AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ PREZİDENTİ YANINDA DÖVLƏT İDARƏÇİLİK AKADEMİYASI
Magistr: Quliyeva Elnarə Elşən qızı
Elmi rəhbər: r.ü.e.d., prof., Əliyev Rövşən Telman oğlu
Məqalə: İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının elmi-texniki potensialın yüksəldilməsində rolu
İxtisas: Kompüter Elmləri
Qrup: İFRİT 231/1
İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyalarının Elmi-Texniki Potensialın Yüksəldilməsində Rolu
Xülasə.Müasir dövrdə İKT-lər elmi tədqiqatları sürətləndirir, innovasiya proseslərini təşviq edir və texnoloji modernizasiyanı dəstəkləyir. İKT-nin elmi fəaliyyətlərə tətbiqi, xüsusilə süni intellekt və rəqəmsal texnologiyalar vasitəsilə, elmi məlumatların toplanması, analizi və yayılmasında əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Məqalədə Azərbaycan kontekstində İKT-nin elmi-texniki inkişafda yaratdığı imkanlar və qarşılaşılan çətinliklər təhlil edilir. Eyni zamanda, elmi-texniki potensialın artırılması üçün gələcək perspektivlər və tövsiyələr təqdim olunur.
Açar sözlər: İKT infrastrukturu, elmi biliklərin paylaşılması,informasiya və kommunikasiya texnologiyaları (İKT), elmi-texniki inkişaf, süni intellekt (AI).
Роль информационно-коммуникационных технологий в повышении научно-технического потенциала
Резюме. В современную эпоху информационно-коммуникационные технологии (ИКТ) ускоряют научные исследования, стимулируют инновационные процессы и поддерживают технологическую модернизацию. Применение ИКТ в научной деятельности, особенно с использованием искусственного интеллекта и цифровых технологий, привело к значительным изменениям в сборе, анализе и распространении научных данных. В статье анализируются возможности, которые ИКТ создают для научно-технического развития в контексте Азербайджана, а также рассматриваются проблемы, с которыми сталкивается страна. Кроме того, представлены перспективы и рекомендации для увеличения научно-технического потенциала.
Ключевые слова: ИКТ инфраструктура, обмен научными знаниями, информационно-коммуникационные технологии (ИКТ), научно-техническое развитие, искусственный интеллект (ИИ).
The Role of Information and Communication Technologies in Enhancing Scientific and Technical Potential
Summary: In the modern era, ICTs accelerate scientific research, promote innovation processes, and support technological modernization. The application of ICT in scientific activities, especially through artificial intelligence and digital technologies, has led to significant changes in the collection, analysis, and dissemination of scientific data. This article analyzes the opportunities created by ICT for scientific and technical development in the context of Azerbaijan, as well as the challenges faced. Furthermore, future perspectives and recommendations for enhancing scientific and technical potential are presented.
Keywords: ICT infrastructure, sharing of scientific knowledge, information and communication technologies (ICT), scientific and technical development, artificial intelligence (AI).
1. Giriş
Müasir cəmiyyətdə elmi-texniki inkişaf dayanıqlı iqtisadi və sosial tərəqqinin əsasını təşkil edir. İnformasiya və kommunikasiya texnologiyaları (İKT) elmi-tədqiqat proseslərinin effektivliyini artırmaqla, innovasiya fəaliyyətlərini gücləndirir və texnoloji modernizasiya üçün yeni imkanlar yaradır.
Bu məqalə İKT-nin elmi-texniki potensialın yüksəldilməsində oynadığı rolu, Azərbaycan və dünya üzrə müasir yanaşmaları, həmçinin qarşıda duran çətinlikləri və perspektivləri araşdırır.
1. İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları və Elmi-Texniki İnkişaf
1.1. İKT-nin Elmi-Tədqiqat Proseslərində Tətbiqi
İKT elmi tədqiqatların hər mərhələsində mühüm rol oynayır:
Məlumatın toplanması və analitikası: Böyük verilənlər (Big Data) və analitik vasitələr tədqiqat proseslərinin dəqiqliyini artırır.
Tədqiqat mühitinin rəqəmsallaşdırılması: Virtual laboratoriyalar və simulyasiya proqramları elmi eksperimentlərin sürətini və əlçatanlığını artırır.
Biliklərin paylaşılması: Elektron kitabxanalar və açıq giriş platformaları tədqiqatçıların bilik mübadiləsini asanlaşdırır.
1.2. Süni İntellekt və Avtomatlaşdırma Texnologiyaları
Süni intellekt (AI) və maşın öyrənməsi tədqiqat fəaliyyətlərini avtomatlaşdırmaq, daha dəqiq modellər qurmaq və yeni elmi nəticələr əldə etmək üçün geniş istifadə olunur.
2. Azərbaycan Kontekstində İKT-nin Rolu
2.1. Elmi-Texniki İnnovasiyaların İnkişafı
Azərbaycanın milli inkişaf strategiyası çərçivəsində İKT sektorunun gücləndirilməsi, elmi-texniki potensialın artırılmasında mühüm rol oynayır. İKT-nin tətbiqi ilə:
Universitetlər və elmi-tədqiqat institutları rəqəmsal platformalar vasitəsilə qlobal tədqiqat şəbəkələrinə qoşulur.
Startap mədəniyyəti inkişaf etdirilir və innovasiya ekosistemi güclənir.
2.2. Təhsil və Kadr Hazırlığı
İKT təhsil texnologiyaları vasitəsilə elmi-texniki biliklərin yayılmasını asanlaşdırır:
Elektron təhsil (e-learning) platformaları.
Tədris prosesində rəqəmsal resurslardan istifadə.
Süni intellektin tədris və tədqiqatlarda tətbiqi.
2.3. Çətinliklər və Məhdudiyyətlər
Kifayət qədər texnoloji infrastrukturun olmaması.
Rəqəmsal savadlılığın artırılması üçün resurs çatışmazlığı.
Kiber təhlükəsizlik və məlumatların qorunması məsələləri.
3. Perspektivlər və Tövsiyələr
3.1. İnnovasiya Strategiyalarının Gücləndirilməsi
Milli səviyyədə İKT ilə əlaqəli elmi layihələrin dəstəklənməsi.
Beynəlxalq elmi əməkdaşlıqların artırılması.
Süni intellekt və rəqəmsal texnologiyalar sahəsində tədqiqatların genişləndirilməsi.
3.2. Rəqəmsal Transformasiya
Təhsil və tədqiqat müəssisələrində rəqəmsal transformasiyanın təşviq edilməsi.
Ağıllı şəhər texnologiyalarının elmi araşdırmalara uyğunlaşdırılması.
Məlumatların rəqəmsal mühitdə təhlükəsizliyini təmin etmək üçün hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi.
2. Metodologiya
İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) elmi-texniki potensialın yüksəldilməsi sahəsində metodologiyanın hazırlanması, çoxşaxəli və kompleks yanaşmalar tələb edir. Bu metodologiya, elmi-texniki fəaliyyətlərin inkişafını sürətləndirmək, elmi tədqiqatların keyfiyyətini artırmaq və innovasiya proseslərini dəstəkləmək məqsədi daşıyır. Aşağıda İKT vasitəsilə elmi-texniki potensialın yüksəldilməsi üçün təklif olunan metodoloji yanaşmalar verilmişdir.
1. İKT İnfrastrukturunun Təkmilləşdirilməsi
Məlumat bazalarının yaradılması və optimallaşdırılması: Elmi məlumatların əldə edilməsi və təhlili üçün müasir rəqəmsal verilənlər bazaları yaradılmalıdır. Bu məlumatlar, müxtəlif elmi sahələrdə istifadə edilə biləcək formatlarda toplanmalı və sistemləşdirilməlidir.
Bulud texnologiyalarının tətbiqi: Elmi tədqiqatçılar və mühəndislər üçün bulud əsaslı platformaların yaradılması, məlumatların mübadiləsini asanlaşdıracaq, həmçinin tədqiqatçılara uzaqdan müxtəlif resurslara giriş imkanı verəcəkdir.
Məkan və vaxtdan asılı olmayan iş mühitlərinin qurulması: Elektron əməkdaşlıq vasitələrinin və virtual laboratoriyaların inkişaf etdirilməsi elmi fəaliyyətin global miqyasda birləşdirilməsinə imkan yaradacaq.
2. Süni İntellekt və Avtomatlaşdırma Alətlərinin Tətbiqi
Avtomatlaşdırılmış elmi tədqiqatlar: Süni intellekt və maşın öyrənməsi metodları, böyük məlumat dəstlərinin təhlilində, təcrübələrin dizaynında və nəticələrin proqnozlaşdırılmasında istifadə edilə bilər.
İntellektual alqoritmlər: Süni intellekt alqoritmləri, daha effektiv və sürətli elmi tədqiqat metodlarının inkişafına imkan verəcək, elmi problemlərin həllində yeni yanaşmalar təqdim edəcəkdir.
3. Nəticə
İnformasiya və kommunikasiya texnologiyaları müasir elmi-texniki inkişafın ayrılmaz hissəsidir. İKT-nin tətbiqi təkcə elmi nəticələrin əldə edilməsini sürətləndirmir, həm də innovasiyaların həyatın müxtəlif sahələrinə inteqrasiyasını təmin edir. Azərbaycan üçün bu sahədə imkanların genişləndirilməsi həm milli, həm də qlobal miqyasda rəqabətqabiliyyətliliyin artırılmasına şərait yaradır.
Elmi-texniki potensialın daha da yüksəldilməsi üçün İKT-nin infrastrukturunun genişləndirilməsi və insan resurslarının inkişafı prioritet istiqamət kimi qəbul edilməlidir.İnformasiya və kommunikasiya texnologiyaları müasir dövrün ən güclü vasitələrindən biridir. Onun elmi-texniki potensialın inkişafında rolu təkcə innovativ texnologiyaların yaradılmasında deyil, həm də elmi biliklərin bütün cəmiyyətə yayılmasında və iqtisadi inkişafda özünü göstərir. Gələcəkdə İKT-nin imkanlarından daha geniş istifadə etmək üçün həm texniki, həm də institusional bazanın təkmilləşdirilməsi vacibdir.
4. Ədəbiyyat siyahısı
1. Həsənov A "İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları: Tətbiqi və Perspektivləri" -
2. Quliyev M "İnformasiya Texnologiyaları və Elmi İnkişaf"
3. Əliyev R "Rəqəmsal Texnologiyalar və İqtisadi İnkişaf"
4. Rüstəmov Z "İKT və Təhsil: Yeni Yanaşmalar"
5. Rəhimov T "İnformasiya Cəmiyyəti və Azərbaycanda İKT İnkişafı"
6. Hüseynov S. "İKT və Elmi İnnovasiyalar"
7. Məmmədov F. "Azərbaycanda İKT-nin İnkişafı və Elmi Tədqiqatlar"
