənib və s. Yalnız min ildən sonra iqlim normal buzlaqlararası vəziyyətinə qayıda bilib.
12800 il əvvəl daha soyuq bir vəziyyətə qəfil keçid elmi ədəbiyyatda səkkizləçəkli driaddan sonra "Gənc Dryas hadisəsi" adlandırılır. Bu, soyuq sevən bir çiçəkdir, bu gün Avropada, əsasən Alp dağlarının yüksəkliklərində və düzənliklərində üstünlük təşkil edir. O dövrdə qəfil soyuqların səbəbləri müxtəlif elmi qruplar tərəfindən mübahisə predmeti olub. Son onilliklərdə asteroid və ya kometa vurması fərziyyəsi populyarlıq qazanır.
Bu sual əhəmiyyətli praktik əhəmiyyət kəsb edir, çünki kosmik təbiət partlayışları Yer səthinin milyonlarla kvadrat kilometrinin davamlı yanması ilə yanğınlara səbəb oldu. Bu gün belə hadisələrin təkrarlanması son dərəcə təhlükəli olardı, buna görə də bir çox tədqiqatçılar nə baş verdiyini ətraflı anlamağa çalışırlar.
Yeni işdə ABŞ alimləri 12800 il əvvələ aid Şimali Amerika təsir materiallarının xüsusiyyətlərinə diqqət yetiriblər. Nüvə və ya asteroid-komet kimi güclü partlayışlar şüşə damcıları əmələ gətirir, sonra donur və belə güclü hadisələrin etibarlı göstəricisi kimi xidmət edə bilər. Bununla belə, yeni elmi işin müəllifləri qeyd ediblər ki, müxtəlif tipli partlayışlar geoloji izlərinə görə bir qədər fərqlənir.
Məsələn, əhatə olunan hər üç sahədən öyrənilən materiallarda yüksək platin konsentrasiyalarının izləri mövcud olub. Onlar nüvə partlayışları üçün səciyyəvi deyil, lakin kometaların və asteroidlərin təsirindən sonra normaldır (platin Yerin səthindən daha çox kosmosda olur). Bundan əlavə, bütün bu ərazilərdə zərbə çatlaqları üstəgəl amorf (qeyri-kristal struktur) silisiumlu kvars dənlərinin nümunələri aşkar edilib.
Digər aşkar edilmiş minerallar, məsələn, sirkon, xrom feridləri, titanomagnetit (güclü ani qızdırma nəticəsində oksidlərdə olan dəmirin bir hissəsinin titanla əvəz olunduğu material) və bir sıra başqalarıdır.
Bütün bu mineralların ortaq cəhəti onların əmələ gəlməsinin 1250 ilə 3053 dərəcə Selsi arasında dəyişən temperatura qədər sürətlə qızdırılmasını tələb etməsidir. Şimali Amerikanın 12800 il əvvəl texnoloji vəziyyətini nəzərə alsaq, antropogen üsullarla (od, tonqal) belə isitmə əldə etmək mümkün deyildi.
Alimlər belə nəticəyə gəliblər ki, onların məlumatları 12800 il əvvəl bu ərazilərə güclü komet partlayışının düşməsi ilə bağlı fərziyyəni dəstəkləyir.
Lakin bu partlayışın izlərinin parametrləri kifayət qədər unikaldır. Onlar bir plazma partlayış topu yerə toxunduqda gözlənilən temperatur kimi yüksək temperatur göstərmirlər. Belə yüksək temperatur yerdəki və ya alçaq hündürlükdə nüvə partlayışı və ya planetin səthinə çatan asteroid partlayışında olur.
Araşdırma müəlliflərindən biri bildirib ki, tapıntılar “toxunma” adlandırılan - böyük krater əmələ gətirməyən hava partlayışı ilə uyğun gəlir. Burada təxmini analoq, 50 meqatonluq bir partlayışın yerə toxunması və üzərində çoxlu sayda "partlayıcı" minerallar əmələ gətirməsi üçün kifayət qədər gücə malik plazma topu yaratmadığı zaman "Çar Bomba" nın partlaması ola bilər.
Böyük torpaq partlayış gücünə malik kvars dənələrində zərbə çatları adətən paralel olur. Belə nümunələrə tədqiq edilən Aşağı Dryaslar arasında da rast gəlinsə də, onlarda olan çatlar ümumiyyətlə, paralel deyildi. Onlar kifayət qədər qeyri-müntəzəm idilər, qeyri-müəyyən şəkildə hörümçək torunu xatırladırdılar. Bu, səthdən nisbətən uzaqda, havada baş verən orta təzyiq və temperatur partlayışları üçün xarakterikdir. Tədqiqatçılar belə bir partlayışın asteroiddən çox kometin düşməsi ilə daha uyğun olduğuna inanırdılar.
Şimali Amerika xalqlarının əfsanələrində qeyd olunur ki, "göydən gələn ulduz"un fəlakətli düşməsi zamanı öldürücü və yanan işıq dalğası (oxşar hadisə Xirosimada çox sayda insan öldürüb və yanıqlara səbəb olub), partlayışlar və "yer titrəyişləri" müşahidə olunub. Bir sıra rəvayətlərdə deyilir ki, Şimali Amerikanın kiçik gölləri həmin “ulduz”un düşməsi nəticəsində yaranıb.
Müasir alimlər də bu məsələdə yekdil fikrə malik deyillər. Bir sıra tədqiqatçılar Qrenlandiyanın buzaltı bugünkü kraterlərinin 12800 illik bir partlayışın izləri ola biləcəyinə inanır. Digərləri isə hesab edirlər ki, bu məsələni birmənalı həll etmək hələlik mümkün deyil. Onların fikrincə, kraterlərin üstündəki buz təbəqəsi çox qalındır və bu ərazilərdə dərin qazma işləri üçün maliyyə yoxdur.
