<p><strong>İllərdir adət etdiyi kimi qış gəlməmiş qar pəncərəmizi döyməyə başlamışdı. Ağaclarda qalan tək-tük yarpaqlar soyuq və əsəbi küləyin qorxusundan ağacları tərk edir, öz aralarında yarış keçirirmiş kimi bir birini ötərək uzaqlara uçurdu. Şaxta adamın nəfəsini kəsirdi. Həyətimizdəki tut ağacının budaqları əsəbi halda pəncərəmizi döyür, otağa vahiməli bir səs salırdı.</strong></p> <p>Günlərdir qardaşım bərk soyuqdəymədən yatağa düşmüşdü. Bədənin sakitlik, dinclik tələb elədiyi bir vaxtda çöldən gələn səs əsəblini iki qat artırırdı.</p> <p>- Kişiyə yüz dəfə dedim, havalar soyuyunca pəncərələri dəyişək. Məhəllədə taxta pəncərəli bircə ev qalıb, o da bizimki. Budaqlar pəncərə şüşələrini yox, elə bil mənim qulağımın dibinə sürtünürdü. Vaxtında dəyişsəydik, azından bu vəhşi havanın boğuq uğultusunu eşidərdik. Belə açıq-açığa qulağımızı dəng etməzdi.</p> <p>Qardaşım deyinə-deyinə var gücü ilə əllərini dayayıb yataqdan durdu.</p> <p>- Ana, pencəyimi gətir, aşağı düşürəm.</p> <p>Öskürəyini güclə boğurmuş kimi danışırdı.</p> <p>- Məsud, qızdırma içində yanırsan bala, bu havada niyə çıxırsan çölə? Nə lazımdırsa de, biz edək, bax nənən, mən bacın hamımız burdayıq. Hardadırsa atan da gələr indi.</p> <p>Qardaşım atamdan az-çox çəkinirdi, anamı heç vaxt dinləməzdi.</p> <p>Məsud əsəbi halda öskürə-öskürə nərdivanı tut ağacının dibinə gətirdi. Zirzəmidə babamdan qalma mişar var idi. Yataqdan durmağa taqəti güclə çatan Məsud həmin mişar ilə ağaca çıxaraq ağacda bir sağ budaq saxlamadı. Bütün budaqları kəsik-kəsik elədi. Bu vaxtı deyiblər, güc bir əsəbi adamda olar, bir də dəlidə.</p> <p>Anam yalvarsaydı, Məsud ağaca çıxmazdı. Bütün ailəmiz o ağaca heyfsilənirdik. Kim idi bizi dinləyən, dediyimiz sözlər Məsuda çatmamış külək aparırdı.</p> <p>Üç il olardı o ağacdan məhsul götürürdük. Hər il iyun gələndən bar verənə qədər hər həftə yelkən sərərək budaqların silkələyər, yığılan tutdan bəkməz hazırlayardıq. Hər il 4/5 balon bəkməz hazırlayardı anam. Məhsulu Rusiyayada satıb götürdüyümüz pula öz tədarükümüzü görərdik. Kəsik-kəsik olan budaqlara baxa-baxa şirin xatirələr canlanırdı xəyalımda. Sanki doğma nəyisə itirmişdim. Yanağımda istilik hiss etdikdən sonra özümdən xəbərsiz gözümdən yaş axdığını gördüm.</p> <p>Qardaşım yuxarı çıxanda hamı ona qəzəblə baxırdı. Anam qəzəbini sıxa-sıxa “neylədin ay bala, o ağac sənə neyləmişdi? Atan gələndə nə cavab verəcəksən?”, deyib qardaşımın arxasınca yüyürürdü.</p> <p>Qardaşımın yanaqları qızarmış, öskürəkdən bədənini düz saxlaya bilmirdi.</p> <p>...Günlər keçdi, havalar da mülayimləşir, külək səngiyirdi. Qardaşım xeyli sağalmışdı. İynə dərmandan sonra iştahsızlıq, halsızlıq, qızdırma yox olub getmişdi. Həftələrdir davam edən öskürəyini isə heç bir dərman kəsə bilmirdi. Atam öskürək əleyhinə ən bahalı dərmanlardan alıb gətirmişdi, ancaq bu dərmanların qardaşıma xeyri olmurdu.</p> <p>Bir gün şəhərdəki əmim atamı yığıb Məsud üçün öskürək kəsici dərman yolladığını dedi: “Burda bir həkim-professor var, onun məsləhəti ilə almışam təbii dərmandır, iki üç günə mütləq kəsəcək”.</p> <p>Atam həmişə dərman qəbulundan öncə hökmən qutunun içindəki kağızı oxuyardı. Ana maraqla atamın başında durmuşdu.<br/> - Tərkibi nədir ay kişi?<br/> - Heçnə. Heç bir kimyəvi qatqısız, təbii yolla alınmış bəkməz.</p> <p>Evimizdə balonlarla bəkməz ola-ola aptek gəzib dərman axtarırıq. Xoşbəxtlikdən pandemiya ilə bağlı yollar bağlı olduğundan bəkməzlərimizi satışa çıxara bilməmişdik. Anam qardaşıma gündə üç dəfə evimizdəki bəkməzdən verməyə başladı Məsudun 3-cü gün artıq öskürəyi yavaşımış, beş gündən sonra tamamilə kəsilmişdi.</p> <p>O yaz dörd tərəf yaşıllaşdı, bircə tut ağacımızdan başqa.Qardaşımı hər gün həyətə baxan pəncərədə görürdüm. Xəcalət çəkişirmiş kimi fikirli-fikirli gözlərini kəsilmiş gövdədən çəkməzdi.</p> <p><strong>Xavər Şəfiyeva</strong></p>
<p><strong>Kulis.az gənc şair Kazım Kazımoviçin yeni şeirlərini təqdim edir.</strong></p> <p>Alman qızı</p> <p>Mən Bir Alman Qızı Gördüm Axşamçağında,<br/> Kirpi kiprik, qaşı ilan, gözü xəzinə.<br/> Asi düşmüş ümidlərin edam çağında,<br/> Alman Qızı ölüm əmrin saldı təxirə...</p> <p>Mən Bir Alman Qızı Gördüm Milad Bayramı,<br/> Göz yaşları nəhri-Fərat, ləbləri Zəm-Zəm;<br/> Təkliyində ötüb keçən xanım Məryəmi.<br/> Qədəm-qədəm zaman qədəm saxladı bir dəm...</p> <p>Mən Bir Alman Qızı Gördüm Çiçək Yaşında,<br/> Teli zülmət, üzü məşəl, ömrü Kərbəla.<br/> Taleyimin baharına yaz yağışında,<br/> Gəlsə bəla, getsə bəla, qalsa bir bəla…</p> <p>Bir Zamanlar Payızda</p> <p>Ağacların budağından birbəbir,<br/> Payız düşər küçələrin üstünə.<br/> Pəncərədən son bahar yağmurunda;<br/> Buludların bax səmavi rəqsinə.</p> <p>Əsə-əsə gələr sərin küləklər,<br/> Ata yurdu dənizlərin içindən.<br/> Füzulinin fələklər yaxan ahı,<br/> Çaşar, gedər, çırpılar Çin səddinə.</p> <p>Hər yer xəzan, hər gün payız, dəmadəm;<br/> Göy üzündə süzər nəhəng buludlar...<br/> Yağış yağar; sanaram ki oxlanar,<br/> Oxlanar göylərdə səhəng buludlar…</p> <p>Axtarış</p> <p>Səni axtarmağa gedirəm daha,<br/> Ta mən də bu gündən yoxa çıxıram.<br/> Salam Sarvan</p> <p>Axtarmağa getdi səni şair yoxa çıxdı,<br/> Məcnun təki axırda gəlib Allaha çıxdı.</p> <p>Cananı ilə ilk görüşə çox tələsirdi,<br/> Zənn etmə ölümçün bu Məsih çarmıxa çıxdı.</p> <p>Yardı bu sınıq qəlbimi ehmalla təbibim,<br/> Ordan nə qədər qəmzələrin küt oxu çıxdı.</p> <p>Məşəlləri söndürdü susuz səhrada aşiq,<br/> Mətləb gəmisində azı qaldı, çoxu çıxdı.</p> <p>Əzrayıl alıbdır başım üstün... Bu ömürdən –<br/> Əl yellə mənə – mən gedirəm... ta çıxa-çıxdı.</p>
<p><strong>Kulis.az Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayevin Şuşada keçirilən "Xarı bülbül" festivalı ilə bağlı yazısını təqdim edir.</strong></p> <p>Şuşada “Xarı bülbül” festivalı. Biz hamımız demək olar ki, hər gün, hər görüşdə, hər yığıncaqda Şuşada keçirilən “Xarı bülbül” festivalı haqqında danışırdıq. Biz “Gələn il Şuşada keçirərik” sözlərinə bir sehr, möcüzə kimi inanırdıq. Və bu möcüzə baş verdi! Doğma Şuşaya qayıtdıqdan altı ay sonra!</p> <p>Bilirəm ki, mənim səhifəmi qırxdan çox ölkədə izləyirlər, o cümlədən Ermənistanda. İstəyirəm ki, hamı başa düşsün və dərk etsin ki, bu sadəcə bizim müharibədəki qələbəmizin sevinci deyil.</p> <p>Biz heç bir zaman müharibə tərəfdarı olmamışıq. Biz qonşularımızın torpağını zəbt etməmişik. Biz öz ölkəmizin, torpağımızın ərazi bütövlüyünü bərpa etmişik.</p> <p>Şuşa hər zaman birmənalı şəkildə bizim ölkəmizin mədəniyyət paytaxtı, xalqımızın qürur mənbəyi hesab olunub. Məhz buna görə də bu festival “gözlərimizdə yaş” və böyük sevinc hissi ilə qeyd olunur. Bu festivalın Ramazan bayramı ilə eyni vaxtda olmağı heyrətamiz təsadüfdür.</p> <p>Qoy bu müharibədə öz doğmalarını və yaxınlarını itirən hər bir kəsin – ürəyi yaralı şəhid ana və atalarının, həyat yoldaşı və övladlarının da qəlblərində bayram olsun. Şəhidlərimizin ruhu bu gün bizimlədir!</p> <p>Bakıda metroda erməni terroru nəticəsində, həlak olan Rafiq Babayevin ruhu bizimlədir!</p> <p>Həmçinin onunla birlikdə həlak olan Azərbaycan vətəndaşlarının ruhu bizimlədir!</p> <p>1990-cı ilin yanvarında güllələnən və yaralanan hər bir kəs bizimlədir!</p> <p>1991-ci il 20 noyabrda Xocavənd rayonunun Qarakənd kəndinin yaxınlığındakı vertolyot terrorunda həlak olan siyasi xadimlər bizimlədir!</p> <p>Xocalıda güllələnən və yaralanan qadın və uşaqlarımız bizimlədir!</p> <p>Torpaq uğrunda şəhid olanlar bizimlədir!</p> <p>Bu gün onlar hamısı “Cıdır düzündə” bizimlədir!</p> <p>Onların ruhu şaddır!</p> <p>Biz bu günü neçə illər gözləyirdik!</p> <p>Bundan sonra çox festivallar, bayramlar, görüşlər keçiriləcək. Ancaq bu festival 28 illik Şüşa həsrətindən sonra ilk festivaldır!</p> <p>İlham Əliyevin bu festivalı açmağı simvolikdır. O, tarix boyu Azərbaycan xalqının yaddaşında Şuşanın xilaskarı kimi qalacaq!</p> <p>Əbədi qalacaq!</p> <p>Bu gün biz dövlətimizi parçalanmaq təhlükəsindən xilas edən ümummilli lider Heydər Əliyevi xatırlamalıyıq.</p> <p>Hər kəsə təşəkkürlər!</p> <p>Bayramınız mübarək!</p>
<p><strong>Mayın 14-də Naxçıvan şəhərində yazar Təranə Arifqızının kitab təqdimatı keçirilib.</strong></p> <p>Naxçıvan ədəbi mühiti və ictimaiyyət nümayəndələrinə şairənin son aylarda nəşr olunan “Qarabağda 44 gün”, “İçimdəki səs” və “ Sözün bayatı rəngi” adlı kitabları təqdim olunub.</p> <p>Kitab və müəllif haqqında ədəbiyyatşünaslar, yazarlar fikirlərini bölüşüb. Sonra Təranə Arifqızı tədbir iştirakçılarına öz minnətdarlığını bildirib, son yazdığı şeirlərindən səsləndirib, sevimli oxucuları üçün kitab imzalayaraq hədiyyə edib.</p>
<p><strong>Kulis.az Aşıq Ələsgərin nəticəsi Xətai Ələsgərlə müsahibəni təqdim edir.</strong></p> <p><strong>- Xətai bəy, bir az istərdim nəsil şəcərənizdən danışasınız.</strong></p> <p>- Dədə Ələsgərin atası Alıməmməd kişi özü şair təbli olub. Onun atasının adı Allahverdi, onun da atasının adı Talıbxan olub. O, öz dövründə övliya kimi tanınıb. Deyilənə görə, onun ocağına maral gələrmiş. Bir gün elə bir hadisə olur, maral daha gəlmir. Talıbxan deyir, nə isə haramlıq baş verib. Sonradan məlum olur ki, evin gəlinlərindən biri qonşu ilə yaxşı rəftar etməyib. Bu səbəbdən ocaqdakı müqəddəslik itib. Bir neçə il keçəndən sonra maral yenidən gəlməyə başlayır.</p> <p>Aşıq Ələsgərin beş oğlu, altı qızı olub. Onun iki oğlu Həsən və Həşim cavan ikən dünyasını dəyişir. Üç oğlu - Bəşir, Abduləzim və Talıb qalır. Hər üçünün şeir demək qabiliyyəti varmış. Təəssüf ki, onların yaradıcılığı haqqında məlumat xalqa istənilən qədər çatdırılmır. Dədə Ələsgər ocağını bu gün araşdırsalar, ortaya böyük materiallar çıxar. Talıb babamın sözlərinə görə, bizim nəslin əvvəli Şah İsmayıl Xətaiyə gedib çıxır.</p> <p>Aşıq Ələsgərin qardaşı Məşədi Salahın da başına çox qəribə hadisələr gəlib. Qurban adlı oğlu Aşıq Ələsgərin şəyirdlərindən imiş. O da cavan ikən dünyasını dəyişib. Digər oğlunun adı isə Növrəs İman olub. Çox savadlı, istedadlı imiş. Dədə Ələsgər ilk dəfə onun şeirini eşidəndə ağlayıb. Növrəs İman ondan ağlamağının səbəbini soruşanda, cavab verib ki, bu istedadı qaldırmağa gücün çatmayacaq, mən sənin son gününə ağlayıram. Sonralar doğurdan da onun həyatı faciə ilə bitir - itkin düşür, öldü-qaldısı bilinmir. Məşədi Salahın o biri oğlu da aşıq olub. Dediyim odur ki, bizim ocaqda doğulan uşaqlar hamısı sazlı-sözlü, istedadlı adamlar olublar. Həm də doğulandan elə söz, musiqi mühitinə düşüblər.</p> <p><img data-image-id="32492487" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938068.jpg"/></p> <p><strong>- Amma ən çox Aşıq Ələsgərin ulduzu parlayıb?</strong></p> <p>- Təbii. Ələsgərə yalnız aşıq demək doğru deyil. O, şifahi xalq ədəbiyyatında çox dərin iz qoyub. Şeirlərini dərindən mənimsədikcə, araşdırdıqca, görürsən, onunku Allah vergisidir. O, heç vaxt öz şeirlərini yazmayıb. Deyirlər, Aşıq Ələsgər savadsız olub, yazı-pozu bilməyib. Bu, belə deyil. Aşıq Ələsgər savadsız yox, təhsilsiz idi. O, həddindən artıq savadlı, mütaliəli insan olub. Din adamları ilə söhbətlər edirmiş, şeirlərində İtaliyadakı hadisələrdən söhbət açıb, dünyada gedən proseslərdən məlumatlı imiş. Hətta haqq aşığı olduğu üçün bəzən bir sıra şeyləri yuxusunda görürmüş. O, şeirlərində Məhəmməd peyğəmbərdən, Əlidən bəhs edirdi. Onları da yuxusunda görürmüş. Əlini həmişə özünün ustadı sayıb. Aşıq Ələsgər təkcə şair yox, həm də övliyadır. Onun alqışı, qarğışı yerinə yetərmiş. Nədənsə narazı qalsa, həmin iş baş tutmaz, hansı işə razı olsa, onun çox gözəl gələcəyi olarmış.</p> <p><strong>- Qan davalarını yatızdırırmış...</strong></p> <p>- Əlbəttə. Göycədən Kəlbəcərə gələndən sonra deyirmişlər ki, Aşıq Ələsgər dəyirmançıdır. Əslində, dəyirmançı olmayıb, dəyirmanda oturub. Kəlbəcərdə iki kənd arasında qan davası düşüb, kənd camaatı bir-birinə qarşı düşmənçilik aparıb. İki kəndinsə bircə dəyirmanı varmış, bir-birinin qorxusundan dəyirmana gedə bilmirlərmiş. Kənd ağsaqqalları düşünüb, daşınıb, Aşıq Ələsgəri dəyirmana göndərirlər. Ələsgər dəyirmanda oturanda heç kim bir-biri ilə dava etmirmiş. Aşıq Ələsgər o dövrdə kifayət qədər tanınırdı, məclislər yola verirdi, dolanışığı da kifayət qədər yaxşı idi. Nənəm deyirdi, təzə çıxan vaxt mis qab-qacağı asma tərəzinin bir gözünə, qızılı da o biri gözünə qoyarmışlar. Yəni mis qabı qızılla başa-baş dəyişiblər. Bundan başqa, Ələsgərin oğlu Bəşir mahir atıcı imiş. O, rus kağız pulları təzə çıxanda, qızıl pulu rus pula dəyişir. Ovaxtı kağız pul çox dəbdə imiş. Onun evi söküləndə ordan üç meşok kağız pul çıxdı.</p> <p><strong>- Aşıq Ələsgərdən yadigar kimi hansı əşya qalıb?</strong></p> <p>- Onun öz əli ilə düzəltdiyi cəhrə, nehrə, taxta qaşıq vardı. Amma özünün şəxsi əşyası qalmayıb. Sazını sağlığında Kəlbəcərli bir dostuna verib. Sonradan xeyli araşdırsaq da, həmin sazla bağlı məlumat əldə edə bilmədik.</p> <p><img data-image-id="32492488" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938069.jpg"/></p> <p><strong>- Şəxsi həyatı, xüsusən yeniyetməlik, gənclik illəri çox əziyyətli olub. Qapısında qulluq etdiyi kişinin qızı Səhnəbanuya vurulub, amma qovuşa bilməyib...</strong></p> <p>- O vaxtı onların kəndlərinin zəngin kişilərindən biri olan Kərbalayi Qurban Alməmməd kişinin yanına gəlib Ələsgəri ev işlərində ona kömək etmək üçün istəyib. Əvəzində pul təklif edib. Alməmməd kişinin də ailəsi böyük imiş, razılaşıb. Ələsgər dörd il o evdə qalıb. Həmin müddətdə Kərbəlayi Qurbanın gözünün ağı-qarası bircə qızı Səhnəbanuya vurulur, onların arasında məhəbbət yaranır. Hətta bu məhəbbəti qızın valideynləri hiss edəndə sevinirlər. Düşünürlər ki, Ələsgər ağıllı, işgüzar oğlandır, qızımızla evlənər, bizim evdə qalar. Qurbanın qardaşı Məhərrəm bu söhbəti eşidəndə etiraz edir, deyir, qızı öz oğluma alacam. Bu söhbətdən sonra Ələsgər o evdən gedir. Baş verənlər ona çox möhkəm təsir edir, qəm-qüssəyə qərq olur. Bir gün dərin bir yuxuya gedir. Onun bərk yatdığını görüb yuxudan oyatmırlar. Yuxudan ayılandan Həzrət Əlinin onu cənnətə aparıb gəzdirməsindən danışır. Beləliklə, yuxuda ona vergi verildiyi təsdiq edilir. Düzdür, istedadı elə əvvəldən olub, amma vergisi həmin yuxuda verilir. Bundan sonra görürlər Ələsgər evdə özünə yer tapa bilmir. Atası ona saz alır ki, başı qarışsın. Az müddətdə o, özü sazda ifa etməyi öyrənir. Atası onu Aşıq Alının yanına şəyirdliyə verir. Hardasa beş il ona şəyirdlik edir, mükəmməl şəkildə Aşıq Alının məktəbini keçir.</p> <p><strong>- Aşıq Ələsgər 40 yaşından sonra ailə qurur...</strong></p> <p>- Doğru deyirsiniz, o, gec ailə qurub. Kəlbəcərin Yanşaq kəndindən Anaxanım adlı bir qızla evlənib. Amma Səhnəbanunun məhəbbəti ona elə böyük zərbə vurub ki, bütün şeirlərində sanki ona xitab edib, çox yanğılı yazıb. Səhnəbanu alagöz qadın olub. Fikir vermisinizsə, Ələsgərin bütün məhəbbət şeirlərində “alagöz” sözü işlədilir. Alagöz qadın görəndə, sanki Səhnəbanunu görürmüş.</p> <p><strong>- Səhnəbanu ilə Ələsgərin yolları sonralar kəsişmir?</strong></p> <p>- Səhnəbanu ailə qursa da günü-güzəranı Ələsgərin yanında keçirmiş. Ələsgərin tez bir zamanda məşhurlaşması, şöhrətinin yayılması sanki Səhnəbanuya bir dərd olur. Ələsgərin əmisi qızı Zöhrə hər bulaq başına gedəndə Səhnabanu ilə görüşüb ona Əlsəgərdən xəbər gətirirmiş. Təsəvvür edin, qırx il onların məhəbbəti beləcə uzaqdan uzağa davam edib. Talıb babam deyirdi, uşaq vatxı evlərinin qarşısındakı bulağa gedəndə Səhnabanu onu görüb, kim olduğunu xəbər alıb. Tanıyandan sonra üzündən öpüb, başını sığallayıb, deyib, mən Ələsgərə belə uşaq doğmazdım, anan səni nə yaman qara doğub? Bu cür əhvalatlar çoxdur. Ümumiyyətlə, Ələsgər haqqında danışılan dastan və rəvayətdə uydurma şeylər yoxdur.</p> <p><strong>- Aşıq Ələsgərin şəklinin Sankt-Peterburqda muzeydə saxlanıldığı deyilir. Bu nə dərəcədə həqiqətdir?</strong></p> <p>- Aşıq Ələsgər boyca hündür adam olub. Onun şəklini ilk dəfə Şərifzadə çəkib. Təxəyyülümü işə salıb və bir az da deyilənlər əsasında çəkib. Daha sonra Böyükağa Mirzəzadə, Nağdalı Xəlilov işləyib. Mənim bacılarımdan biri rəssamdır. O, nənəmin danışdıqları əsasında Aşıq Ələsgərin şəklini təzədən işlədi. Bacım o rəsmi uzun müddət işlədi. Deyirdi, Aşıq Ələsgərin rəsmində üz hissəsinə bir balaca xətt artıranda və qaşında xırda düzəliş edəndə, qohumlardan kiməsə oxşadırdım. Axırda nənəm ona demişdi ki, daha şəklə əl vurma, Aşıq Ələsgər eynən belə idi. Nənəm həm Aşıq Ələsgərin qardaşı Xəlilin qızı idi, həm də Ələsgərin oğlu Talıbın həyat yoldaşı. O, gözünü açandan Ələsgəri görüb. Aşıq Ələsgər dünyasını dəyişəndə nənəmin 23 yaşı varmış. Ona görə də Ələsgərin siması, cizgiləri yadında yaxşı qalıb. İndi həmin şəkil artıq internetdə də yayılmağa başlayıb. Mənim də insanlardan xahişim odur ki, Aşıq Ələsgər haqqında nə isə lazım olanda mütləq mən dediyim şəkildən istifadə etsinlər. Çünki insanların təsəvvüründə bir Aşıq Ələsgər obrazı canlanmalıdır. O da mümkün qədər oxşarı olsun.</p> <p><img data-image-id="32492489" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938070.jpg"/></p> <p><strong>- Nənəniz Aşıq Ələsgər haqqında nə danışırdı, nələri sevib, nələrdən xoşu gəlməyib?</strong></p> <p>- Xoşxasiyyət, mehriban, zarafatcıl adam olub. Şit şeyləri xoşlamayıb. O qədər mehriban imiş, yanına düşən hər kəs ilk gündən ona isinişirmiş. Ən özəl xüsusiyyətlərindən biri qətiyyən tamahkar olmamasıdır. Toylarda özündən yox, Xəstə Qasımdan, Qurbanidən, Şəmkirli Aşıq Hüseyndən şeirlər oxuyurmuş. Təvazökar olduğundan öz yaradıcılığına çox az müraciət edirmiş. O, məqamı çatanda şeirlərini bədahətən deyirmiş. Çox işlək adam olub. Kəndin əkin-biçinindən qalmayıb. Sağlamlığını da işləməklə qoruyub. Həmişə deyirmiş, insan gərək özü-özünün həkimi olsun. Nənəm rəhmətlik danışır ki, ildə iki dəfə qonşudakı dəlləyi çağırdıb başından bir cam dolusu qan aldırırdı. Özü dəlləyə başının hansı tərəfini çərtmək lazımdır, ona qədər göstərirmiş. 96 yaşında mütəkkəyə söykənib qəlyan çəkir, nənəm də əlində tikiş tikirmiş. Ocaqda süd varmış, Dədə Ələsgər nənəmə deyir, süd daşır. Nənəm südü ocaqdan götürüb geri qayıdanda, tikiş tikdiyi iynəni tapmır. Ələsgər dörd-beş metr uzaqdan iynəni görür və nənəmə onun yerini nişan verir.</p> <p><strong>- Xətai bəy, oğlu Bəşirin Aşıq Ələsgərin xalası oğlunu öldürməsi ona çox pis təsir edir. Bundan sonra heç vaxt əlinə saz götürmür. Bu hadisənin təfərrüatı necədir?</strong></p> <p>- Bəşir çox dəlisov imiş. Həm güclü atıcı imiş. Aşıq Ələsgərin gətirdiyi pulun hamısına güllə, barıt, at alırmış. Aşıq Ələsgərin Molla Rəhim adlı bir xalası oğlu 28 il sürgündə olur. Orada ailə qurur, oğlu doğulur. Orada bir qaraçı hamının falına baxır. Bir gün Molla Rəhimin falına baxıb ona deyir, sənin ölümün öz vətənində, öz qohumunun əlindən olacaq. Həmin adamın adı ya Həşimdir, ya Bəşir. Aşıq Ələsgərin Həşim adlı oğlu rəhmətə gedib, bildiyiniz kimi. Molla Rəhim Bəşirin adını vərəqə yazıb cibinə qoyur. Sürgündən qayıdanda oğlu Mikayılı da özü ilə gətirir. Aşıq Ələsgər onu ailəsi ilə tanış edir. Bəşiri ona təqdim edəndə, Molla Rəhim tutulur və diqqətlə Bəşirə baxır. Aşıq Ələsgər mahir adam idi. Axşam düşüb əl-ayaq çəkiləndə Ələsgər Rəhimə deyir, xalaoğlu, bayaq Bəşirin adını çəkəndə sən niyə duruxdun? Rəhim əvvəlcə demək istəmir, amma Ələsgərin sözünü yerə salmır, baş verənləri açıb ona danışır. Aşıq Ələsgər deyir, necə yəni, deyirsən indi mənim oğlum səni öldürəcək? Rəhim cavab verir ki, bilmirəm, mənə belə deyiblər. Bu söhbətdən sonra Bəşir tüfəngi götürüb harasa gedəndə atası hər dəfə ona “Ay bala, ehtiyatlı ol” deyirmiş. Hətta o qədər deyirmiş, Bəşirin acığı gəlirmiş.</p> <p>Bir gün Aşıq Ələsgər, qardaşı Xəlil, Molla Rəhim və onun oğlu Mikayıl yol gedirmişlər. Bəşir yoldaşları ilə təzə aldığı tüfəngi yoxlamaq qərarına gəlir. O, uzaqdan, hardasa iki kilometr məsafədən atasıgilin yolla getdiyini görür və dostları ilə qərara gəlir ki, gülləni yoxlamaq üçün onların başının üstündən atsın, əgər səs onlara çatsa, deməli yaxşı silahdır. Bəşir nişan alıb atır, Abdulla adlı dostu Bəşirin qolundan çəkir ki, atma, birdən onlara dəyər. Silahın istiqaməti azca dəyişir, güllə düz Molla Rəhimin onurğasından dəyir. Rəhim yıxılır. O, yıxılan kimi Bəşir qışqırır ki, dədəmi vurdum! Xəlil kəndə xəbər verməyə qaçır, yolda Bəşirlə rastlaşır. Bəşir deyir, güllə Ələsgərə dəymiş olsa, özümü öldürəcəm. Amma Xəlil yaralananın Molla Rəhim olduğunu deyir. Ondan sonra Bəşir atını minib qaçır, evə gəlmir.</p> <p><strong>- Bildiyimə görə, Molla Rəhim dərhal ölmür, bir neçə gün xəstə yatır, hətta Bəşiri bağışlayır...</strong></p> <p>- Qohumlara da, oğluna da deyir, əgər, mənə görə küsülü qalsanız, zəhmətimi sizə halal etmərəm, bu, mənim qismətimdir. Bəşiri tapıb gətirənə qədər Rəhim qohumların hamısı deyir, mənim gözümün qarşısında Aşıq Ələsgərlə öpüşüb-görüşün, mən bilim ki, sonra qanlıçılıq olmayacaq. Onun dediyi kimi edirlər, Aşıq Ələsgərin əlindən, üzündən öpürlər. İki gündən sonra Molla Rəhim canını tapşırır. Ölənə yaxın Aşıq Ələsgərə deyir, mən sənin səsinə doyunca qulaq asa bilmədim, mənim üçün son dəfə sazla oxu. Aşıq Ələsgər onda iki şeir deyir. Onlardan biri də “Kəsildi” rədifli məşhur qoşmadır.</p> <p><img data-image-id="32492490" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938071.jpg"/></p> <p><strong>- Amma sonradan Bəşir yenə adam öldürür və bu hadisə Aşıq Ələsgərə ikiqat ağır təsir göstərir.</strong></p> <p>- Elədir. Kəndin koxası qardaşı Abduləzizə qamçı vurduğuna görə Bəşir onun yanına gedib deyir, mən də neçə illər kəndin koxası işləmişəm, amma sənin qohumlarına qamçı vurmamışam. Koxa cavab verir ki, vallah, elə bir qamçı vurmuşam. Bəşir də cavab verir ki, elə onda mən də sənə bir güllə vuracam. Gülləni qaldırıb atır. Koxa ölmür, yaralanır. Bu hadisədən sonra Bəşir qaçaq düşür. Ondan sonra Aşıq Ələsgərin qardaşını və o biri oğlunu Kəvərin qalasına aparırlar. Ələsgər onların yanına yola düşür. Qayıdanda görür, ermənilər gölə tor atıb balıq gözləyirlər. O ermənilərdən pulu ilə balıq almaq istəyir, ermənilər deyir, kilo ilə qızıl da versəniz müsəlmana balıq satmırıq. Ələsgər bir daşın üstündə əyləşir. Yoldaşları nə qədər etsələr də getmir, deyir, gəlin gözləyək, görək dənizdən balıq çıxacaq, ya yox. Xeyli vaxt keçir, ermənilər toru çəkir, görürlər, tor cırılıb, içərisində bir balıq da qalmayıb. Ondan sonra Ələsgər durub yoluna davam edir, yolboyu Allaha şükür edib deyir, erməninin torunun cırılmasına yox, allahın mənim diləyimi tutmasında şükür edirəm.</p> <p><strong>- Müqəddəs adam olub, ürəyinə daman hadisələr düz çıxırmış</strong></p> <p>- Bəli. Bir dəfə oğlanları sürünü itirir. Ələsgər bir az fikirləşib deyir, narahat olmayın, heyvanları bir azdan gətirəcəklər. On beş-iyirmi dəqiqə keçir, Hüseyn adlı bir kişi Ələsgərin oğlu Bəşiri çağırır. O, baş alıb gedən heyvanları sağ-salamat gətiribmiş.</p> <p><strong>- Namaz qılıb?</strong></p> <p>- Əlbəttə. Bir dəfə namazından, orucundan qalmayıb. Aşıq Ələsgərin evinin yanmaması da ona əyan olub. Bilirsiniz, 1918-ci ildə erməni-müsəlman münaqişəsində Aşıq Ələsgər külfəti ilə Göyçədən Kəlbəcərə köçür. Bir müddət sonra ona xəbər gəlir ki, hamının evini yandırıblar. Ələsgər deyir, mənim evim yanmaz. Deyirlər, gözümüzlə gördük, sənin evinin bacasından tüstü çıxırdı. Ələsgər deyir, mümkün deyil, çünki, mən yayın istisində ağzı oruclu evimin dirəklərini Kəlbəcərdən Göyçəyə təkbaşına gətirmişəm. Mən o evi Allahın evi kimi tikmişəm. Doğurdan da elə idi. Ələsgərin evinin ortasındakı dirəyin ətrafına qarğı-qamış yığıb od vurublar, qarğı-qamış yanıb, dirəyə od keçməyib. Onlar Göyçəyə təzədən qayıdanda, görürlər, doğurdan da hamının evi yanıb, onun evi yox. Aşıq Ələsgərin allaha bağlılığı güclü idi. Bir an Allahdan ümidini kəsməzdi. Bütün şeirlərində Allahla yaxınlığını hiss etmək olar.</p> <p><strong>- Gözəl qadınlara aid şeirləri də çoxdur.</strong></p> <p>- Aşıq Ələsgər yaradıcılığını yaxşı bilməyən adam onun şeirlərini oxusa, elə bilər, günü gözəllərlə keçib, harda bir gözəl görübsə, ona şeir yazıb. Amma biz bu barədə sonradan babamdan öyrəndik. Ondan soruşduq ki, o vaxt Ələsgər kiminsə qızına şeir yazanda, araya inciklik düşmürdü? Dedi, o vaxtı qəzet, radio, televizor yox idi, mollalar öz təbliğatını aparırdı, aşıqlar öz təbliğatını. Aşıqlar həm də radionu, televizoru əvəz edirdi. Aşıq Ələsgərin bir gözələ tərif deməsi ilə həmin gözəl sanki bir ulduza dönürdü. Bütün vilayət o qızın marağında olur, onu görmək istəyirdi. Beləliklə, az keçməmiş həmin qız ailə qururdu. Bəzən, onun şeirlərində açıq-saçıqlıq sezmək olur, amma dərinliyinə gedəndə, başqa aləm görürsən.</p> <p><img data-image-id="32492491" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938072.jpg"/></p> <p><strong>- Onun şeirdən-sənətdən uzaqlaşmasını oğlunun başına gələnlərlə əlaqələndirirlər.</strong></p> <p>- O dövrdə ümumi vəziyyət ona çox güclü təsir edir. Ermənilərlə davadan sonra torpağından qovulur, bundan başqa ən məşhur şəyirdlərindən biri Aşıq Nəcəfin belinə ermənilər qaynar samovar bağlayıb işgəncə ilə qətlə yetirirlər, dostu Səməd ağanın ürəyi partlayır. Bütün bunlar Dədə Ələsgər kimi həssas insanda ruh düşkünlüyü yaradır.</p> <p><strong>- Aşıq Ələsgərin ölümü ilə bağlı da müxtəlif əhvalatlar var. Onun öz ölümünü hiss etməsi doğrudur?</strong></p> <p>- Dədə Ələsgər martın 7-də dünyasını dəyişib. Ondan bir neçə gün əvvəl Bəşiri çağırır, deyir, mən öləcəm, indidən ehtiyatınızı görün. Deyiblər, axı sənin heç nəyin yoxdur. Deyir, mən sizə deyirəm, hazırlığınızı görün, qonaq-qara yanında peşman olmayın. Hətta, kimdən yağ, kimdən bal, kimdən düyü almağı məsləhət görür. Bilirmiş, kim halal, kim haram adamdır. Ölümünə az qalmış, deyir, Bəşir gəlsin Quran oxusun. Üçüncü salavatı çəkəndə Ələsgər dünyasını dəyişir. Hətta ölümündən əvvəl deyir ki, mən Kəlbəcərdə öləcəkdim. Vaxtım o vaxtıydı. Allahdan möhlət dilədim ki, məni qürbət eldə öldürmə, elə et, öz torpağımda - Göyçədə ölüm, Allah da diləyimi tutdu. Ölümündən əvvəl bir əhvalat olur. Qohumları Aran tərəfdən onlara qonaq gəlir, Ələsgərə nar gətirirlər. Göyçə soyuq yerdir, orda nar yetişmir. Narı xurcundan çıxarıb Ələsgərə verəndə alıb yanına qoyur, deyir, çox şükür Allaha, ürəyimdən nar keçirdi. Sonra həmin narı evdəkilərə verib deyir, bu narı kəsin, burda nə qədər adam varsa, hamısına verin. Hamıya nar çatandan sonra özü də bir dənə götürüb yeyir.</p> <p><strong>- Yaşı ilə bağlı ziddiyyətli fikirlər var. 70-80 yaşında öldüyünü deyənlər oldu.</strong></p> <p>- Doğrusu, mən özüm bu fikirlərə baş qoşmaq istəmirdim. Bu söhbəti ortaya atanlar, erməni arxivinə istinad edirlər. Niyə görə Aşıq Ələsgərin yaşı, ölüm tarixi ora istinad olunmalıdır? Aşıq Talıb bilmədi ki, dədəsinin neçə yaşı var? 1972-ci ildə onun 150 illik yubileyi keçiriləndə erməni niyə çıxıb demədi ki, 150 yox, 120 ildir. Ona görə, erməni istəmirdi türk aşığını böyütsün. Ələsgər 105 yaşında dünyasını dəyişib. Bunu öz dövrünün adamları da zamanında bildiriblər.</p> <div class="container" no-gutters"> <div class="row"> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938073.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938073.jpg"/> </a> </div> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938074.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938074.jpg"/> </a> </div> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938075.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938075.jpg"/> </a> </div> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938076.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938076.jpg"/> </a> </div> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938077.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938077.jpg"/> </a> </div> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938078.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938078.jpg"/> </a> </div> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938079.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938079.jpg"/> </a> </div> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938080.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938080.jpg"/> </a> </div> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938081.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938081.jpg"/> </a> </div> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938082.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938082.jpg"/> </a> </div> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938083.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938083.jpg"/> </a> </div> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938084.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/16/1938084.jpg"/> </a> </div> </div> </div>
<p><strong>Onu sizə tanıdım... Gülsatan qız!</strong></p> <p>Bu gün mayın 15-dir, şəhid Oqtay Səfərovun doğum günü qeyd olunur doğulduğu kənddə, məzarının üstündə. Ancaq xalamın halını özündən soruşa bilmirəm, gedib gözlərimlə də görməyə tabım yoxdur. Qonşularının qızına yazıb soruşuram:</p> <p>- Ordasan? Məzarlıqda?</p> <p>- Yox - deyir, işdəyəm mən. Və soruşur:</p> <p>- Gülləri gördünmü, bacı. Mən hazırlamışam. Sonra kədərli bir emoji yollayır.</p> <p><img data-image-id="32486649" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/15/1933846.jpg"/></p> <p>Gördüm - deyirəm və ayaqüstü vatsap söhbətinə başlayırıq.</p> <p><strong>- Gülləri ailələr bağlatdırır, ya İcra?</strong></p> <p>- Yox, ailələr. İcra dəfndə əklil aparmışdı. Zülfiyyə xala dəmirini özü hazırlatdırdı, mən güllərini alıb yığdım.</p> <p><strong>- Son vaxtlar heç xoş günlər üçün gül bağlatdıran var ?</strong></p> <p>- Orucluq idi, yox idi. Ondan qabaq hərdən-birdən olurdu.</p> <p><strong>- Saatlı rayonunun neçə şəhidi oldu Vətən müharibəsində?</strong></p> <p>- Otuz üç.</p> <p><strong>- Hamısına gülü sən bağlamısan?</strong></p> <p>- Hamısına desəm, yalan olar, çoxuna mən bağlamışam. Ancaq hamısının qərənfili burdan gedib. Hardasa iyirmi şəhidin məzarına əklil yığmışam, şəhid Anar üçün xalça hazırlamışam. Şəhidin adından anasına gül yığdıran olub.</p> <p><strong>- Rayonda cəmi bir gül mağazası var ?</strong></p> <p>- Hə, bu mağaza rayonumuzda təkdir. Ehtyac olduğu üçün açılıb.</p> <p><img data-image-id="32486650" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/15/1933847.jpg"/></p> <p><strong>- Mağazanın yəqin ki, çox optimist adı var, hə?</strong></p> <p>- “Edelvais” adlı gülün adından götürülüb.</p> <p><strong>- Heç eşitməmişdim. Necə güldür ki, bu?</strong></p> <p>- Qafqazda bitən dağ çiçəyinin adıdır. Həm də Hitlerin Zaqafqaziyanı işğal etmə planının adı olub.</p> <p><strong>- O gülün adı da müharibəyə bağlıdır ki! Səncə, öz güllərimizin adı qala-qala niyə mağazaya belə ad veriblər?</strong></p> <p>- Müdirimiz Vüsalə xanım tarix müəlliməsidir, tarixə, keçmişə meylli biridir. Həm də bu çiçəyin başqa anlamı da var. Azadlıq çiçəyi anlamını da verir.</p> <p><strong>- Yəqin ki, azadlıq çiçəyinin özü satılmır mağazada?</strong></p> <p>- Nə üçünsə sualın üstündən keçir Nurtac. Ancaq mən cavabı bilirəm onsuz da.</p> <p><strong>- Nurtac, şəhidlərdən hansısa sağlığında doğma qadınlar üçün gül bağlatdırıb? Xatırlayırsan?</strong></p> <p>- Yox. Bizim mağaza cəmi iki ildir açılıb. 2019-cu ilin oktyabrından. Bir az işləmişdik ki, karantin başladı, sonra müharibə.</p> <p><img data-image-id="32486651" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/15/1933848.jpg"/></p> <p><strong>- Arzulayırsan ki, toy olsun. Sən xoş günlər üçün də gül bağlayasan? Gəlinlər üçün gül dəstələri düzəldəsən?</strong></p> <p>- Şəhidlərin ili çıxmamış arzulamıram. Ailələr kiçik yığıncaqlar etsinlər. Ancaq böyük yığıncaqları yox. Şəhidlərin anaları, yoldaşları onları görüb qəribə hisslər keçirirlər, mən də pis oluram.</p> <p><strong>- Amma belə də davam edə bilməz. Xalq əbədi yas içində qala bilməz ki. Subaysan, özün üçün təmtəraqlı toy arzulamırsan?</strong></p> <p>- Təbii ki, yas içində qalmaq olmaz. Bir müddətdən sonra həyat yavaş-yavaş öz axarına düşəcək. Demirəm hər şey unudulur, ancaq öyrəşirsən.</p> <p><strong>- Oqtayın ad günüylə bağlı əklili hazırlamaq asan olmadı, hə? Qapıbir qonşu idiniz. Bir məktəbdə oxumuşdunuz.</strong></p> <p>- Keçən il bu vaxtı qonşularla xəbər etmədən ad gününə getmişdik, sürpriz eləmişdik. Sevdiyi qız da özündən xəbərsiz tort bişirtdirmişdi, çox sevincliydi. Elə sevinirdi ki, deyirdin sevincindən qanadlanacaq. Kaş onun toyunda sevdiyi qız üçün gül bağlayaydım. Belə yarımçıq qalmayaydı həyatı.</p> <p><img data-image-id="32486652" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/15/1933849.jpg"/></p> <p><strong>- Kaş dediyin kimi olaydı. Biz onun toyunu müzakirə edəydik. Gəlin üçün yığdığın gül dəstəsindən danışaydıq. Nurtac, çox gəncsən. Həssas qəlbin var. Elə bir işdə işləyirsən ki, həyatın həm kədərli, həm sevincli üzü ilə qarşılaşırsan. Güllər insana həm kədərdə, həm sevincdə yoldaşdır, elə deyil?</strong></p> <p>- Hə, elədir. Eşitmişəm ki, qərənfili “20 yanvar faciəsi”nə qədər oğlanlar görüşə gedəndə sevdikləri qızlar üçün aparırmışlar. İndi illərdi məzar gülünə çevrilib. O gülün özü məni o qədər kədərləndirir ki! Hər gün o gülə toxunuram, məndə kədərli hisslər oyadır.</p> <p><strong>- Nurtac, arzu edirəm ki, xoş günlərimiz üçün daha çox gül dəstəsi bağlayasan. İnsanlar səni sevincli günlərin gülsatan qızı kimi xatırlasınlar.</strong></p> <p>- Amin!</p>
<p><strong>Şuşadayam. Cıdır düzünün ortasında quraşdırılmış böyük səhnənin qarşısında dayanmışam. Bu dəfə gördüyüm illərlə təsəlli əvəzinə quraşdırılan dekorasiya deyil. Hələ ki boş olan səhnənin arxasında Cıdır düzünün sehirli mənzərəsi var. Heç bir özündən deyən rəssamın çəkə bilməyəcəyi mənzərə...</strong></p> <p>Kimsə torpaqla danışır. “Hanı sənin “Xarıbülbül”ün? O da küsüb?!”. Dönüb baxıram, nurani bir ziyalıdı. Əyilib torpağı ovuşdurur, otları sığallayır. O biri tərəfdən də dua eşidirəm: “Şükür sənə, ay Allah! Bizə bu da qismət oldu”. Qarabağın böyük nəsillərindən birinin nümayəndəsi olan Bəyimxanım Cavanşirovadı....</p> <p>... Dəqiq Şuşadayam. Biz Şuşadayıq. Bura Cıdır düzüdü...</p> <p>***</p> <p>...Çətin yol idi. Şəxsən öz adıma psixoloji hazır olmadığım yolla- Qırmızı Bazardan getdik. Hazırda erməni əhalisinin yaşadığı Azərbaycan torpaqlarından sülhməramlıların müşayiəti ilə keçdik. Sakit idilər, maşın karvanına matdım-matdım baxanlar da var idi, görəndə üzünü çevirənlər də. Sanki 30-40 il əvvələ səyahət eləmişdim. Burdakılar axırıncı tikintini, axırıncı inkişafı sovet dağılanda, separatçılığa meyl etməmişdən əvvəl görüblər. Cəmi bircə saat əvvəl Füzulinin infrastrukturu yerində, yolu abad, damları təzə, bağ-baxçası qurulu kəndlərini arxada qoyub 90-ın əvvəlinə düşmüşdük. Adam kimi yaşamağı bilsəydilər, hər qurulan oyunda maşa olmağı seçməsəydilər, indi o inkişafdan nəsiblərini alıb yaşayardılar. Üz-gözlərindən yorğunluq, yol-irizindən yoxsulluq yağan bu taleyi özləri seçiblər, ya da onlara bu taleyi seçənlərə boyun əyiblər.</p> <p>Elə bu kəndlərin dolanbanc yollarının arasından zirvədə Şuşa görünür. Başı dumanlı Şəhərlər Şəhəri. Bizim Vətən davamızın başlanma və bitmə zirvəsi. Bizim Qalamız. Təkcə ləqayətimizin, vüqarımızın yox, həm də mədəniyyətimizin, ictimai-siyasi fikrimizin, ədəbiyyatımızın, mənəviyyatımızın qalası.</p> <p>Düşünürəm, görəsən Şuşa da belədi?! Özünü bu torpaqlara yad sayanların yaşadıqları kəndlərimiz kimi küskün, yorğun, baxımsızdı? İçim gizildəyir, mən elə Şuşa görməyə hazır deyiləm.</p> <p>Çatırıq. Qala qapıları. Abad, yeni yazılmış Şuşa sözü, süpürülüb, təmizlənmiş səliqəli bir yol başlayır Şuşanın içində. Çox sevinirəm, o qorxum yox olur.</p> <p><img data-image-id="32485337" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/15/1932383.jpg"/></p> <p>Bilirsiz, Şuşa indi necədi? Köhnə, dağıdılmış yurd yeri olur e. Sahibsiz qalır, illər sonra sahibi qayıdır, həyat-bacaya əl gəzdirir, ev-eşiyi təmizləyir. Biz tərəflərdə deyirlər, insan nəfəsi dəydi, elə bil ev-eşik cana gəldi, həyat-baca dirildi. Baxırsan, sahibi gələndən sonra o köhnə ev, divarı-daşı uçuq həyət elə bil yaşamağa başlayıb, nəfəs alır. Bax, Şuşa indi elədi. Dağıdılıb, sığala, sevgiyə illərlə həsrət qalıb, daşına, küçəsinə, torpağına, damına baxan olmayıb, kəhrizləri quruyub, çəmənlikləri biçənək olub. Amma illər sonra onu qanı ilə geri alan sahibləri əl çəkib, sığallayıb. Məscidi düzəldilib, Cıdır düzü havasına qaytarılıb, köhnə damları, uçuq küçələri dəyərlənib toparlanıb, işığı yandırılıb, ən əsası insan nəfəsi dəyib, sevgi görüb, dirçəlib, yaşamağa başlayır. Bu köhnə halından belə əsalət yağır, dünyanın ən müasir, ən gözəl, ən baxımlı şəhərlərinə meydan oxuyar. Dünyanın ən gözəl, ən işıqlı, ən yaraşıqlı şəhərləri ilə yarışar, qalib olar!</p> <p>Və Festival başlayır.</p> <p>Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə təkcə biz yox, dünya mədəniyyət, tolerantlıq və vəhdət mesajları alır.</p> <p>“Xarıbülbül” festivalı göstərdi ki;</p> <p>- Azərbaycanlılar olduqları hər yerə birlik, vəhdət, sevgi, mədəniyyət, sənət daşıyırlar.</p> <p>- Azərbaycanlı olmaq şəxsi kimlik məsələsi deyil, öz şəxsi kimliyini qorumaqla, bir bayrağın, bir Konstutusiyanın altında birləşə bilməkdir.</p> <p>- Azərbaycanlı olmaq bu torpağın uğrunda bərabər şəhid məqamına yüksəlmək, çiyin-çiyinə Qazi olmaq, həm də bu qələbəni deyə-gülə, bərabər qeyd edə bilməkdi.</p> <p>- Azərbaycanlı olmaq Azərbaycan bayrağını bağrına basmaqdı.</p> <p>- Azərbaycanlı olmaq bildiyin hər dildə Azərbaycanı sevmək, vəsf eləmək, Azərbaycanın şəninə nəğmə oxumaqdı.</p> <p>- Azərbaycanlı olmaq böyük Üzeyir Hacıbəyli, Xan qızı Natavan, Seyid Şuşinski, Xan Şuşinski ilə birlikdə Şuşada oxumaqdı.</p> <p>- Azərbaycanlı olmaq Polad Bülbüloğluna qoşulub Cıdır düzündə oynamaqdı, Fərhad Bədəlbəylinin “Dəniz”i ilə Qala qapılarından keçməkdi, Yalçın Adıgözəlovun “Qarabağ şikəstəsi” aratoriyası ilə Alim Qasımova qoşulub Cıdır düzündən Topxanaya qədər dağlarla sədalaşmaqdı.</p> <p>- Azərbaycanlı olmaq Əhməd bəy Ağaoğlunun, Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin, Ceyhun Hacıbəylinin, Bülbülün, Nəvvabın, Zakirin torpağına milli, dini, dünyəvi dəyərləri bir arada təkrar daşıya bilməkdi.</p> <p>- Azərbaycanlı olmaq hər dildə, hər ünvanda “Qarabağ Azərbaycandır” deyib, qürurla, vüqarla, şəstlə Dəmir Yumruq ola bilməkdi.</p> <p>***</p> <p>Mayın 12-də İlham Əliyev bizim tariximizə növbəti səhifə yazdı. Çünki “Xarıbülbül” bir festivaldan çox böyük hadisədi.</p> <p>Mayın 12-də Şuşadakı atəşfəşanlıq bütün Qarabağın səmasını işıqlandırdı.</p> <p>Mayın 12-də biz Qarabağa birliklə, vəhdətlə, mədəniyyətlə, sənətlə qayıtdıq.</p> <p>Qayıdışımız mübarək!</p>
<p><strong>Gəncənin qədim Bala Bağman adlanan ərazisində yerləşən, 1982-ci ildə “Nizami” bədii filminin çəkilişləri üçün inşa edilmiş, əhali arasında “Nizaminin evi” kimi tanınan tikili yenidən bərpa olunacaq.</strong></p> <p>Bunu açıqlamasında Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyəti yanında İctimai şuranın üzvü, “Cavad xan” Tarix Mədəniyyət Fondunun 1-ci vitse-prezidenti Müzadil Həsənov deyib. O bildirib ki, yaxın günlərdə başlayacaq təmir-bərpa işləri ilə bağlı artıq Mədəniyyət Nazirliyi və Mədəni İrsin Qorunması və Bərpası Agentliyi ilə birgə sıx əməkdaşlıq çərçivəsində layihənin ilkin variantı hazırlanır.</p> <p>“İki aydan artıqdır ki, layihənin hazırlanması işlərinə start vermişik. Böyük ehtimalla, yaxın 1 ay ərzində təmir-bərpa işlərinə başlayacağıq. Nəzərdə tutulub ki, ilin sonlarına qədər təmir-bərpa işlərini yekunlaşdıraq”, - deyə Müzadil Həsənov qeyd edib.</p> <p>“Nizami” bədii filminin bir çox kadrları bu evdə lentə alınıb. Tikili 1984-cü ildə Nizami Gəncəvinin ev-muzeyi statusu alsa da, sonradan baxımsızlıqdan yararsız hala düşüb. Təmir-bərpa işləri zamanı tikilinin tarixiliyini qorumaq üçün Gəncənin qədim tikinti üslubundan da istifadə ediləcək.</p> <p>“Nizaminin evinin tarixiliyini və klassik memarlıq üslubunu qorumaq üçün restavrasiya işləri zamanı Gəncənin keçmiş memarlıq üslubuna xas olan çay daşları və köhnə Gəncə kərpiclərinin sintezindən istifadə ediləcək. Evin xarici görkəminin və həyətinin yenidən qurulması zamanı da qədim memarlıq üslubları nəzərə alınacaq”, - deyə “Cavad xan” Tarix Mədəniyyət Fondunun 1-ci vitse-prezidenti vurğulayıb.</p> <p>İki otaqdan ibarət evin pəncərələrində Nizaminin əsərlərindən miniatürlərin əks olunması nəzərdə tutulub. Həyətdə yerləşən mənşəl və at tövləsi yenidən bərpa olunacaq. Əlavə dekorativ elementlər artırılaraq həyətdə milli mədəniyyətimizin əks etdirilməsi üçün sənətkarlıq guşələri yaradılacaq. Həmçinin həyətdə qədim Gəncə məhəllələrinə məxsus tağlı üzüm çardaqlar da quraşdırılacaq.</p> <p>Tikilinin gələcəkdə həm mədəni tədbirlərin keçiriləcəyi etnoqrafik məkanlarından biri kimi, həm də şəhərin qonaqları və turistlərin diqqət mərkəzində olacağı bir məkan kimi istifadəsi nəzərdə tutulur.</p> <p>Qeyd edək ki, bu il böyük Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin anadan olmasının 880 illiyi tamam olur. Bu münasibətlə Prezident İlham Əliyev yanvarın 5-də 2021-ci ilin ölkəmizdə “Nizami Gəncəvi İli” elan edilməsi ilə bağlı Sərəncam imzalayıb. “Nizaminin evi”nin təmir-bərpa işləri “Nizami Gəncəvi İli”nə növbəti töhfə olacaq.</p>
<p><strong>Kulis.az Xalq yazıçısı Süleyman Rəhimovun "Arpaçayı əfsanəsi" hekayəsini təqdim edir.</strong></p> <p>Qədim vaxtlarda Muğanda iki elat olurdu. Elatın birinin qoyun sürüləri ağ, o birininki isə qara idi. Qoyun sürüləri ağ olana "Ağqoyunlu" qoyun sürüləri, qara olana "Qaraqoyunlu" deyirdilər.</p> <p>Hər iki elatın qoyun sürülərindən başqa, yalmanlı at ilxıları, buynuzlu mal-qaralan, əyriboyun dəvələri var idi. Hər iki elat öz sərhədinə çox çətin sığışırdı. Payızda-qışda aranda, yazda-yayda yaylaqda otlaq üstündə həmişə savaş gedirdi. Birdən o tərəfə o tərəfdən, bu tərəf də bu tərəfdən öz çuxalarını çıxarıb sol qoluna dolayıb, bəlgə düzəldir, adamlar qızışır, qol-qılça sındırır, baş-göz dağılırdı.</p> <p>Gah bu onun, gah da o bunun otlaq sərhədini tuturdu. Arada ədavət artır, düşmənçilik güclənirdi... Canı cəzana gələn hər iki tərəfin başbilən ağsaqqalları bir gün Muğanda arada olan sərhəd təpə üstünə toplaşdılar, Məsləhət-məşvərətdən sonra belə qərara gəldilər ki, daha dava-dalaş olmasın, arada qan qohumluğu başlasın, bir-birinə yapışıqlıq-qonşuluq yaransın. Bu tayfa, o tayfa sözü bilmərrə götürülsün, tayfalar bir-birinə qız versin, qız alsın. Belə də oldu. Daha sərhəd dava-şavası düşmədi, otlaq üstündə heç bir çəkişmə-didişmə getmədi.</p> <p>Elatların oğlan-qızları bir-birinə qarışdı. Oğlan-qız toyunda, el bayramlarında zurnanın cingiltisi, nağaranın gumbultusu, sazın-sözün sədası sümüklərə düşdü. Cavanlar ağ-qara çuxada əl-ələ tutuşub yallı getdilər... Cavanlan belə görən bığıburma kişilər, kəlağayılı qadınlar, bunlardan soma qocalar, qanlar cərgələndilər, barmaq barmağa keçirib yallı getdilər. Babanın birisi o tərəfdən, birisi bu tərəfdən gülə-gülə üz-üzə, göz-gözə baxdılar. Qohumların yallıları bir-birinə qarışdı. Günlərin bir günü Ağqoyunlu elatının qızı ilə Qaraqoyunlu elatının oğlu Ağgöllə Qaragöl arasında başlanan el şənliyində görüşüb, bir-birini sevməyə, yavaş-yavaş dillənib danışmağa başladılar:</p> <p>- Qız, adın nədir?</p> <p>- Bəs sənin adın, oğlan?</p> <p>- Mənim adım Xançoban!</p> <p>- Mənim də adım Sara!</p> <p>- Gel sevişək, qəşəng qız!</p> <p>- Buyy, nə tezcənə, Xançoban?!</p> <p>- Niyə tezcənə? Sən yetkin qız, mən də ərgən oğlan!</p> <p>- Qoy hələ bir-birimizi yaxşı-yaxşı görək, yaxşı-yaxşı bilək, yaxşı-yaxşı sınayaq.</p> <p>O gündən Xançoban bir könüldən min könülə Saranı sevdiyi kimi, Sara da Xançobanı sevməyə başladı, gündən-günə eşq-məhəbbət sevdası özünə aydın yol açdı. Sara Xançobanın tütək səsini alınca, heyran-heyran o səmtə boylandı, cana yayılan, ürəyə işləyən çoban neyinə bənd oldu. Xançobanın ecazkar neyi Saranın iliyinə, sümüyünə işlədi...</p> <p>Elə oldu ki, sübh tezdən bu ney sədasına Sara ulu babasından yadigar qalan sədəfli sazını götürdü, qabarmağa başlayan sinəsinə basdı, öz-özünə saz çalıb söz qoşdu. Xançoban özünün tütəyinə ara verib, Saranın sazına-sözünə qulaq asmağa başladı. Cavanlar bir-biri ilə uzaqdan-uzağa nəğmə dili ilə danışdılar.</p> <p>Qohumlaşan tərəflərdən heç birisi bu sevginin qabağını almaq istəmədi, dedilər, qoy Xançobanla Saranın sevgisi Əsli-Kərəm, Leyli-Məcnun, Tahir-Zöhrə sevgisi olsun, heç kəs bu sevginin qabağına çıxmasın, bu arada heç bir müsibət baş verməsin. Qoy ağqoyunlularla qaraqoyunlular daha möhkəm birləşsinlər, qaynayıb-qovuşsunlar.</p> <p>Deyirlər eşqin gözü qızdımı, baş alıb gedəcəkdir, sevginin qoraq-qaytağı olmayacaqdır. Doğrudan da, Xançobanla Sara sevgisinin heç bir qoruq-qaytağı olmadı. Hər iki tərəfin ata-anası, baba-nənəsi, qaraqoyunluların və ağqoyunluların adətincə Ağgöllə Qaragöl arasında olan çiçəkli çəməndə el süfrəsi açıb, bu birliyə qol qoydular.</p> <p>Payızına dönən başı Muğanda məhsul bolluğunda hər iki tərəf ellikcə Xançobanla Saranın toyunu edəcəklərinə əhdi-peyman bağladılar. Sevgililər bir-birinə daha möhkəm bağlandılar. Bir-birindən bircə gün də olsa ayrı dura bilmədilər. Bir gün qoyun sürüsünü yuxarı güneyə verən Xançoban öz neyini dayandırıb, əyin-başını çıxartdı, özünü bu elat tərəfində hesab olunan Qaragölə atdı. Üzdü, üzdü, öz üzgüçülüyünü Saraya sübut etdi. Sanki Xançoban eşq-məhəbbət macərasında üzürdü. Sara öz köynəkli sazına söykənib bu üzgüyə tamaşa etdi.</p> <p>Ta uşaqlığından başlayıb ensiz çaylarda, göllərdə üzüb, üzgüçülük öyrənən Xançoban indi də boylana-boylana Qaragöl dəryasında üzürdü. Günlərin bir günü ağqoyunluların Ağgöllər güneyinə sürüsünü sürən Xançobanın ney səsini eşidən Sara geyinib-keçindi, özünə tumar verdi, anasının icazəsilə ağ alaçıqdan çıxdı, gedə-gedə gümüş kəməri ilə öz incə belini boğub daha da incələşdirirdi. Xançoban gözü dolusu qızı süzüb sözə başladı:</p> <p>- Gəldinmi, Sara?</p> <p>- Düzü, sənsiz dura bilmirəm, Xançoban!</p> <p>- Mən də sənsiz dayana bilmirəm, Sara!</p> <p>- Bircə bu toyumuz tezcə olaydı.</p> <p>- Arana enməyimizə, Muğana çatmağımıza az qalıbdır, Sara!</p> <p>- Nə qədər qalıbdır, Xançoban?</p> <p>- Cəmi-cümlətanı iki ay.</p> <p>- İki ay məndən ötrü iki ildir, Xançoban.</p> <p>- Məndən də ötrü iki ildir, bəlkə də üç ildir! Elə bil ki, hər günüm bir ildir!</p> <p>- Elə bu yaylaqda toyumuz ola bilməzmi, Xançoban?</p> <p>- Böyüklərimiz Muğan düzünə şərtləşiblər, Sara!</p> <p>- Bəlkə, son qoyun sürünü qaytarasan Muğana, Xançoban?</p> <p>- Deyirlər elatla birlikdə!</p> <p>- Bəlkə, hər iki elat sənin sürünün ardınca arana sallandı?</p> <p>- Yox, elatın adəti, Muğana qayıtmağın vaxtı-vədəsi vardır.</p> <p>- Haçan, nə zaman?</p> <p>- Quyruq doğanda, Sara!</p> <p>- Quyruq haçan doğacaqdır?</p> <p>- Gecələri dəvələr üzü arana yatanda!</p> <p>- Dəvələrin dili olsaydı onlara yalvarardıq, üzlərini arana - Muğana döndərərdik!</p> <p>Bu söhbətdən sonra Xançoban ney çalmağa, Sara da sazını köynəkdən çıxarıb asta-asta dindirməyə başladı. Ara verdilər, aşiq məşuqəsinə, məşuqə də aşiqinə həsrətlə baxdı.</p> <p>- Mən də bu ağ göldə üzə bilərəm, Xançoban!</p> <p>- Necə üzərsən, Sara?</p> <p>- Xançoban Qaragöldə üzən kimi.</p> <p>- Qərq olmazsanmı, Sara?</p> <p>- Sənin gözünün qabağında qərq olmaram!</p> <p>- Mən özümü gölə atıb səni qurtarınca gec olmazmı!</p> <p>- Gec olarsa, cənazəmi çıxararsan!</p> <p>- Onda mən öz başımı itirib dəli olaram.</p> <p>- Mən indicə öz sazımı sənə yadigar verərəm!</p> <p>- Nəyə görə belə tələsik, Sara?</p> <p>- Mən olmazsam da, bu saz mənim ürəyimi sənə danışar, Xançoban!</p> <p>- Sən belə bəduğur söz damşma, Sara!</p> <p>- Həqiqi aşiq-məşuq dastanı həmişə nakam məhəbbətlə başa gəlir.</p> <p>- Biz isə uzaqda yox, məhəbbətin, eşqin astanasındayıq, Sara!</p> <p>- Ancaq məhəbbətin, eşqin astanasında, Xançoban!</p> <p>- Astanada dayanan tək bircə addımla içəriyə də girə bilər!</p> <p>- Görək bu bir addımlıq astanada tale bizə nə deyir?</p> <p>Hansı hissinə görəsə, Sara sazını allı-güllü köynəyinə qaytarıb yaşıl qaytanla bağladı.</p> <p>- Mən bu sazı elə bu an bizim Xançobana yadigar verirəm! Demək, Xançoban çobanlıqdan çıxıb aşiqliyə başlamalıdır! Qoy mənim sazım sənə əbədi yadigar olsun, Xançoban!</p> <p>- Nə üçün belə uğursuz danışırsan, Sara?</p> <p>- Mən ürəyimin gizli çırpıntılarını sənə açıram, Xançoban!</p> <p>Sara əlini sinəsinə gətirib geyimini tərpədincə, qızın toxunulmaz ağ mərmər sinəsi göründü. Xançobanın ağlı başından oynadı, birdən əlini atıb Saranın sazını götürdü, bağrına basdı.</p> <p>Sara üst paltarını çıxarıb, alt nazik geyimində gümüş kimi ağaran Ağgölə girdi. Xançoban da Saradan sonra soyunub Ağgölə girmək istədi, göldə üzən Sara əlini qaldırıb gülə-gülə "yox, yox!" işarəsini verdi.</p> <p>Xançoban müti olub dayandı. Saraya zəndlə, diqqətlə baxdı. Sara Xançobanın acgöz-acgöz baxdığını görüb alovlandı, hələ də qıraqlarında qar kəməri qalan buzlu gölü vecinə almadan üzdü... Sara əl-qol ata-ata, hərlənə-hərlənə, fırlanafırlana üzdü, açılıb sökülən qumral hörüklərini Ağgöldə səpələyə-səpələyə üzdü, üzdü. Ətrafdakı çiçəklik içindən göyə qalxan quşlar da ləpələr üstündə qanad çala-çala dünya gözəlinə nəğmə dedi.</p> <p>Xançoban Saranın sazını köynəyindən çıxarıb, quşların cəh-cəhinə uyğun aram-aram sarı simləri dindirdi... Birdən sazı köynəyinə keçirib, xınalı qayaya söykəndi...</p> <p>Yenə də öz tütəyini götürdü, gölün ləpələrini də, ətraf güneyləri də ney səsi ağuşuna aldı. Qoyun sürüsü mələşə-mələşə geri qayıtdı. Sara qara qoyun sürüsünə baxınca, onun ala gözləri qaraldı. Bilmədi bulud günün qabağım kəsdi, ya necə oldu?! Tezcə başını buzlu suya vurdu. xeyli görünməz oldu. Xançoban soyunub özünü Ağgölə atmaq istədi, Saranın qəşəng başı Ağgölün ortasından qalxdı, ağ sinəsi o yandan bəriyə bərq vurdu. Sara güldü, güldü, onun gülüşü Ağgölü doldurdu...</p> <p>Belə-belə Sara gözdən yayınıb tək-tənha göldə üzməyə alışdı. Bir gün uzaq çayda üzüaşağı, üzüyuxarı üzməyə başladı. Səs ağızdan-ağıza düşüb dildən-dilə yayıldı. Saranın üzgüçülüyünə heç bir söz olmadı. "Qız idim, soltan idim, nişanlandım, xan oldum!" - deyə Sara öz şıltaqlığından - üzməyindən qalmadı. Belə olunca Xançobanın nigarançılığı da, qısqanclığı da artdı. Eyni zamanda onun sevgisi də Arpa çayından güclü olub, aşıb-daşdı.</p> <p>Elə bu zaman yuxarı dağlarda ildırım dalınca ildırım çaxdı, dağların seli selə qarışdı. Arpa çayı həddini aşıb-daşdı, dağlardan güclənə-güclənə gələn sel Saram alıb qaçdı...</p> <p>Xəbər Xançobana çatdı. O, əlindəki tütəyini Qaragölə atıb, Saranın yadigarı güllü köynək sazı götürdü, özünü Arpaçaya çatdırdı. Gördü ki, Arpaçayımn o tay-bu tayı adamla doludu. Hətta qızın xilası üçün özünü selə atan da olub, ancaq nə edəsən ki, sel Saram alıb qaçıb, indi adamları dilində yalnız bu hüznlə nəğmə səslənməkdədir:</p> <p>Arpa çayı aşdı, daşdı,<br/> Sel Saranı aldı, qaçdı.<br/> Apardı sellər Saranı,<br/> Bir alagözlü balanı!</p> <p>Xançoban Saranın sazı əlində səri-sərgərdan gəzdi, dolandı, oxuyanlara qarışmaq istəsə də, bacarmadı. Bilmədi necə eləsin? Saradan əlini üzüb geriyə, Qaragölə dönsünmü? Necə deyərlər, gedənlə getmək, ölənlə ölmək olmaz!</p> <p>Xançoban dayanmadan Arpaçayı aşağı düşdü. Saranı səslədi. Arpaçaydan "Yoxdur, Sara! Yoxdur!" - əks-səda qayıdınca, Xançoban üzünü sellərə tutdu:</p> <p>- Bəs axı niyə siz Saram aparmısınız?</p> <p>- Biz aparmışıq Saranı, özümüz də heç bir kəsdən gizləmirik!</p> <p>- Niyə, nə üçün siz sellər belə bir allahsız iş görmüsünüz?</p> <p>- Çünki sellər kükrəyəndə özlərinə qız qurbanı istəyirlər!</p> <p>- Demək, Sara siz sellərə qurban gedibdir?</p> <p>- Bəli, Sara biz sellərin qurbanı olubdur!</p> <p>- Onda mən Saranı çayaşağı axtaracağam!</p> <p>- Harayacan axtaracaqsan, çoban?</p> <p>- Arpaçayı aşağı Araza qədar!</p> <p>- Axı nəyə görə?</p> <p>- Saranı tapmaq, saçlarından da olsa özümdə yadigar saxlamaq üçün!</p> <p>- Bəs o saz nədir əlində?</p> <p>- Bu saz Saranın mənə yadigarıdır!</p> <p>- Bu yadigar ömürlük bəsindir!</p> <p>Xançoban elə bildi ki, yaxşı üzməyi bacaran Saranı heç zaman boz-bulanıq sellər biryolluq batıra bilməz! Bəlkə, Sara Arpaçayı uzunu üzə-üzə arana enmişdir? Bəlkə, Arpaçay Araza tökülən yerdə Sara atılıb bir qırağa çıxmışdır, Arazın tutac qamışlığında çılpaq üşüyə-üşüyə, dona-dona qalmışdır. Özü də bir dar ayaqda kimi gözləyir? Ata-anadan, qardaş-bacıdan da qabaq Xançobanı! Sara gözləyir ki, Xançoban onun harayına çatacaqdı. Xançobanı birdən görəcəkdi... Görəcəkdir ki, indicə Xançoban necə də özünü ona çatdırdı. Necə də çiynindəki saçaqlı yapıncısını çevirdi, üryan Saranı öz yapıncısına bürüdü, qızı qüvvətli qollarının arasına aldı, onu nəfəsiylə qızdırdı, qolları üstündə Ağgölə çatdırdı, qızı ağ alaçığına apardı. Sara tezcənə alaçıqda öz allı-güllü geyiminə girdi, dönüb Xançobandan yadigar verdiyi sazı soruşdu:</p> <p>- Haradadır saz, Xançoban?</p> <p>- Sənin yadigarın buradadır, Sara!</p> <p>- Bəs çoban tütəyin?</p> <p>- Çoban tütəyini Qaragölə atdım.</p> <p>- Nə üçün?</p> <p>- Bu gündən aşıq olmağa, saz çalıb söz qoşmağa başlamağım üçün.</p> <p>- Ay səni, mənim Xançobanım!</p> <p>- Necə yəni, Sara?</p> <p>- Yamanca sınaqdan çıxdın!</p> <p>- Necə yamanca sınaqdan çıxdım, Sara?</p> <p>- Heç bir aşiq öz məşuqəsinin cəfalı yolunda mənim Xançobanım kimi sınaqdan çıxmamışdır!</p> <p>- Çoban həmişə ciyərli olur, Sara!</p> <p>- Mən öz ciyərli çobanıma öz ürəyimlə cavab verirəm!</p> <p>Xançoban gedə-gedə xəyalat aləminə qapıldı, yenə tezcə özünə qayıtdı, yenə də Arpaçayı aşağı axtara-axtara Araz qırağına sallandı. Saranın sazını qoltuğuna alıb Araz nəhrinin yaxası ilə, üzüaşağı yıxıla-dura addımladı, hər necə ac-susuz olsa da, öz axtarışından qayıtmadı.</p> <p>Göz qoyub görənlər dedilər, bəs bu necə aşıqdır ki, heç bir kəndə-kəsəyə, elə-obaya dönmür? Hey Araz aşağı gedir, gözünü Arazdan çəkmir.</p> <p>Bəli, Xançoban qoltuğunda güllü-köynəkli saz, əlində çoban çomağı ağ köpüklü dalğalara baxa-baxa, "indicə Sara Arazdan çıxacaqdır" ümidilə Arazın yaxasıyla gedirdi. Araz geniş vadidən çıxıb dərin dərələrə düşürdü. Birdən də baş-başa gələn uca dağlar, sıldırım qayalar arasından xam at kimi boğulunca kişnəyirdi, görünməzin kişnərti qoparırdı. Bu kişnərtidən gələn səs-səda dağa-daşa düşürdü.</p> <p>Gedin, deyin Xançobana,<br/> Gəlməsin bu il Muğana!<br/> Muğan batıb nahaq qana.<br/> Apardı sellər Saranı,<br/> Bir ala gözlü balanı!</p> <p>Külli-aləm bu müsibəti səsi dolusu oxuyur. Saranın selə düşüb getdiyini yanıxa-yanıxa deyirdi... Arpaçayı "qan-qan" deyə qıjıltı qopararaq axımından qalmırdı. Araza qovuşunca oranın özündən belə səda qayıdırdı:</p> <p>"Gedin, deyin Xançobana,<br/> Gəlməsin bu il Muğana!"</p> <p>Sarasız Xançoban Muğana gedə bilərdimi? Getsə də Muğanda özünə yer tapa bilərdimi? Xançoban hansı üzlə Saranın ata-anasının, ağqoyunluların, qaraqoyunluların üzlərinə çıxa bilərdi? Yox, nəinki bu ili, gələn ili də Xançoban dönə bilməzdi! Bu, nakam məbəbbətə görə adamların üzünə baxa bilməzdi! Ona deyilməzdimi, Xançoban, sən qumral hörüklü Saraya üzməyi öyrətməsəydin, o da Ağgöldə üzə-üzə üzgüçülüyə alışıb Arpaçaya getməzdi, orada daşqına düşüb batmazdı. Gərək bircə göz qırpımı da olsa, sən Xançoban öz Saranı nəzərindən qoymayaydın.</p> <p>Düzü, Xançoban istəyirdi ki, Saranı seldən xilas edə bilməsə də, hamının gözü qabağında onunla qoşalıqda axaydı, nə adamlardan, nə dağlardan-daşlardan, nə də Arpaçaydan, nə də gur-gur guruldayan Arazdan belə danlağı eşidəydi:</p> <p>"Gedin, deyin Xançobana,<br/> Gəlməsin bu il Muğana!"</p> <p>Nə bu ili, nə də altdakı ili, nə də sonrakı ili Xançoban Sara olmayan Muğana dönəsi deyildi! Bəli, Xançoban heç zaman Muğana gedəsi, orada qalası, adam olanın üzünə çıxası deyildi! Onun Muğanda heç bir itiyi itməmişdi. Onun Sarası Arpaçayında itmişdi, Araz nəhrinə çağlayıb calanan Arpaçayı Saranı Araza qovuşdurmuşdu! Araz da Saranı götürüb arana aparmışdı. Bəlkə nə Arpaçayı, nə də Araz nəhri Saraya güc gələ bilməmişdi? Sara özü üzə-üzə arana getməkdədir?! Bəlkə də, Araz axınınca üzən Sara Xançobanı harayına çağırır, onu gözləyir ki, Xançoban özünü çatdırsın, güclü axına düşən qızı qurtarsın? Onlar birlikdə Muğana dönsələr, dəvələr ağzı arana yatıb quyruq doğulduğuna görə Ağqoyunlu, Qaraqoyunlu elini də yuxarı yaylaqda deyil, Muğanda görsünlər. Onlar hər iki elatı Muğanda salamlasınlar, onların hər ikisini qohumlaşan, birləşən elat bağrına bassın, olmazın, görünməzin, eşidilməzin möcüzəyə sevinsinlər, özünü Araza atıb Saram xilas edən əfsanəvi bahadırı - Xançobanı tərifləsinlər, alqışlasınlar! Tütək tütəyə, ney neyə, saz saza, söz sözə qarışsın, iki elatın birləşən toyu təmtəraqla başlasın, yallı dəstələri Xançobanla Saranı araya alsınlar, əvvəlcə onlar ikilikdə, sonra da yallı dəstələrində oynasınlar, gecənin bir aləmində göylərə qaldırılan məşəllərin alovlu işıqlarında onlara təzəcə düzələn toy-alaçığı, içi xalılı-gəbəli, məxmər mütəkkəli, məxmər döşəkli, qanovuz yorğanlı yataq yeri göstərsinlər?</p> <p>Cavanlar öz arzularına, kamlarına çatsınlar. Aylar ötüb, illər dolanınca onların bir-birindən gözəl, qıvrımsaç qızları, qarasaç oğlanları hər iki elata təzə nəfəs gətirsinlər, boy atıb qalxsınlar, yaşa dolan Xançobanla Sara öz eşq-məhəbbətlərinin, iztirab və həyəcanlarının bəhrələrilə sevinsinlər; şadlansınlar!</p> <p>Yox, bu belə olmayacaqdı, bu ancaq xəyal idi! Olan olmuşdu, Sara Arpaçayının selinə düşüb Araz aşağı axmışdı. Özü də biryolluq axıb getmişdi. Saranı bu axından qurtaran, ona nəfəs verib həyata qaytaran, onun zərif dodaqlarını tərpədib, azacıq da olsa güldürən heç bir qüdrət görünmürdü.</p> <p>Xançobanın varlığında nə vardısa, zərrəciyinə qədər yerli-dibli yoxa çıxmışdı. Xançoban üçün geriyə dönüb dəvələr üzü arana dönüncə, quyruq doğunca özünü aran adamına qatsın-qatmasın bir idi, onun üçün daha heç nə yox idi. Onun aləmində bir fəlakət vardı, faciə bir idi, Sara yox idi! Demək, Xançobanın əli bütün dünyada misli-bərabəri olmayan Sarasından, öz eşqindən, məhəbbətindən üzülmüşdür!</p> <p>Bəs o nə üçün Arazdan uzaqlaşmır, Saranı axtarmaqdan qalmır, Muğandan baş götürüb getmir? O, başqa bir tanınmaz-bilinməz yana çobanlığa olsa belə getmək, həmin yad, uzaq yerlərdə bir tütər, yanağı qara xallı gözələ ürək aça bilməzdimi? Xançobanın aləmində indinin özündə də, sonra da varsa Sara idi, yoxsa da. Saranın ona yadigar qoyub getdiyi güllü köynəkli sazı əlindən buraxmadan, Xançoban yenə də çomağına söykənə-söykənə baş-başa dayanan dağlardan enirdi, Arazın yaxası aşağı öz yoluna davam edirdi.</p> <p>O, tapacaqmış kimi Saranı axtarırdı. Heç olmazsa Arazın dalğalarında onun səpələnən qumral saçlarım görmək, bu saçlarla birlikdə Arazda axmaq istəyirdi...</p> <p>Xançoban qışqırmaq, haray salmaq, cümlə-cahanı köməyə çağırmaq, Saranın cənazəsini buradan çıxarmaq, onu Muğanda, həmin iki elatı birləşdirən baş bilənlər təpəsində, ağqoyunlularla qaraqoyunluların sərhədində dəfn etmək, türbə ucaltmaq istəyirdi. Həm də bu türbənin yan-yörəsində gül-çiçək əkmək, aşağılardan sənək-sənək su daşımaq, eşqin susan məbədini çəmənzara tutmaq gərək idi!</p> <p>Qoy desinlər, Muğanın Xançoban Ərəbistan Qeysindən füzun Məcnun olubdur! Qoy hər nə deyirlər desinlər, Xançobana necə ad verirlər versinlər, təki Xançoban öz Sarasının qumral saçlarını Arazın axıb gedən dalğalarında görəbilsin!..</p> <p>Sonrasını da Xançoban özü bilsin. O bütün dünyaya göstərsin ki, məşhur aşiqlərin cərgəsindədir. Muğanın əli çomaqlı, qoltuğu sədəf sazlı oğlanı eşq-məhəbbət aləmində "Xançoban və Sara" dastanı düzəltsin. Bu dastan hamını heyran eləsin.</p> <p>Gedin, deyin Xançobana,<br/> Gəlməsin bu il Muğana!<br/> Muğan batıb nahaq qana,<br/> Apardı sellər Saranı,<br/> Bir ala gözlü balanı!</p> <p>Belə bir xəyal ilə, arzu ilə, ümidlə Xançoban Araz aşağı öz axtarışından qalmırdı. Saranı axtarmaqdan yorulmurdu. O gedə-gedə Arazın hər iki sahilini birləşdirən Xudafərin körpüsünə çatdı. Saranın selə düşüb axdığını eşidən o taylı-bu taylı elatlar Muğanın bu gözəl gəlinini tapmaq, xilas etmək üçün toplanıb gəlmişdilər. Onlar əli çomaqlı, qoltuğu sazlı Xançobanı görüncə onu Xudafərin körpüsünün üstündə araya aldılar, dinməzcə durdular. Bu dinməzliklə də Xançobana başsağlığı vermiş oldular. Xançoban daha dayanmadan "Xudafərin"dən dönüb çıxdı, yenə də Araz aşağı aran yoluna davam etdi.</p> <p>Hamı gördü ki, Muğanın Xançobanı çobana xas mərdliklə, dəyanətlə, sədaqətlə öz Sarasının axtarışındadır. Onun qumral saçlanndan bir nişanə da olsa tapmayınca əl çəkən deyildi.</p> <p>Xançoban gedib Arazla Kür qovuşana yetişdi. Demək, bu itkidə Kürdə heç bir günah yoxdu! Arazda necə? Arazda da günah yoxdur! Arpaçayındamı? Düzünə gəlincə Arpaçayda da günah yoxdur! Bəs günah nədə, haradadır? Görünür, günah göylərin buludlarında, şimşəklərindədir. Bəli, şimşəklər, ildırımlar buludları yandıra-yandıra Arpaçayının başına boşaldır. Bu çayın suyunu aşdırıb-daşdırır, sellər də Sara kimi gözəlləri alıb qaçır.</p> <p>İndi Xançoban necə qanad açsın, dağların başına qalxıb göylərə necə uçsun, buludları, şimşəkləri, ildırımları necə sorğu-suala çəksin?</p> <p>Yox, Xançoban öz Sarasını sularda, dalğalarda axtarmalıdır! Ağırlıq etməsin deyə, o, çomağını Arazla Kürün qovuşuğuna atdı. Ümidini təkcə Saranın yadigar qoyub getdiyi saza bağladı. Obalar, ellərarası gəzə-gəzə Dədə Qorquddan üzü bəriyə gələn ozanlığa qurşandı! Çoban geyimindən çıxıb ozan geyiminə girdi. Arazla Kürün birləşdiyi yerdə, üzü Xəzərə doğru çoban dəyələrində gecələdi, balıqçı komalarında gündüzlədi, ozan oldu, ozan kimi oxudu, saz çalıb söz qoşdu, öz sözlərini "Apardı sellər Saranı, bir ala gözlü balanı" avazıyla qurtardı. Eşidən, görən dedi, bu sinəsi dolu ozan, əslində haqq aşığıdır! Bu ozanın sözləri Kərəminkindən yanıqlıdır, Məcnununkundan dərindir, Tahirinkindən tutarlıdır!</p> <p>Xançoban Kür körpüsündən o tərəf-bu tərəfə keçdi. Aylar ötdü, illər dolandı, əvvəlcə onun qar kimi ağaran saqqalı qurşağına dəydi, yavaş-yavaş dizlərini bürüdü. "Apardı sellər Saranı" havası dildən-dilə gəzdi, ağızdan-ağıza düşdü...</p> <p>Yayın qızmar bir günündə Xançoban özünün yetmiş yaşına çatan zamanında, Kür-Araz birləşməsi ilə üzüaşağı Xəzərə sallandı... Xəzər xışıldayırdı... Dənizin dalğaları sahili şillələyib-döyəcləyirdi. Ucu-bucağı görünməyən dərya köpüklənə-köpüklənə üzü bəri gəlirdi. Sıxıla-sıxıla geriyə çəkilirdi. Başına şiş çalma bağlayan, əyninə gen çuxa geyən, dizlərinə qədər yumşaq məs çəkib belinə qurşaq bağlayan bu ozan diqqətlə dənizə baxdı. O, çuxura düşən işıldaq gözlərilə gördü ki, necə də Kür-Araz birləşib dənizi yara-yara üzü o yana gedir, sonra da dənizin dərinliyində əriyə-əriyə itir. Elə dənizdən və KürAraz birləşməsinin çayırlı - Çəmənli hövzəsino doğru Sara saçlı bir su pərisi üzə-üzə gəlir...</p> <p>Bu zaman Xançobanın gözünə pəriləşən Saranın qumral saçlan səpələnmiş halda göründü...</p> <p>Onun ürəyi qəfəsdəki quş kimi çırpındı. Ozan az qala uçmaq, Saranın saçları üstündə qanad çalmaq, "Mən Xançobanam!" deyə özünə Saraya çatdırmaq istəsə də, heyrət içində dayandı. Xançoban əlini atıb, Saranın yadigar qoyub getdiyi, bu uzun müddət ərzində işlənib köhnələn sazı götürdü, sinəsinə basdı, Su pərisinə dönüb dənizdə əbədiləşən Sara qocalan, tamam-kamal dəyişib başqalaşan Xançobanı tanımasa da, öz sazının iniltisini-sızıltısını eşidən kimi qurşağa qədər qalxdı. Xançoban Saranın mərmərləşən ağ sinəsini heyran-heyran süzdü.</p> <p>"Apardı sellər Saranı!" mahnısını eşidən su pərisi kirpiklərini sıxıb "nakam məhəbbəti" göz yaşlarını inci kimi, səyriyən yanaqlarına tökdü. Bu qadir qüdrətin əsrarəngizliyi müqabilində saz çalıb, "Apardı sellər Saranı!" nəğməsini oxuyan Xançobanın taqətdən düşən dizləri qatlandı, sivri saqqalı torpağa düşdü. Ürəyi həsrətlə qovrulan bu ozan böyrü üstə bükülüb, əbədi yuxuya getdi...</p> <p>Bakı, 26 may 1978</p>
<p><strong>Kulis.az gənc yazar Nemət Mətinin “Gənc yazarlar” müsabiqəsinin qalibi olan “Tənəzzül” məqaləsini təqdim edir.</strong></p> <p>“Həqiqət – sürətdədir. Nə qədər tez ürəyini boşaltsan, nə qədər tez yazsan, o qədər dürüstsən. Düşüncə – yavaşlamaqdır. Gecikmək isə həqiqət çatmaq yerinə üslub cəhdlərini yaradır; həqiqət isə ən böyük üslubdur.”</p> <p><strong>Rey Bredberi</strong></p> <p>Ədəbi mühit ölüb. Basdıranı yoxdur. Ədəbiyyat “ölüləri” yaşadıqlarını zənn edirlər. Bir ölkə bir yazıçının kitabı ilə dünyaya tanına bilər. Hətta şəhər, kənd tanınar. Məsələn, Peterburq deyəndə Ermitajdan sonra Fyodor Dostoyevski yada düşür. Yasnaya Polyana deyəndə Lev Tolstoy gözümüzün önünə gəlir. İstanbulu yada salanda Orxan Pamukun əsərlərindəki küçələr, tinlər, döngələr xatırlanır. Tanpınara gerçək ustadım deyən Orxan Pamukun məlum romanlarından sonra Türkiyəyə turist axını artıb. Vaxtı ilə A.Düma(ata) Qafqaza səfər edəndən sonra “Qafqaz səfəri” adlı kitabı çıxır. Orada Azərbaycana səfəri də yer alıb. Yazıçı əsərində olduqca maraqlı məqamlara toxunub. Hətta milli mətbəximizdən, tarixi məskənlərimizdən, adət-ənənələrimizdən söz açıb. Bu kitab ilə avropalılar, asiyalılar və digər bizə, mədəniyyətimizə bələd olmayan xalqlar, dövlətlər bizi az da olsa tanıdı. Knut Hamsun isə ” Nağıllar diyarında” əsərində Azərbaycanı yada salır, insanlarından danışır və buranı tərk edəndə təəssüfləndiyini bildirir… Öz tarixinə biganə olan xalqlar tənəzzülə uğrayır. Hələki çöküş halında yaşayırıq. Tarixi abidələr dağıdılır. Yerinə isə göydələnlər tikilir. Turistlər göydələni görmək üçün uzağı bir dəfə gələr. Belə tikililər isə dünyanın hər yanında var. Tarix unudulmağı sevmir. Qorunmağı, əzizlənməyi sevir.</p> <p>Bu yaxında yerli istehsal olan “Üçüncü günün adamı” filminə baxdım. Film kimi zəif təsir bağışladı. Ssenari sırf reklama hesablanmışdı. Amma müsbət tərəfi o idi ki, tariximiz və bizi dünyaya tanıdan çox şeyi göstəriblər. Məsələn, Qarabağ atları, xalçaları və ən əsası təbiəti nümayiş olundu. Qoy dünya bilsin ki, bunlar bizimdir. Ermənilər hər şeyi özünküləşdirə bilməzlər. Lakin onlar hər fürsətdən yararlanmağı sevirlər. Sanki xalq olaraq missiyaları budur. Oxuyub savadlanmaq və bütün mümkün yerlərdə yerləşmək.</p> <p>Hələ Əhməd bəy Ağaoğlu xatirələrində yazır: “Ermənilər çoxdan rus məktəblərinə göndərilmiş, yerli rus idarəçiliyini ələ keçirmişdilər. Bizdən bambaşqa bir tərzdə həyat sürürdülər. Yadımdadır, erməni qocalar, kişi və qadınları bizim kimi geyinir, dilimizdə danışırdılar, bizdən heç bir fərqləri yox idi. Fəqət yenilər, gənclər bambaşqa idilər. Onlar dilimizdə danışmır, başqa paltar geyinir, bizə yuxarıdan aşağı baxırdılar.”</p> <p>Əhməd bəy Ağaoğlu Peterburqa təhsil almağa gedəndə təəccüblənmişdi. Buradakı ədəbi mühit onu valeh etmişdi. Turgenevdən, Dostoyevskidən kitablar oxuyurdu. Şuşaya geri dönəndə isə özü ilə ailəsi arasındakı uçurumu hiss edirdi. Atası, əmisi və digər kənd sakinləri ancaq dini öz kiçik şüurları ilə müzakirə edirdilər. Başqa məşğuliyyətləri yox idi. Bir sözlə inkişaf getmirdi. Yadıma gəlir bir vaxtlar elmi jurnallar var idi. 4-5 nömrəsini özüm almışdım.</p> <p>Dünyanın hər yerindən maraqlı məlumatlar var idi. Xub, tutaq ki, internet əsridir. Jurnala maraq azdır. Bəs, internetdə neçə insan elmi məqalələri oxuyur. Statistik siyahı tutsaq, heç əhalinin 5 faizi eləməz. İnkişaf ləng gedir. Bunun səbəbləri isə çoxdur. Bir ara meyxananın bayağı janr olmağından ağız dolusu danışırdılar. Meyxana şairin düşüncələrinin səslənməsidir. Deməli, problem meyxanada deyil. Onu yaşadanlardadır. Meyxanaçı informasiyalı, oxumuş olsa, səsləndirdiyi fikirlər də ona uyğun olar.</p> <p>Qayıdaq ədəbi mühitə. Gənc yazıçıların əksər hissəsi, daha doğrusu özünə yazıçı deyən gənclər Azərbaycan ədəbiyyatını oxumurlar. Heç olmasa sağ olan müəlliflərdən oxusalar, dilimizin zənginliyini, incəliyini öz gözləri ilə görərlər. Heç olmasa, Kənan Hacıdan, Aydın Canıyevdən, Yaşar Bünyaddan, Süleyman Abdulladan, Azər Qismətdən, Şərif Ağayardan, Pərviz Cəbrayıldan, Zahid Sarıtorpaqdan, Azad Qaradərəlidən öyrənsinlər. Hələ mən sağ qalan müəlliflərin adını çəkdim. Cəmi üç hekayə ilə ədəbiyyatımızın dibinə enən, çoxlu ssenarilər yazan, ədəbiyyat tarixini mükəmməl bilən Vidadi Məmmədovun həmin o üç hekayəsini oxusunlar. İkisini qeyd edirəm. “Çarpaz bucaqlar arasında” və “Vağzalda”. Üçüncünü özünüz tapın. Dünya ədəbiyyatından 5-6 roman oxuyub yazıçı olmaq milyondan bir adamda alınar. Məsələn, Frans Kafka demək olar kitab oxumurdu. Hələ mən ilkin mərhələni dedim. Təkcə oxumaqla və istedadla iş bitmir. Mənim rəğbət bəslədiyim fransız yazıçısı Martin Paj Daria adlı gənc yazara məktubunda yazır ki, yazıçı gərək hər işə baş qoşsun. Məsələn, gəmi haqqında yazmaq istəyirsə, gəmi haqqında oxumaqdan başqa onların düzəldilməsi prosesinə baxsın. Özü kiçik bir qayıq yığmağa çalışsın. Bir işin içinə girib dərinliyə üzdükcə öyrənirsən. Hətta ustasına çevrilə bilərsən. Bir də yazıçılar səyahət etməlidirlər. Seyr etmək, müşahidə aparmaq vacib amildir. İstisnalar heç bir faiz olmaz. Dostoyevski İtaliyaya, Tolstoy İngiltərəyə səyahət etmişdilər. Elə təkcə Rusiya ərazisini gəzmək ömrün bir hissəsini aparır. Martin İdeni yazan Cek London gəmidə səyahət etməyi xoşlayırdı. Düma, Hamsun ən azı Qafqazı görmüşdülər.</p> <p>Sveyqin özü neçə-neçə ölkələrdə yaşamışdı. Volter gəmilərlə ölkələrə səyahət edərək ticarətlə məşğul olurdu. İndi Azərbaycanda gənc müəlliflər bütün qəzet və jurnallarda çap olunsalar belə aldıqları qonorarla 3 gün Gürcüstana səfər edə bilməzlər. Sonra da deyirlər ki, otur yaz. Ortaya bir şey qoy.</p> <p>varyox.az</p>
<p><strong>Əzizə xanımın çiçəkləri</strong></p> <p><strong>Mina Rəşid</strong></p> <p>Hər tərəf yaşıllıq, gül-çiçək, quşların nəğməsi, çayın şırıltısı, hərdən qara buludların toqquşması, yağışın yağması necə gözəldi, deyilmi? Şəhərdə, dörd divar arasında ekrandan izlədiyin bu mənzərə adamı başqa aləmə aparır. Uşaq ağacdan asılmış yelləncəkdə yelləndikcə sən də uşaqlığını xatırlayırsan. İndi o yelləncəyə rast gəlsən yaşına baxmazsan. Necə o yaşda qadının ağaca çıxdığı kimi...</p> <p>Hə, deyəsən söhbətin kimdən getdiyini duydunuz. Bəli, qəhrəmanım bütün bu gözəl duyğuları bizə yaşadan, təbii ocaqda hazırladığı qeyri-adi, ləziz xörəkləri baxanları heyran qoyan o Qusarlı xala - Əzizə xanımdır.</p> <p>Düzü, haqqında xoş sözlər eşitsəm də, əvvəlcə o verilişə (“Kənd həyatı”) həvəssiz yanaşmışdım, kənardan bu qədər canlı təsir bağışlayacağına inanmamışdım. Bir gün kanalı açdım və o çöl çiçəklərinə, sarı güllərə, qırmızı lalələrə elə bağlandım ki, indi hər gün onlara tamaşa etməkdən doymuram.</p> <p>Əzizə xala da, sanki onu izləyənlərin qəlbini duyur, amma hər şey o qədər təbii, o qədər səmimi alınır ki!</p> <p>Hiss edirsən ki, qadın çiçəkləri çox sevir. Həyət-baca gül-çiçək, qablarda da gül becərir, balaca, böyük evlərinin eyvanının hər tərəfindən gül dibçəkləri asılıb. Hələ bu azmış kimi gedib çöldə bitən yabanı çiçəkləri də qucağına yığıb gətirir və güldan kimi vedrədən, şüşə balondan, hətta stəkandan istifdə edir.</p> <p>Nədən onun hazırladığı xörəkləri qoyub gül-çiçəklərindən söhbət açdım? Ondan ki, Əzizə xanım özü də, sanki bu çiçək sevgisi ilə bir həqiqəti söyləyir - həyat tək yemək-içməkdən ibarət deyil. İnsanın ruhu, qəlbi çiçək kimi təmiz, gözəl olunca o közdə bişmiş kartofun, çuğundurun, kökün də dadı-tamı başqa cür olur.</p> <p>Çayı da itburnu, böyürtkən, çürbəcür giləmeyvə və çiçəklərdən dəmləyincə sən də bir vaxt həyətinizdəki o yekə sarı samovarı xatırlayırsan...</p> <p>Həyətdə balaca bir göl var. Əzizə xala körpə ördək balalarını ilk dəfə gölə buraxır. Bir də görürsən, suyu çəkilmiş dərədən balıqları toplayıb caya atır, gülləri sulayır, inəkləri tumarlayır, çürbəcür xörəklər, şirniyyatlar hazırlayır.</p> <p>Maraqlısı odur ki, bütün bu təamları ancaq təbii ocaqda bişirir. Hətta öz əlləri ilə soba düzəldir və orada cürbəcür çörək və şirniyyatlar bişirir. Bütün günü çalışır-çarpışır, nəhayət yorulur, arxda qaloşlarının tozunu yuyur, oturub bir samovar çayı içir.</p> <p>Bütün bunları elə səmimiyyətlə edir ki, sanki onu nə çəkən var, nə də görən...</p> <p>Beləcə, Qusarın Hil kəndindən olan Əzizə xala kənd həyatının gözəlliklərindən, öz dadlı xörəklərindən “bəhs etdikcə”, oğlu da onu öz kamerası ilə çəkib aləmə göstərir. Dünyanın hər yerindən yüz minlərlə izləyicinin seyr etdiyi bu kadrların toplandığı verilişdə bir dəfə təsadüfən insanların münasibətinə diqqət etdim. O qədər xoş sözlər yazmışdılar ki, adamın ürəyi açılır.</p> <p>Bütün bu çəkilişlər, bu kanal həm də dünyaya Azərbaycan insanını, onun gözəl təbiətini, mətbəxini, səmimiyyətini, folklorunu çatdırır...</p> <p>Əllərinə, həm də, o gözəl, çiçək kimi təmiz ürəyinə sağlıq, Əzizə xala!</p>
<p><strong>Kulis.az qəhrəman şəhidimiz Cəbrayıl Dövlətzadə haqqında yazıçı Azad Qaradərəlinin yazdığı “Cəbrayil əfsanəsi” romanını hər cümə günü yayımlayır. Romanın növbəti hissəsini təqdim edirik.</strong></p> <p><strong>Əvvəli burda</strong></p> <p><strong>On altıncı səs</strong></p> <p>CƏBRAYILIN DÖYÜŞÇÜLƏRƏ DANIŞDIQLARINNAN</p> <p>BƏHLUL CİHADI</p> <p>Şərti adı “Keçəl” olan qaçaq Məmmədqulu ilə görüşə gələndə “Fəzi”dən (qaçaqlar, elə onu istəyənlərin hamısı Fərzalıya “Fəzi” deyirdi) xəbər gətirmişdi: “Nəslimin qadınlarınnan milislər, ya da soldatlar bir nəfəri də tutub aparsa, quşun qanadında da olsa, mənə xəbər yolla. Nəbadə hökumətə qarşı çıxasan. Bacardıqca ehtiyatı əldən vermə”.</p> <p>“Keçəl” xəbər apardı ki, kənd, onun öz evi, qohumlarının evi mühasirədədir.</p> <p>Milislərin və rus əskərlərinin diqqətini öz üzərinə çəkmək üçün bir dəstə atlıyla gecə kənddə keşik çəkən hökumət qüvvələrinə hücum etdilər. Əskərləri və milisləri pərən-pərən salıb yenə Sobu meşələrinə çəkildilər. Səhəri gün hökumət qüvvələri Sobu meşələrinə hücuma keçdi və iki yüz nəfərlik dəstənin yarısını itirib Sobuya döndülər. Sobunun sayılan ağsaqqallarınnan olan Məşədi Behbudun və qohumlarının evinə soxulub hamısını tufəngin qundağı ilə döyür və Fərzalının yerini soruşurdular. Bunnan xəbər tutan Fərzalı dostunu qurtarmaq üçün kəndi mühasirəyə aldı. Hökumət qüvvələri bu dəfə də yerdə qalan qüvvələrinin çox hissəsini itirib Pirçivana döndülər.</p> <p>İki gün sonra, yəni 1922-ci ilin oktyabr ayının 20-də indiki Qubadlı rayonunun Dondarlı kəndində Fərzalının dostu və məsləkdaşı Bəhlul Əfəndi üsyan qaldırdı və qaçaq dəstələri ilə birləşdi, bu zonada, yəni Xanlıqda Sovet hökumətini devirdi.</p> <p>Bir gün qabaq Bəhlul Əfəndinin adamı Sobuya gəlmişdi. Fərzalı ilə Sobu Qalasında görüşən qonaq Bəhlul Əfəndinin ismarıcını çatdırmışdı. Bəhlul Əfəndinin “Ya qazi, ya şəhid olaq!” sözlərinə “İnşallah qazi olarıq” cavabını verdi və dedi: “Əfəndiyə çatdır ki, mən bu gecə Pirçivana hücum edəcəm. Rus əskərlərinnən bacardıqca qıracam. Amma Əfəndi bilsin ki, mən tövbəliyəm, düşmənim də olsa, müsəlmana güllə atmayacam”.</p> <p>Həmin gecə Fərzalının dəstələri rayon mərkəzinə hücum elədi. Bütün hökumət idarələri yandırıldı. Milis dəstələrinin komandiri Gəncinski idarəsində qolubağlı əsir götürüldü. Geri dönərkən yolüstü Baharlı zastavasına hücuma keçdilər. Zastavanın bütün əskərlərini qırdılar, silahlarını da götürüb dağlara çəkildilər. Çöpədərəni keçəndə Fərzalı Gəncinskinin qollarını açdı. Sonra üzünü ona tutub dedi: “Gəncinski, səni buraxıram. Amma bir neçə şərtim var. Birincisi odur ki, çağırsalar Bəhlul Əfəndini üstünə silahlı dəstə göndərməyəsən. İkinci şərtim, sən neçə ki, Zəngilanda rəissən, biz bir-birimizə toxunmayacağıq, lazım gələndə təhlükədən xəbərdar edəcəyik. Üçüncüsü, mənim nəslimnən, kəndimnən zənən xeylaqlarına toxunmayacaqsan – yəni soruşdurma, filan olmuyacaq… Məmmədqulunu – mənim bacım oğlunu (o sizin hökumətə işləyir) qoruyacaqsan… Əgər, mən sənnən əvvəl ölsəm, bil ki, danışığımız sən ölənə qədər qüvvədə qalacaq. Bilirsən ki, Fərzalının ölüsü də intiqam alar…”</p> <p>(Yeri gəlmişkən, Gəncinski bu şərtlərə sona qədər sadiq qaldı. Kitabın bəzi səhifələrində biz bunu bir daha görəcəyik.)</p> <p>“BOLQ” GƏLİR… QULBİNSKİ VƏ GƏNCİNSKİ</p> <p>Məmmədqulu danışırdı ki, Bəhlul Əfəndinin cihadınnan sonra Bakıdan təpədən-dırnağadək silahlanmış böyük bir ordu – “bolq” gəldi. (Yəqin ki, polk demək istəyirmiş) Gorusdan ermənilər, yerli milis dəstələri və Bakıdan gələn rus polku birləşərək üç tərəfdən Bəhlul Əfəndinin üstünə yeridilər. Qaçaq dəstələrinin də qoşulduğu Bəhlul Əfəndinin din ordusu mərdliklə vuruşsa da qeyri-bərabər döyüşdə geri çəkilməli oldu. Zəngilan tərəfdən milis dəstələrinin döyüşə girmədiyini görən üsyançılar döyüşə-döyüşə Mincivana, ordan da Xudafərinə tərəf çəkildilər. Yalnız bunnan sonra Gəncinskinin milisləri Dondarlıya gəldilər və rus polkunun komandiri Qulbinski ilə Gəncinski arasında bərk mübahisə oldu. Qulbinskinin “Nə üçün Bəhlulun yolunu Mincivanda kəsmədin?” sualına Gənjinski “Mən Fərzalının dəstələri ilə döyüşürdüm” cavabını verdi. Həmin gecə Qulbinskinin rəhbərliyi ilə hərbi müşavirə oldu. Bəhlulun İrana keçməsinnən sonra bir qdər rahat nəfəs alan bolşeviklər indi də Fərzalının əndişəsində idilər. Gəncinski müşavirədə çıxış edib dedi ki, Fərzalının dəstəsi elə də böyük deyil, biz özümüz onun özdəsindən gələrik. Onsuz da Gəncinski ilə münaqişədə olan Qulbinski bağırdı: “Siz nə danışırsınız?! O Fərzalıdı, nədi, mənim yüzdən çox əskərimi öldürüb! Bir həftəyə onunla məsələni çürütməliyik!”</p> <p>Gecə ilə Sobuya Gəncinskinin adamı xəbər apardı: “Ehtiyyatlı ol, üstünə ruslar gəlir”. Ardınca Həsənqulunun adamı gəldi. Onlardan sonra Məmmədqulu gecə gözü özünü dayısına çatdırdı ki, bəs özünü qoru, “bolq” gəlir!</p> <p>Mincivan bəylərinin də adamı Sobu qalasına gələrək Fərzalıya köməyini təklif etmişdi. Fərzalının yadına on il əvvəl olmuş əhvalat düşmüşdü o anda. Qaraşdar kəndində bir səhər Fərzalı qonaq olduğu kişinin həyətində əl-üzünü yuyanda Sobuya tərəf gedən bəylərdən biri Fərzalını görüb tüfəngini qaldırıb nişan alıb atmışdı. (O vaxt aralarında münaqişə varmış) Lakin güllə açılmamışdı. Qəzəblənən bəy tüfəngi çevirib yanındakı nökərə sıxmışdı. Güllə açılıb nökəri qanına qəltan etmişdi. Bəy: «Bu namərdin üstündə allah əli var vallah! Bunu allah qoruyur!» - demiş, yolunnan geri dönmüş, nökərinin meyidini götürüb Mincivana qayıtmışdı. İndi həmin Mehdiqulu bəy köməyini təklif edirdi…</p> <p>…Başda Qulbinski olmaqla noyabrın birində Sav kəndinin erməni dəstələri, Zəngilanın milisləri və Qulbinskinin soldatları üç tərəfdən Sobu qalasına hücuma keçdilər. Gəncinskinin adamı Fərzalıya xəbər göndərmişdi: “Biz tüfəngin ağzını göyə tutacağıq”.</p> <p>Düz üç gün üç gecə Fərzalının dəstəsi Qaçaq İsrafillə arxa-arxaya verib 400 nəfərlik rus əskərlərinə, erməni daşnaklarına qarşı vuruşdular. Məmmədqulu sonralar xatırlayırdı: “Əlli ermənidən 30-u, 400 rus əskərlərindən Qulbinski də içində olmaqla 150-si öldürüldü. Nə bir qaçağın burnu qanadı, nə də bir milis nəfərinə güllə dəydi”.</p> <p>Polkovnik Qulbinskinin öldürülməsi mərkəzi bərk qəzəbləndirmişdi. Ona görə də Fərzalını aradan götürmək üçün daha böyük qüvvə ilə əməliyyat planı hazırlanarkən Fərzalının dəstəsi gecəylə Cənubi Azərbaycana, Üçdibin mahalına adladı.</p> <p>Polkovnik Qulbinskinin öldürülməsini Fərzalının bacısı oğlu, (Kərbalayı Qasımla Şahnisədən olan) sonralar rayonda bir sıra önəmli sahələrdə çalışmış (pambıq qəbulunda, barama qəbulunda və s.), ömrünün son çağlarında kənd mağazasında işləyən</p> <p>SƏTTAR ABBASOV</p> <p>belə xatırlayırdı: “Dayımın başçılığı ilə rus polku və sərhəd zastavasının saldatlarına qarşı döyüşdə çoxlu saldat və onların başçısı polkovnik Qulbinski öldürüldü. Ruslar meyidlərini at və öküz arabaları ilə bizim kəndin içərisinnən daşıyıb aparırdılar. Onda mənim 7-8, qardaşım Salehin isə 3-4 yaşı olardı. Bu əhvalatdan 20 il keçənnən sonra kənddə iclas çağırdılar və yerli kommunistlər qardaşım Salehin üzünə durdular. Guya o qaratikan koluyla Qulbinskinin meyidinin ağzına vura-vura söyürmüş ona ki, sənin ağzını belə eliyim, sən mənim dayıma güllə atmısan?.. (Söhbət 3-4 yaşlı uşaqdan gedir!) Elə bu sözə görə Salehə 10 il iş verdilər. Yazıq qardaşım düz 10 il Qazaxstanın çöllərində qaldı...”</p> <p>QAYIDIŞ</p> <p>Fərzalı bir müddət, yəni ara sakitləşənə qədər Cənubi Azərbayjanda qaldı. Üçdibində, Buyduzda, Ozanda gəzib-dolandı, qaçaq dostlarının qonağı oldu. Əslən Şuşa şəhərinnən olan, İrannan qaçaq malı gətirib Arazboyu kəndlərində satan, qumarbazlıqda ad çıxarmış Qalalı ləqəbli dostu Cabbarla Üçdibində görüşdülər. Fərzalı onsuz da hər həftə Araz qırağına gəlib kənd-kəsəkdən xəbər tuturdu. Amma hər halda Qalalının xəbərlərini həyəcanla dinlədi:</p> <p>- Fəzi, dünənki ac-yalavaclar, onun-bunun qapısında burnunun suyunu axıdanlar istol başına keçib, urus hökumətinin sağ əli olublar. Sənin o bacın oğlu Məmmədqulu da onlara işləyir. Oddan kül törəyib…</p> <p>- Bizim qız-gəlinə, nəsil-nəcəbətə toxunub- eləyən yoxdu ki? Soruşdurma- filan yəni?</p> <p>- Yox, allah eləməsin, Fəzi! Sənin nəfəsin olan yerdə pis niyət olmaz ki… Ay Fəzi, bir söz demək istəyirəm axı?</p> <p>- De görüm…</p> <p>- Qorxuram e…</p> <p>- Di zəhləmi tökmə, tez ol, de görüm nə istəyirsən?</p> <p>- Fəzi, bacın qızı Şamama ərinnən ayrılıb onsuz da… Deyirəm, qızı da danışdırıblar, deyib dayım gələr, sonra…</p> <p>Rəngi saralmış Qalalının səsi titrədi. Fərzalı özü kimi qorxmaz adamları xoşlayırdı. Bu Qalalı da indi xoşuna gəldi. Cibindən bir qəhvəyi rəngli gülməxmər parça nişanası çıxarıb verdi Qalalıya.</p> <p>- Bunu verərsən Məmmədağlıya, amma adam içində vermə. Biləcək nə demək istədiyimi. Sonra bir top parça apararsan, bizim nəsildən olan qız-gəlinə verər Məmmədqulu. Çox səs-küylü yox, yığcam bir nişan eləyin. Toyu özüm gələndə eləyərik.</p> <p>Qalalı gülməxmər parçasını düyünləyib cibinə qoydu və Araz qırağındakı palaya yaxınlaşdı. (Pala Arazdan adam adladanların dəzgahına deyirdilər. Üfürülmüş keçi dərisindən düzəldilən palaya yük də yükləyirdilər)</p> <p>***</p> <p>Bir neçə ay sonra Qalalı təkrar bu taya döndü və xəbər gətirdi ki, Gəncinski deyir ki, yuxarıların ağzını arayıb, deyirlər, səssiz-küysüz dönsün geri, toxunmarıq. Hələ istəsə, vəzifə də verərik.</p> <p>Fərzalı Təbrizdə Bəhlul Əfəndi ilə görüşdü. Vəziyyəti müzakirə etdilər. Bəhlul Əfəndi dedi ki, sən istərsən get, vəziyyətlə tanış ol, sonra bizi də xəbərdar edərsən.</p> <p>Beləcə, bir payız axşamında 1924-cü ildə Fərzalı Arazı keçib bu taya gəldi. Qızlarını, tək oğlunu, bacılarını, qardaşı Hüseynalını, qardaşı oğlunu, bacısı uşaqlarını, bütün elini, kəndini düşmən zərbəsində qoya bilməzdi axı… Əgər belə etməsəydi, o Fərzalı olmazdı!</p> <p>DAHA BİR TOY</p> <p>Qardaşı Hüseynalı, bacıları Gözəl, Gülnisə, Şahnisə, oğlu Rəhim, qızları Tavar, Naran, Təzəgül, bacısı oğlu Məmmədqulu, qardaşı oğlu Hüseynqulu və digərləri yığışmışdılar Fərzalının başına. Düşmənlərin acığına bacısı Gözəlin qızı Şamamanı Qalalıya toyla köçürməyi qərara almışdı. Məmmədqulu etiraz eləsə də, Fərzalı dediyinnən dönmədi. Hətta Minbaşıya da sifariş elədi ki, Məmmədcəfəri də götürüb gəlsin toyu özü çalsın.</p> <p>Gəncinskiyə də Məmmədquludan xəbər göndərmişdi:</p> <p>“Mən ailəmə, el-obama görə qayıtmışam. Bir də səninlə olan şərtimizə əməl eləyirəm. Məni gəlib zorla aparmağı ağlınıza da gətirməyin. Elə eləyin ki, bir də dağlara çəkilməyim. Bacım qızına toy eləyəcəm. İstəsən, gəlib toyda adamlarınla iştirak edə bilərsən. Amma rus olmasın içinizdə. Toydan sonra qalan məsələlərə baxarıq”.</p> <p>Məmmədqulu xəbər gətirdi ki, arxayın toylarını edə bilərlər. Bir şərtlə ki, hələ də üzə çıxmayan qaçaqlar, Sovet hökumətini istəməyən seyidlər, bir sözlə arzuolunmazlar toyda olmasın.</p> <p>Fərzalıya nəyi də qəbul etdirsən, bax bu diktə eləməyi qəbul etdirə bilməzsən. Hələ də dağlardan enməyən, heç enənə də oxşamayan Qaçaq İsrafili, Osmanlı qoşunundan ilişib Rəzdərədə qalan çavuş Həsən Hüseyni, Seyid Qurbanı, Yapon Səmədi, Mirzə Əsədullanı… bu bölgənin hələ baş tərpədə bilən bütün adamların toya çağırdı.</p> <p>Minbaşının qara zurnada, yastı balabanda çaldığı havalara dostları ilə süzə-süzə oynadı Fərzalı. Əli qoynunda bacılarını, qızlarını, oğlunu, bacısı, qardaşı uşaqlarını meydana çəkib oynatdı, başlarına pul səpdi. Sonra üzünü toy adamlarına tutub dedi:</p> <p>- Mən 35 ildir ki, əlimdə tüfəng dağda-daşdayam. Birinci urusun düşməni olmuşam. Niyə, ona görə ki, gəlib torpağımızı alıb, hökumətimizi yıxıb. İkinci bu qımdadlara – erməni köpəyoğullarına düşmənəm. Onnan ki, bu ələkçinin qıl verənləri – rusların nökərləri ağalarına arxayın olub kənd-kəsəyimizə hücum eliyib, qız-gəlinə, arvad-uşağa güllə atıblar. Mən də həm urusdan, həm də bu qımdadlardan o ki, var qırmışam. Üçüncü düşmənim yolkəsən quldurlar, dördüncüsü kasıba zulum eliyən varlılardır. Hər varlı yox ha, kasıbın çörəyini əlindən alanı deyirəm! Beşinci namus məsələsidi. Bir qadına, qıza əyri göznən baxan kişi gözümün düşmənidi. Baxmayaraq ki, özüm on iki arvad almışam, heç birisinə zor eləməmişəm, hamısını ədəb-ərkanla almışam, azınnan sığa eləmişəm, kişi kimi də baxmışam… Hə, bir də Allah yanında üzüm ağdı - əsil müsəlmana, türkə güllə atmamışam… Biqiryətləri xaric. Ona görə də deyin, gülün, oynayın. Bu toy mənim bacım qızının toyudur. Gərək hamı şənlənsin bu toyda. Allah mübarək eləsin!..</p> <p>… Toy qurtaran kimi Həsənqulu Bayramov Fərzalını bir tərəfə çəkdi və dedi:</p> <p>- Fəzi, Gənciniskidən yuxarı danos yazıblar ki, səni himayə eliyir. Əgər sən səhər rayona gəlməsən, mənim də, onun da paqonlarımızı soyacaqlar… Bax sənə deyirəm haaa… İstəyirsən, yenə qayıt get o taya… Amma, mən demişəm, sənə vəzifə, görəv verəcəklər. Şərt budu ki, gərək Zəngəzurdakı bütün qaçaq dəstələrini, kontraları tutub dövlətə təhvil verəsən…</p> <p>Fərzalının elə bil gözündə şimşək çaxdı, qəzəblə dedi:</p> <p>- Əyə, sən nə danışırsan?! Mən hara, bu hökumətin vəzifəsi hara? Sabah gəlməyinə gələcəm, amma mənnən nakişilik gözləməsinlər…</p> <p>HƏBS, «DOPROS» VƏ YENİDƏN DAĞLARA SARI</p> <p>Toy gününün səhəri iki milis işçisi atlarını Fərzalının həyətində saxladılar. Hər ikisi atdan düşüb qorxa-qorxa qapını döydülər. Fərzalı bayıra çıxanda milislər sarılarını uddular. Fərzalı uca səslə qışqırdı:</p> <p>- Ə, a bala, gendə niyə durmusunuz, ə keçin içəri!</p> <p>Nisbətən yaşlısı, Ördəklidən olan milis çəkinə-çəkinə dedi:</p> <p>- Fəzi, yaxşıdı, evə girmiyəciyik… Bizi…</p> <p>Fərzalı yaşlı milisin udqunub sözünün dalını gətirə bilməməsini görüb gülümsündü:</p> <p>- Yaxşı, bilirəm, bilirəm. Siz bir stəkan çay içənəcən, mən də geyinim.</p> <p>…Qəribə mənzərəydi. Milislər qabaqda, Fərzalı da arxada kəhər atın üstündə, onatılanı çiynində Yazı düzü ilə Pirçivana – rayon mərkəzinə doğru irəliləyirdilər. Müşülan kəndininin yaxınlığındakı sərt yoxuşa çatanda yaşlı milis atını saxlayıb sıxıla-sıxıla dedi:</p> <p>- Fəzi, üzüm ayağının altda, bağışla məni… Əgər irayona belə getsək, biz biyabır olarıq…</p> <p>Fərzalı tüfəngini çıxarıb verdi ona:</p> <p>- Onda sən mənim tüfəngimi də sal çiyninə.</p> <p>Milis tüfəngi almadı:</p> <p>- Yox, yox, elə demədim, əstəfürüllah! Dediyim odu ki, bizi qabağına qatma… Atları yan-yana sürək…</p> <p>Fərzalı əlini əlinə vurub elə şaqqanaq çəkdi ki, gənc milisin qorxudan rəngi saraldı, atı isə hürküb qaratikanlığa toxudu.</p> <p>Atlar enişi enəndən sonra Fərzalı atını dəhmərləyib qabağa keçdi. Müşlan kəndinin içindən keçəndə isə atlar yan-yana addımlayırdılar.</p> <p>Gəncinski ilə təkbətək bir saatdan çox söhbət etdilər. Belə razılaşdılar ki, o, Fərzalını bir müstəntiqin iştirakı ilə “dapros” eləyir, sonra da bir neçə gün “həbs” edir. Yuxarı ilə məsləhətləşir, Fərzalının «səhvlərini etiraf etməsi nəticəsində” buraxılır. Beləcə, Fərzalı bir neçə saatdan sonra “həbs” olundu. Gecə isə onu rayona gətirən yaşlı milisin evində gecələdi.</p> <p>Təxminən bir ay müddətində gündüzlər rayon milis idarəsində, gecələr isə yaşlı milisin evində qaldı. Gəncinski Bakıya yazdığı məktubun cavabını gözləyirdi. Fərzalı da iki günnən bir rayona - onun yanına gələn Məmmədquluya tapşırıqlarını verir, bir növ onun özünü, ailəsini gələcək Fərzalısız günlərə hazırlayırdı.</p> <p>Lakin bir gün elə bir hadisə baş verdi ki, bunu nə Gəncinski, nə də Fərzalı gözləyirdi.</p> <p>Karyagin sərhəd zastavasınnan iki rus zabiti yanlarındakı orta yaşlı qadınla Gəncinskinin yanına gəldilər. Və elə ilk cümlələri də bu oldu ki, polkovnik Qulbinskinin qatili Fərzalını tutduğuna görə ona – Gəncinskiyə minnətdarlıqlarını bildirirlər. Və qadını təqdim edib dedilər ki, bu qadın Qulbinskinin arvadıdır, Fərzalını görmək istəyir.</p> <p>Gəncinskinin hansı vəziyyətə düşdüyünü yəqin ki, təsəvvür edirsiniz. Fövqəladə Komissiyanın sədri Mir Jəfər Bağırov özü rayonları gəzir, şəxsən yaxınnan tanıdığı, sərkərdəlik qabiliyyətinə bələd olduğu qaçaqlarla dağlarda görüşür, mümkün qədər onların üzə çıxmasına nail olurdu. Tərtərdə Kolanı Şahmalıyla, Sultanbud meşəsində Qaramanlı Qanboy ağa, Qubada Zizikski ilə belə olmuşdu. Gəncinski Fərzalının da FK tərəfindən bağışlanacağını düşünürdü. İndi qəfildən belə hadisə baş verir…</p> <p>Rus zabitləri israr edirdilər ki, onları Fərzalının olduğu kameraya aparsınlar. Gəncinski diqqətlə baxıb gördü ki, zabitin biri rus familiyası daşısa da ermənidir! Gəncinskinin qanındakı türk qanı qaynayır, başına vururdu. Amma, bir cüzi səhv, ehtiyatsızlıq hər şeyi məhv edə bilərdi. Çar-naçar kameraya getdilər. Getməzdən qabaq Fərzalını xəbərdar edə bilmişdi. Kamerada ilk qanqaraldıcı hadisəni Qulbinskinin arvadı törətdi. Əlindəki yelpiklə Fərzalının sifətinə çırpmaq istəyəndə o, dartıb əlinnən yelpiyi aldı və küncə tulladı. Bunnan qəzəblənmiş rus və erməni zabitləri Fərzalını təpikləməyə başladılar.</p> <p>Hər şey bir göz qırpımında baş verdi. Zabitlərin birinin belindəki tapançanı qapdı, hər ikisini güllələdi, Gəncinskini isə qolundan yaralayıb çölə sıçradı. Rusların qapıda bağlanmış atını minib çapıb getdi.</p> <p>Qarşıdakı binanın həyətində ağacın dibində kölgələnən beş rus əsgəri atlarını minib Fərzalının dalınca çapsalar da, bir qədər sonra yalnız üçü geri döndü – ikisini yəqin ki, Fərzalı o dünyalıq eləmişdi.</p> <p>Beləcə, Fərzalının ikinci qaçaqlıq dövrü başladı.</p> <p><strong>On yeddinci səs</strong></p> <p>CƏBRAYIL</p> <p>Gecələr şam işığında “Akınçılar” haqqında oxuyuram. Osmanlı dönəmində sərhəd birliklərinin tərkibində olan bu çevik, yüngül süvari birlikləri otuz nəfərlə yüz nəfərin üstünə şığıyıb, bir anda hamısını məhv edərmişlər. Türk komandos demişdi ki, siz Xüsusi Təyinatlılar da akınçılar kimi bir anda yerdən çıxıbmış kimi, göydən düşübmüş kimi düşmənin qarşısında durmalı, on nəfərlə əlli nəfəri məhv etməlisiniz. Ölməyi deyil, öldürməyi düşünməlisiniz. Sonra da böyük türk şairi Yəhya Kamalın o əzəmətli misraları:</p> <p>Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik</p> <p>Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik!</p> <p>Səhər sübh çağı düşmən üzərinə akınçılar kimi şığımaq var. Qarşımızdakı ordu “dev kibi” ordu deyil, amma o dev ordunun bəsləyib üstümüzə qısqırdığı köpəklərdir. Tanrı bizə yar olsun!</p> <p>QONŞU</p> <p>Bizim qonşunun da oğlu əsgərdir. Neçə gündür uşaq zəng eləmir. Anası, nənəsi dəli-divanədirlər. Mən də qaçqınam. Evimi-eşiyimi ağzıbağlı qoyub 28 il qabaq uşaqlarımla çıxmışam. Həyat yoldaşım birinci qarabağ müharibəsində itgin düşdü. Hələ indi də var, yolunu gözləyirəm.</p> <p>İnanın, bir əşya götürə bilməmişdik o vaxt özümüzlə. Qapını bağlayıb, bax bu bir dəst açarla gəlmişdik. İnanmayacaqsınız, o açarları indi də saxlayıram. Bircə bu müharibə dayanmasın. Bizim torpağımızı alsınlar, çıxaq gedək elimizə, obamıza...</p> <p>Qonşularıma da acıyıram. Yazıqlar asılı qalıblar. Uşaqdan xəbər ala bilmirlər... Ürək-dirək verməyə də söz tapmadım. Nə deyim axı?.. Cəbrayıl ayrı oğlan idi. Allah qorusun. Allah bütün əsgər balalarımızı qorusun. Amin.</p> <p>“O”</p> <p>Əsgər gedəndə son dəfə görüşmüşdük. Dedi, bu ola bilər ki, son görüşümüzdür. Dedim, niyə elə deyirsən? Hamı əsgər gedir və xidməti başa çatan kimi geri dönür. Sən də dönəcəksən.</p> <p>Dedi, yox, Sarı, səni ümidləndirmək istəmirəm. Mənim ürəyimə damıb ki...</p> <p>Daha ardını söyləmədi. Çox təkid etdim, danışmadı. Lap sonda ah çəkib dedi ki, sənə zəng də etməyəcəyəm. Ya qismət, sağ dönərəmsə, yenə görüşərik. Ya da istəsən, məni gözləməyə bilərsən...</p> <p>Ürəyim şan-şan oldu. O niyə belə etdi axı?!</p> <p>QURD</p> <p>Bu dağlarda biz min illərdir yaşayırıq. Bu xalqla baş-başa, ağız-ağıza olmuşuq həmişə. Bizi az hallarda ovlayıblar. O da məcburən. Görürdün bir axmaq yalquzaq girirdi sürüyə, başlayırdı qırmağa. Onun, on beşin qırırdı, axırda birini götürüb gedirdi. Deyən gərək, ay axmaq canavar, sənə bir qoyun lazım deyil, əvvəlcədən götür, get də. Daha bu sürünü niyə qırırsan?! Kimə deyirsən?</p> <p>Onlar da məcbur olub silah qurşanar, bizi ovlayardılar. Vurannan sonra dərimizi soyub hökümətə təhvil verər, nə qədərsə pul alardılar...</p> <p>Biz nadir hallarda onların adamına hücum etmişik. O da qəhər gələn qışda-zadda ov tapmayanda hansısa səfeh canavar yolçuya soxular, şirin ətini qopardardı. Bu, yüz ildə bir dəfə olan iş idi... Bir baxın, bu dərələr insan ölüsüylə doludur. Tülkü-çaqqalı demirəm, amma hələ bir qurd görmədim ki, ölmüş insan ətinə tamah salsın... Biz əti təzə, qanlı-qanlı yeyərik. O da ov əti ola... Daha insan deyil... Dünən bir dovşan balasını qovub gətirdim, elə tutacaqdım ki, tullandı səngərə, əsgərlərin içinə. Bir cavan əsgər onu alıb qocağına sıxdı, başını tumarladı. Bunlar belə rəhimli adamlardılar vallah... Bax, ona görə bu camaatla pis yola getməmişik biz qurdlar... Hətta bizi özlərinə yaxın bilmişlər. Qohum hesab etmişlər...</p> <p>Amma bu biri tayfa... Vay, vay, vay. Qoy bir ulayım dallarınca! A-uuuuuuuuuuuuuu!</p> <p>Nə murdar adammışlar, yahu?! Heyvan demədilər, at demədilər, eşşək demədilər, toyuq-cücə demədilər hamısını qırıb qurtardılar. Sonra evlərin dam-daşını dağıtdılar. Sonra qəbirləri qazdılar, baş daşlarını aşırdılar. Sonda doymadılar, ağacları dibinnən kəsdilər...</p> <p>Mən belə vəhşi camaat görməmişəm, ay it, ay qurd!</p> <p>Əlinə döndüklərim, gec də olsa, gəlib it kimi (ay it, sözgəlişi dedim, bağışla, sən allah) qovdular bunları... Qoy dallarıncan bir ağız da ulayım ki, birdəfəlik getsinlər:-Auuuuuuuuuuuuuuuuuuuuu!..</p> <p><strong>Ardı var</strong></p>
<p><strong>Amerikalı neoekspressionist rədd Jan-Mişel Baskiyanın rəsm əsəri 93 milyon dollardan baha qiymətə satılıb.</strong></p> <p>Kulis.az RİA-ya istinadən xəbər verir ki, bu barədə məlumat "Christie's" hərracının saytında yerləşdirilib.</p> <p>Hərracın ilkin qiyməti 40 milyon dollar olub, yekun satış qiyməti isə 93,105 dollarda sonlanıb. 1983-cü ildə yaradılmış bu əsərdə insan kəllə sümüyü təsvir olunub.</p> <p><img data-image-id="32469466" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/13/1919592.jpg"/></p> <p>Həmçinin hərracda Benksinin 3 meymun təsvir etdiyi "İndi gül, amma bir gün biz hökmranlıq edəcəyik" adlı əsəri də 2 milyon dollardan baha qiymətə satılıb.</p>
<p><strong>Dünya həssas qəlblər üçün cəhənnəmdir. Elədir, həssas adam üçün hadisələrə dözmək o birilərinin yanında daha dəhşətli olur. Tək öz ölkəsində baş verənlər deyil, eyni zamanda dünyada olanlar da ona öz təsirini göstərir.</strong></p> <p>Həssas adamlara yaşamaq çətindir! Bütün həssas adamlara sevgilərlə... keçək yazımızın mabədinə...</p> <p>İsraillə Fələstin arasındakı gərginlikdən xəbəriniz var, yəqin. Bir yerdə bombalar atılır, uşaqlar ölür və dünya da bir müharibə filmi kimi olanları izləyir. Bilmirəm, qəliz məsələdir, şərh vermək olmur, üstəlik mən politoloq deyiləm, durduğum yerdə özümü işə sala bilmərəm.</p> <p>Sadəcə, qəribə oldur ki, İsraillə Fələstin arasında baş verən gərginlikdə mən təsadüfən Etqar Kereti oxuyurdum. Bizim İsraildən olan yəhudi həmkarımız, çağdaş yazıçıların ən yaxşılarından...</p> <p>Onun bir hekayəsində bir nəfər özünü öldürmək üçün adam tutur. Həmin adam da bunun dərs dediyi şagirdi çıxır. İşin tərsliyinə bax ki, killer olan şagird o müəllimi çox gözəl xatırlayır, onu sevir və sifarişi yerinə yetirə bilmir. Gəlir müəllimin yanına və onunla söhbət edir. Müəllim də killerin o olduğunu bilir və dəhşətli bir cümlə deyir: mənim ən böyük səhvim yaxşı insan olmağımdır!</p> <p><img data-image-id="32467226" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/13/1917609.jpg"/></p> <p>Yaxşı olmağı səbəbindən şagirdi onu öldürmür. Müəllim ağır xəstəlikdən əziyyət çəkir. Özü-özünü öldürə bilmir. Şagirdinin də yaxşı adam olduğu üçün müəllimini vurmağa əli qalxmır. Və beləcə adam ölə və o ağrılardan xilas ola bilmir.</p> <p>Mən İsraillə Fələstin arasındakı gərginlikdə bu hekayənin ağrılarının izinə rast gəldim. Keret açıq şəkildə bu münaqişəyə öz hekayələrində münasibət bildirmir. Onun üçün əsas insan itkisidir və bir yazıçı kimi bunun acısını çəkir. Və öz coğrafiyasından doğan gerçəkləri absurd situasiyada qələmə alır.</p> <p>Məncə, İsraili görmək üçün Keretin hekayələrini oxumaq kifayətdir. Hətta bu yerdə onun bir müsahibəsində dediyi sözləri tirajlamaqda fayda var. Keret deyir:</p> <p>“Tanrı olmaq istəyən avtobus sürücüsü” adlı kitabım Fələstin Muxtariyyətində ərəbcə nəşr edilib. Oradakı naşirim demişdi ki, kitablarının satışı yaxşıdır, hər gün sifariş verirlər, amma bilmirəm, bu sifarişlər sənin heyranlarındanmı gəlir, yoxsa “Həmas” fəalları yandırmaq üçün alırlar".</p> <p>Tragikomik, absurd vəziyyət... Həm də sirli...</p> <p>Yadıma bir sənədli film düşür. İsraillə Fələstin müharibəsinə həsr edilmiş film. Orda iki uşağın söhbətini yəqin ki, baxanlar xatırlayacaq. Təxmini yadımıza salmağa cəhd edək. Yəhudi oğlan deyir:</p> <p>“Səninlə dost ola bilərəm, ancaq böyüyəndə əsgər getməyə və səni öldürməyə məcbur olacam".</p> <p>Fələstinli uşağın cümləsi:</p> <p>"Mən sənin yaşadığın evi partlatsam sənə deyəcəm gizlənərsən, ölməyini istəmərəm”.</p> <p>Keçənlərdə dostlardan biri də bu filmi xatırlatmışdı.</p> <p>Bilmirəm, kim haqlıdır, kim haqsız, ancaq dünyanı qansız-qadasız bir yer kimi görmək istəyirəm. Bu dialoqun özü də hər şeyi açıq-aydın göstərməkdədir.</p> <p>Tezliklə bahar təravətini korlayan mərmilərin susmasını</p> <p>Çox şeymi istəyirəm?</p>
<p><strong>Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının ən yaxşı hekayəçilərindən olan mərhum yazıçı Rafiq Tağının üçcildliyi nəşr olunub.</strong></p> <p>Kulis.azın verdiyi xəbərə görə, buraya yazıçının hekayə, esse və müsahibələri daxil edilib.</p> <p>Qanun Nəşrlər Evində işıq üzü görən kitabı nəşriyyatın mağazasından əldə etmək olar.</p> <div class="container" no-gutters"> <div class="row"> <div class="col-sm-4" col-xs-6 col-md-3 col-lg-6 p-1"> <a class="fancybox" d-block" data-fancybox="gallery" href="https://cdn.azerforum.com/2021/05/13/1917191.jpg"> <img class="img-fluid" alt="" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/13/1917191.jpg"/> </a> </div> </div> </div>
<p><strong>Xəbər verdiyimiz kimi dünən, ölkəmizin mədəniyyət paytaxtı Şuşanın əsrarəngiz Cıdır düzündə “Xarıbülbül” musiqi festivalına start verildi.</strong></p> <p>Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü və Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə həyata keçirilən festival bu gün qala konsertlə davam edəcək.</p> <p>Bütün ölkənin diqqəti doğma Şuşa şəhərindədir.</p> <p>Festivalla yanaşı Şuşa bu gün Ramazan bayramını da qeyd edir.</p>
<p><strong>Dövlət Tərcümə Mərkəzinin yeni nəşri – “Azərbaycan–ispan danışıq kitabçası” işıq üzü görüb.</strong></p> <p>Tərcümə Mərkəzindən Kulis.az -a verilən məlumata görə, kitabça İspaniya və ispandilli ölkələrə işgüzar, turist səfərinə gedənlər, eləcə də ispan dilinə yiyələnmək istəyən geniş kütlənin istifadəsi üçün nəzərdə tutulub.</p> <p>Kitabçaya daxil edilən söz və ifadələr “Əsas ifadələr”, “Gediş və gəliş”, “Mehmanxanada”, “Şəhərdə”, “Yeməklər və içkilər”, “Əlaqə vasitələri”, “Tibbi yardim”, “Alış-veriş və xidmətlər”, “Saylar”, “Vaxt və tarix” adlı bölümlər üzrə təqdim edilib.</p> <p>Kitabın tərtibçisi – Mərkəzin İspaniya–Azərbaycan ədəbi əlaqələri üzrə koordinatoru Aysel Əliyeva, redaktorları – Belqrad Universitetinin ispan dili üzrә mühazirәçisi Francisco Capilla Martín və Bәhlul Abbasovdur.</p> <p>Kitab Dövlət Tərcümə Mərkəzinin mətbəəsində çap edilib.</p> <p>Kitabı yaxın günlərdə aşağıdakı mağazalardan əldə etmək olar:</p> <p>“Libraf”</p> <p>“Kitabevim.az”</p> <p>“Akademkitab”</p> <p>“Akademiya” kitab evi</p> <p>“Azərkitab”</p> <p>Prezident Aparatının Kitab evi</p> <p>Azərbaycan Dillər Universitetinin satış köşkü</p> <p>“Pero” kitab mağazası</p> <p>“Oxumalı” kitab evi</p> <p>“Lider” kitab evi</p>
<p><strong>Şuşa "Xarıbülbül" musiqi festivalı başladı</strong>.</p> <p>Festivalı canlı olaraq <a href="https://apa.az" target="_blank">APA</a> TV və Kulis.az -ın "Feysbuk" səhifəsindən izləyə bilərsiniz</p>
<p><strong>Səhər oyanıb sosial şəbəkədə gəzişəndə gördüm, dostluğumda olan bir çox media və sənət adamları sevinclə Şuşaya getdiklərini yazıblar.</strong></p> <p>Necə gözəl gündür, İlahi?!</p> <p>Bayram günlərində azərbaycanlılar Şuşaya bayram keçirməyə, festivala gedirlər. Özü də "Xarıbülbül" musiqi festivalına.</p> <p>Yəqin son 30 ildə belə gözəl bayramımız, bayramlarımız olmayıb.</p> <p>Düz 2 il qabaq, 9 may tarixində Paşinyan Cıdır düzündə içki içib bizim yallımızı rəqs edəndə, yəqin hamımız eyni qəzəb hissini yaşamışdıq.</p> <p>Nə yalan deyim, o hadisədən sonra niyəsə bir də Şuşanı görməyəcəyimizi düşünmüşdüm. Çox məyus olmuşdum.</p> <p>Hər 8 may günü dilimiz gödək, başımız aşağı olurdu.<br/> <br/> Amma indi...</p> <p>İndi Feysbuka girəndə, görürəm, Rəşad Məcid, bizə Şuşaya getdiyini müjdələyir.</p> <p>Festivalda hansı müğənnilərimizin, sənət adamlarımızın iştirak edəcəyini bilmirəm, amma orda səslənən bütün mahnıların, musiqilərin təkcə Şuşanın dağlarında yox, Azərbaycanın hər guşəsində, Qarabağda, hətta İrəvanda da sədalanacağına əminəm.</p> <p>Pəncərəmiz açıqdı, çöldən quşların səsi, yazın qoxusu otağıma dolur. Quşlar, təbiət baharın gəlişinə sevinir, mən isə Şuşalı ilk baharıma sevinirəm.</p> <p>Əvvəl elə bilirdim, bizsiz o torpaqlara bahar da gəlmir, ağaclar çiçəkləmir, səmasında qaranquşlar ucuşmur.</p> <p>Kim bilir, bəlkə də doğrudan beləydi?</p> <p>Amma indi...</p> <p>İndi Şuşaya da bahar gəlib!</p> <p>İndi Şuşaya biz gəlmişik!</p> <p>Şuşanın dağlarında oxuyacaq müğənnilər nə qədər xoşbəxtdir?!</p> <p>Cıdır düzündə rəqs edəcək azərbaycanlılar nə qədər xoşbəxtdir?!</p> <p>Şuşanın dağları necə xoşbəxtdir?!</p> <p>Cıdır düzü necə xoşbəxtdir?!</p> <p>Şəhidlərimizin ruhu necə şaddır?!</p> <p>Şükür sənə, İlahi!</p> <p>Bu günlər üçün...</p>
<p><strong>Rusiyalı yazıçı Aleksandr Soljenitsın ilə birlikdə 1970-ci ildə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına təqdim olunan yazıçıların adları bu gün məlum olub.</strong></p> <p>Kulis.az rus mətbuatına istinadən xəbər verir ki, mətbuata təqdim olunan sənəddə göstərilir ki, Nobel Komitəsi Soljenitsın da daxil olmaqla 75 namizəd arasından seçim etməli idi.</p> <p>Soljenitsın ilə birlikdə yeddinci dəfə bu mükafata Vladimir Nabokov təqdim olunub. Nabokovdan başqa digər məşhur yazıçılar Jorj Amadonun, Xorxe Luis Borxesin, Qrem Qrinin, Jorj Simenonun, Henrix Böllün və Qunter Qrassın adları da namizədlər arasında olsa da, nəticə etibarilə, seçim "böyük rus ədəbiyyatı ənənəsindən qazanılan mənəvi gücə görə" Soljenitsın üzərindən olub.</p> <p>Mükafatın verilmə qaydalarına görə namizədlərin siyahısı 50 ildir ki, gizli saxlanılıb. Soljenitsının namizədliyi ədəbi mükafata namizəd olan 6 nəfər tərəfindən irəli sürülüb. Onlar yazıçının "Birinci dairə" və "Xərçəng şöbəsi" romanlarının nəşrindən sonra bədii nüfuzunu qeyd ediblər.</p> <p>Səsvermə zamanı İsveç Akademiyasının üzvü, şair Artur Lundkvist Soljenitsının namizədliyinə qarşı çıxaraq Soljenitsının əsərlərinin bədii ləyaqətinə şübhə etdiyini bildirib. Və müzakirə zamanı o, Soljenitsının adını finalçılar arasında Pablo Neruda Patrik Uaytdan sonra üçüncü yerə qoyub. Lundkvist Qərbi Avropa, Amerika və Latın Amerikası roman forması fonunda Soljenitsının nəsrinin "olduqca ibtidai və maraqsız" göründüyünə inandığını da vurğulayıb.</p> <p>Xatırladaq ki, Soljenitsyn ilk dəfə Nobel mükafatına 1969-cu ildə namizəd göstərilsə də mükafatı qazana bilməmişdi.</p>
<p><strong>Kulis.az yazıçı Zaxar Prilepinin “İntəhasız acı nəğmə” essesini təqdim edir.</strong></p> <p>Başlanğıcda Qorki çox yaxşı insan idi. Demək olar elə Lenin qədər yaxşı insan idi. Lenin ilə Qorki şahmat oynardı və heç kim çox vaxt oyunun axırda necə bitəcəyini təxmin edə bilməzdi. Oyun isə yalnız dostluqla bitə bilərdi! Yalnız gülüşlə! Vladimir İliç qəhqəhə çəkər, qıyılmış gözlərində bir damcı yaş görünərdi. Aleksey Maksimoviç bərkdən gülər, it gözlərinə oxşayan mehriban gözlərindən yaş seli sərbəst axıb tökülərdi. Yaxınlıqda Sorrento balıqçıları gəzişər, gülüşərdilər.</p> <p>Qorki insanı sevirdi. O, insanların taleyi barədə xeyli düşünür, onlara daim köməklik göstərir və yalnız pinqvinləri axmaq hesab edirdi. Qorki nağıllar yazır və uşaqları hədsiz bir məhəbbətlə əzizlərdi. Balacaları öpəndə belini əyməli olurdu. Əyiləndə aşağı qatlanardı, bu zaman o elə bil utancaq adama çevrilirdi. Hətta yarım əsrlik məsafədən hiss olunurdu ki, Qorkinin bığları adamı qıdıqlayır. Qorki uşaqları öpmək üçün əyildikdə, Korney Çukovski xoşbəxtlikdən yerindəcə donub qalmış və Aybolit obrazını kimə baxıb yaratmalı olduğunu nəhayət dərk eləmişdi.</p> <p><img data-image-id="32447659" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/11/1902943.jpg"/></p> <p>Qorki insanlara qarışmış, xalqın içinə getmişdi, Rusiyanı başdan-başa gəzib dolaşmışdı, Çelkaş və Dankonu görmüş və bizə onların həyatını danışmışdı. Çelkaş rus, Danko beynəlmiləl idi, amma biz hər ikisini bəyənmişdik. Qorki aristokrat deyildi, buna baxmayaraq ədəbi aristokratiya ilə ilk rəqabətə girərək “mavi qan” və “ağ sümüy”ə qalib gəlmişdi. Qorki elə bir dolğun, mənalı həyat yaşamışdı ki, Lev Tolstoy və Lenin istisna olmaqla, hamı özünü onun yanında uşaq kimi hiss edirdi. Tolstoy və Çexovun ölümündən sonra ədəbiyyatda ən böyük sima Qorki oldu. Təkcə rus ədəbiyyatında yox, hətta dünya ədəbiyyatında. Tolstoy ona əl ağacını hədiyyə etmişdi. Qorki Tolstoyun kotanını da götürə bilərdi, ancaq qərara gəldi ki, kotanı Yasnaya Polyanadakı kəndlilərə saxlasın. Çexov isə ona eynəyini bağışlamışdı. Çexov vərəmini də bağışlaya bilərdi, amma Qorkinin öz vərəm xəstəliyi var idi. Qorki Mayakovskinin gözünün içinə düz baxa bilirdi, zaman o zaman idi ki, hamı Mayakovskiyə aşağıdan yuxarı baxırdı. Qorki istəyəndə Blok və Blokun baş çəkdiyi fahişə haqqında yaza bilərdi, hərçənd o qadına toxunmamış, sadəcə oturub kədərlənmişdi. Heç kim Qorkidən niyə o fahişəni axtarıb tapdığını soruşmadı. Yesenin, Qorkinin onu tərifləməsi üçün ona köpəklər haqqında mahnı oxuyardı, Qorki də onu tərifləyərdi. Hamı Qorkidən tərif eşitməyi arzu edirdi. Sonra Blok, Yesenin, Mayakovski vəfat etdilər və yenə də Qorki onları təriflədi: sanki bu iş üçün o anadangəlmə bir ixtiyar sahibi idi.</p> <p>O zamanlar bütün yazıçılar Qorki kimi olmaq istəyirdi. Leonid Andreyev Qorki kimi olmaq istəyirdi, lakin həyatdan vaxtsız getdi. Serafimoviç Qorki kimi olmaq istəyirdi, amma cəmi bir böyük kitab yazdı və tükəndi. Fyodor Soloqub Qorki kimi olmaq istəyirdi, özünü elə aparırıdı ki, sanki "Balaca şeytan"ı Qoqol və Dostoyevskidən bəhrələnərək yazıb, lakin Qorkidən də aşkar təsirlənmişdi! Bunin isə özünü elə aparırıdı ki, guya Qorki kimi olmaq istəmir, amma hamı bilirdi ki, kimsə Buninin yanında “Qorki” adını pıçıldasa, Bunin hökmən nəyisə vurub qıracaq: qələmi, yazı stolunu, qrammofonu, ayfonu. Zaytsev və Şmelyov da Qorki kimi olmaq istəyirdilər, ancaq onlar Parisə yollandılar və beləliklə yox oldular. Sergeyev-Senski Qorki kimi olmaq istəyirdi, o isə heç yerə getmədi, amma getmək lazım idi. Aleksey Nikolayeviç Tolstoy demək olar ki, Qorki idi, ancaq hamı xəlvətdə bilirdi ki, Tolstoy fırıldaqçı və özü də qrafdır. Mixail Afanasyeviç Bulqakov həyatda ən çox Qorki kimi yaşamaq istəyirdi, ancaq taleyi üzünə gülmədən bu dünyadan köçdü.</p> <p><img data-image-id="32447660" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/11/1902944.jpg"/></p> <p>Qorki hamıdan ağıllı tərpəndi: əvvəlcə heç yerə getmədi, hərçənd gedə bilərdi, sonra isə çıxıb getdi, bu dəfə isə geri dönməyə bilərdi, amma yenə qayıtdı, hamı da buna sevindi. Hətta bu qayıdışa sevinməyənlər belə, məcbur qalıb, üz əzələlərinə əziyyət verib özlərini məmnun qalmış kimi göstərirdilər.</p> <p>Qorki insanların içini görməyi və hadisələrin mahiyyətini anlamağı bacarırdı. Astarını gördüyü şeylər də öz növbəsində Qorkidən çəkinirdi. O, Klim Samginin həyatı haqqında, çox az adamın oxuduğu, lakin filminə çoxlarının baxdığı irihəcmli roman yazıb. Bu filmin nümayiş olunduğu o dövrdə Qorki göylər qədər nəhəng, səma boyda idi. Sonra isə birdən nəsə düşüb sındı. Kolun dibindən bir uşaq çığırdı ki, Qorki hamını aldadıb və Qorki, ümumiyyətlə, pis adam olub. Deyəsən uşaq saqqallı idi. Onu, eynən Puşkinin və Leninin böyük qardaşının adı kimi Saşa çağırırdılar. Onun atasının adı peyğəmbər adı kimi İsayeviç idi. O uşaq Qorkinin Solovetski düşərgəsinə getməsindən danışırdı. Solovetski düşərgəsində Qorkini qarşılayan kimsəsiz uşaqlar əvvəlcədən belə bir plan qurmuşdular: “Pravda” qəzetini baş-ayaq, tərs tutsunlar ki, Qorki onların eyhamını başa düşsün: yəni bu lagerdə hər şey yalandır. Qorki onların eyhamını başa düşmüş və sahibsiz uşaqlardan birini xəlvət otağa çəkərək düşərgə barədə dəhşətli həqiqəti ondan öyrənmişdi. Qorki göz yaşlarına qərq olmuş, uşağın saqqalından öpmüş, söz vermişdi ki, hər şeyi Stalinə və Lev Tolstoya danışacaq və çıxıb getmişdi. Kimsəsiz uşaqlar gizlənib komissiyanın gəlməsini, bütün çekistlərin öldürülüb düşərgələrin ləğv edilməsini gözlədilər. Lakin vəziyyət daha da pisləşdi və kimsəsiz uşaqlar cərimə taboruna göndərildilər. Məlum oldu ki, Qorki heç kimi sevmirmiş: rus mujikini sevməyib, Bloku sevməyib, Yesenini sevməyib, Mayakovskini sevməyib, keşişləri sevməyib, qara camaatı sevməyib, doğma uşaqlarını da sevməyib, yalnız övladlığa götürdüyü oğlunu sevib, amma bu münasibəti də indiki dildə desək dolaşıq olub. Sonra məlum oldu ki, Qorkinin "Ana" romanı pis romandır və əsərdəki ana da pisdir, çünki o, demokratların və ya orada qəşəng jandarmların deyil, eybəcər bolşeviklərin tərəfini tutub, "Fırtına quşu haqqında nəğmə" də pisdir, çünki sizə fırtına, bizə isə böyük Rusiya lazımdır və "Həyatın dibində" pyesində isə balıq tutmaq haqqında heç bir şey yoxdur.</p> <p><img data-image-id="32447661" class="img-fluid" max-width" src="https://cdn.azerforum.com/2021/05/11/1902945.jpg"/></p> <p>Müasir dövrdə Qorkinin yazılarından yalnız "Vaxtını qabaqlamış düşüncələr" faydalı hesab edildi – bu düşüncələr, demək olar ki, Buninin "Lənətlənmiş günləri" ilə eyni şeydir. Ancaq Qorkinin sonradan fikrini dəyişdirdiyinə və Solovkini qınamadağına görə vaxtından əvvəlki düşüncələr dəyərini itirib. Bizə Qorkinin "Ana" romanını bolşevik təbliğatı olaraq Lenin tərəfindən sifariş verildiyini və əvəzində ona partiyadan qızıl ödənildiyini söylədilər. Partiyanın qızıllarını əvvəllər banklar qarət edən hansısa Koba əldə etmişdi. Qorki qızılları Karpridəki çarpayısının altında, qara çamadanda saxlayırmış. Hərdən Qorki qızıllarını açıb diqqətlə baxır, ancaq qonaqlar qapını döymədən içəri girəndə, çamadanı ani hərəkətlə, dabanı ilə yatağın altına itələyirmiş. Beləliklə, yerdə memuaristlərin memuarlarda tez-tez qeyd etdiyi qoşa cızıq qalmışdı. Stalin ona yenə bir çamadan qızıl vəd edərək Qorkini Moskvaya gətirdə bildi. Ancaq bunun əvəzinə köhnə çamadanın qaytarılmasını xahiş etmişdi. Qorki isə çoxdan bütün qızılları ev xidmətçiləri və dəniz kənarında keçirdiyi həyatına sərf etmişdi, buna görə də tiranı rəhmə gətirmək üçün ona qız və ölüm haqqında nağıl oxumağa başladı. Tiranın qulaqları yaxşı eşitmirdi, ona görə də "qız"ı (devuşka) "baba" (deduşka) kimi başa düşürdü. Tiran qəlyanın çubuğundan Qorkinin çayına zəhər süzürdü, hərgah baba ölüm istəyirsə, ona necə etiraz edə bilərsən. Beləcə Qorki vəfat etdi, hərçənd daha 100 il yaşaya bilərdi.</p> <p>Bu minvalla, Qorki uzun yaşasaydı, biz maraqlı hadisələrin şahidi ola bilərdik, məsələn görərdik ki, arabir Pelevin və Sorokin bir ağız Qorkiyə tərəf hürüşür, Qorki isə onları görmək üçün ikiqat bükülüb, ikisini də ovucunda götürərək onlara baxıb gülür. Və gülməkdən gözlərindən yaş axır. Amma biz Qorkinin bütün Avropa teatrlarından necə qovulmağının şahidi olduq, hərçənd bir vaxtlar o, səhnəyə qoyulan tamaşa sayı baxımından Şekspir, İbsen və Çexovla rəqabətə girir və çox vaxt onları məğlub edirdi. Sonra Qorkini məktəb proqramından da kənarlaşdırdılar. Beləcə bir müddət Qorki olmadan yaşadıq və hətta bu vəziyyətə bir qədər alışdıq da. Qorki var idi, amma eyni zamanda elə bil yoxuydu – sadəcə keçmiş Qorki şəhərində Qorki adına meydanda nəsə bir heykəl qaralırdı. Əslində isə Qorki necə idisə elə olduğu kimi qalmışdı. Qorki – titandır. Biz sevinməliyik ki, o, hələ də Volqa çayının yuduğu yamacın ətəyində oturaraq Oka və Volqanın sularının bir-birilə necə qarşılaşdığını seyr edir. Biz bu sulara, bu göy üzünə, Qorkinin üzərində gəzdiyi torpağa, onun sözlərinə birbaş bağlıyıq. Qorki yaxşı və pis, dürüst və hiyləgər, alicənab və üzügülməz, soyuq adam idi – axı, o, insan idi, heykəl deyildi.</p> <p><strong>Rus dilindən tərcümə etdi: Elçin İmanov</strong></p>
