İslahatçı Məsud Pezeşkian İran prezidenti vəzifəsinə başlayıb. İndi o, əsasən müxalif, mühafizəkar düşərgənin üzvlərindən ibarət Məclis (parlament) qarşısında nazir postlarına təqdim etdiyi namizədləri müdafiə etməlidir. İnauqurasiyadan xeyli əvvəl məlum idi ki, yeni prezidentin komandası ABŞ-la dialoqda çeviklik nümayiş etdirməkdən çəkinməyən siyasətçilərdən formalaşacaq. Amma ekspertlərin fikrincə, Tehranın artıq danışıqlara o qədər də ümidi yoxdur - o, sadəcə olaraq, Donald Trampın Ağ Evə qayıdacağından qorxur.
Pezeşkian bəzi siyasətçilərin hökumətə namizədliyinin irəli sürülməsi prosesini mərhələli şəkildə həyata keçirməyə çalışır. Hətta andiçmə günündən əvvəl o, artıq 2001-2005-ci illərdə bu vəzifədə olmuş islahatçı Məhəmməd Rza Arefi birinci vitse-prezident kimi təqdim edib. Hökumətin keçid prosesinə rəsmi nəzarət edən keçmiş xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərifin bununla bağlı qeyd etdiyi kimi, Pezeşkian “şəffaflığı institusionallaşdırmaq” üçün hər cür səy göstərir.
Bir müddətdir ki, kimin İslam Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri ola biləcəyinə xüsusi diqqət yetirilir. Britaniyanın Amwaj media portalının mənbələri bildiriblər ki, İranın ali dini lideri Əli Xamneyi Pezeşkianın nüvə sazişində iştirak edən danışıqlar qrupunun tərkibində olan və 2017-2021-ci illərdə xarici işlər nazirinin müavini vəzifəsində çalışmış diplomat Abbas Əraqçinin bu vəzifəyə namizədliyi barədə qərarını təsdiqləyib. .
Bununla belə, yüksək rütbəli İran rəsmilərindən biri Amwaj mediasına deyib ki, Əraqçi çox güman ki, “parlamentdə çox çətin etimad səsverməsi” ilə üzləşəcək – hətta mənəvi liderin güman edilən lütfünə baxmayaraq.
Amerika Müharibənin Öyrənilməsi İnstitutu Pezeşkianın komandasında xeyli sayda islahatçı siyasətçinin olmasını və diplomatik korpusun başına “nüvə” danışıqları aparmaq təcrübəsi olan şəxsi qoymaq istəyini Qərblə dialoqu davam etdirmək istəyi kimi qiymətləndirir. ABŞ prezidenti Cozef Bayden 2021-ci ildə vəzifəyə gəldikdən sonra nüvə məsləhətləşmələrini bərpa etməkdə israr etdi, lakin İrandakı güclü küçə etirazları və İranın müdafiə sənayesi ixrac xətləri ilə bağlı qalmaqallar səbəbindən proses sonradan effektiv şəkildə donduruldu.
Hazırda Tehran ən çox Trampın Ağ Evə mümkün qayıdışından narahat görünür. Milli Kəşfiyyat Direktorunun Ofisi seçki vəziyyəti ilə bağlı yeni qiymətləndirmədə İranı “ABŞ-ın siyasi institutlarına inamsızlıq yaratmaq və sosial ixtilafı artırmağa” çalışmaqda ittiham edib. Sənəddə deyilir: “ABŞ kəşfiyyat ictimaiyyəti Tehranın prezident seçkilərinə təsir göstərməyə cəhd etdiyini müşahidə edib, çox güman ki, İran liderləri ABŞ-la gərginliyi artıracaq nəticənin qarşısını almaq istəyirlər”.
Bu kontekstdə Milli Kəşfiyyat Direktorunun Ofisi bəyan edib ki, Tehran “dezinformasiya yaymaq üçün onlayn şəxsiyyətlərin geniş şəbəkələrindən və təbliğat fabriklərindən istifadə edir”. “Xüsusilə, o, İsrail və Qəzza arasındakı münaqişə ətrafında gərginliyi aktiv şəkildə qızışdırır”, ekspertlər qeyd edirlər.
Tramp administrasiyasının mümkün qayıdışı İran elitası üçün iqtisadi təzyiqin artması perspektivini özü ilə gətirir. İranlı iqtisadçı Kamran Nadri qeyd edib ki, Bayden vəzifəyə gəldikdən sonra İslam Respublikasının neft gəlirləri əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Onun sözlərinə görə, bu, həm demokrat prezidentin sanksiyalar alətlərinin tətbiqində yumşaqlığı, həm də Tehranın Çinə ixracı artırmaq cəhdləri ilə bağlıdır. Nadri qeyd edib ki, bu və ya digər şəkildə ölkənin valyuta ehtiyatları bu müddət ərzində güclənib. Demokratların noyabrda mümkün məğlubiyyətini nəzərə alaraq, bu ehtiyatlar qorunmalıdır, o hesab edir.
Rusiya Beynəlxalq Məsələlər Şurasının eksperti Nikita Smaqin deyib: “Belə bir hiss var ki, Tehranın Qərblə danışıqlara o qədər də ümidi yoxdur”. Əlbəttə, o, nəyisə irəli aparmaq istərdi, amma yenə də Pezeşkianı götürsək və bütün bunları Qərblə münasibətlərin yaxşılaşdırılmasının zəruriliyindən danışsaq, bu, daha çox daxili auditoriya, bu amilin təsir etdiyi narazı insanlar üçün ritorikadır. Bu, dialoq aparmağa, hansısa liberallaşma həyata keçirməyə hazır olan qərbyönlü namizədin olduğunu göstərməklə əhalinin bir hissəsini arxayın etmək cəhdidir”.
V.VƏLİ
