“COP29-da İtki və Zərər Fondunun fəaliyyətə başlaması qlobal iqlim siyasətində tarixi dönüş nöqtəsini təşkil edir”.
Bu fikirləri Moderator.az-a açıqlamasında BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri üzrə vəkili, pakistanlı ekspert Qaysər Navab deyib.
Pakistanlı fəal qeyd edib ki, İtki və Zərər Fondunun tam fəaliyyətə başlaması çoxdan gözlənilən inkişaf etməkdə olan ölkələr, kiçik ada dövlətləri və bütün dünyada iqlim dəyişikliyinin güclənən təsirlərindən qeyri-mütənasib şəkildə təsirlənən həssas icmalar üçün mühüm nailiyyətdir:
“COP29-da İtki və Zərər Fondunun tam fəaliyyətə başlamasını təmin edən bu qərar iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin bərabərsizliyini aradan qaldırmaq üçün qlobal öhdəliyi əks etdirir və eyni zamanda daha inklüziv, effektiv həll yollarına ümid bəsləyir. İtki və Zərər Fondunun fəaliyyətə başlamasına səyahət Misirdə COP27 zamanı başladı, burada dövlətlər iqlimlə bağlı fəlakətlərdən ən çox təsirlənən ölkələrə kompensasiyanın ödənilməsi mexanizmini yaratmaq üçün təməlqoyma razılaşması əldə etdilər. Lakin bu fondun vədi şübhə ilə qarşılandı, çünki çoxları siyasi iradə və maliyyə vədlərinin konkret fəaliyyətə çevrilib-çevrilməyəcəyini şübhə altına aldı.
Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində keçirilən COP28 Fondun fəaliyyətə başlaması üçün zəmin yaratdı və qlobal liderlərin ritorikadan kənara çıxmaq və əməli addımlar atmaq öhdəliyini nümayiş etdirdi. Bununla belə, yalnız COP29-da Azərbaycan Prezident İlham Əliyevin uzaqgörən rəhbərliyi altında Fond tam şəkildə fəaliyyətə başladı. Bu, Dünya Bankı ilə razılaşmaların təmin edilməsini və Filippinin Fondun katibliyi üçün ev sahibi ölkə kimi layihələndirilməsini əhatə edirdi - bu, artan iqlim böhranı ilə mübarizədə qərarlı dövlətlərin birgə səylərinin sübutudur”.
Qeysər Nəvab qeyd edib ki, İtki və Zərər Fondu sadəcə maliyyə aləti deyil. Bu Fond həssas xalqların üzləşdiyi tarixi ədalətsizliklərin tanınmasını simvollaşdırır:
“İstixana qazlarının emissiyasına ən çox töhfə verən inkişaf etmiş ölkələr, nəhayət, qlobal istiləşmədəki rollarına görə məsuliyyət daşıyırlar. Fond daha varlı dövlətlərdən qasırğa, daşqın və quraqlıq kimi iqlimlə bağlı fəlakətlərin ağır yükünü daşıyanlara maliyyə resurslarının köçürülməsi mexanizmi rolunu oynayır. Hazırda Fond 730 milyon dollardan çox məbləğdə vədlər alıb – perspektivli başlanğıcdır, lakin təsirə məruz qalan ölkələrin artan ehtiyaclarını ödəmək üçün tələb olunandan çox uzaqdır. İbrahima Şeyx Dionqunun Fondun İcraçı Direktoru təyin edilməsi bu təşəbbüsün ciddiliyini bir daha vurğulayır. Onun rəhbərliyi güclü idarəetmə strukturu ilə birlikdə Fondun şəffaf və səmərəli idarə olunmasını təmin edir.
Fondun fəaliyyətə başlamasının aktuallığı iqlim fəlakətlərinin artan tezliyi və şiddətini araşdırdıqda aydın olur. 2022-ci ildə Pakistanda baş verən dağıdıcı daşqınlar dəhşətli nümunədir. Ölkənin təxminən üçdə biri su altında qaldı, milyonlarla insan didərgin düşdü və iqtisadi itkilər 30 milyard dolları keçdi. Pakistan qlobal istixana qazı emissiyalarının 1%-dən azını təşkil etməsinə baxmayaraq, yaratmadığı böhranın fəlakətli nəticələri ilə üzləşdi.
Eynilə, inkişaf etmiş bir ölkə olan Birləşmiş Ştatlarda baş verən son qasırğalar iqlimin yaratdığı fəlakətlərə qarşı universal zəifliyi aşkar etdi. Florida və Luiziana ştatlarında fırtına dalğaları, həddindən artıq yağışlar və infrastrukturun zədələnməsi iqtisadi vəziyyətindən asılı olmayaraq heç bir ölkənin təbiətin qəzəbindən qarunmağa malik olmadığını vurğulayır. Bu tədbirlər Fondun beynəlxalq əməkdaşlığın təməl daşına çevirərək iqlim problemlərinə vahid qlobal reaksiyanın vacibliyini vurğulayır”.
Ekspert vurğulayıb ki, COP29 Sədrliyi çərçivəsində Azərbaycan qlobal iqlim gündəliyinin irəliləyişində diqqətəlayiq liderlik nümayiş etdirib:
“Prezident İlham Əliyevin kiçik ada dövlətlərinin və zəif inkişaf etmiş ölkələrin üzləşdiyi problemlərin həllinə xüsusi diqqət yetirməsi inklüzivlik və bərabərliyə sadiqliyi əks etdirir. Azərbaycanın Fondun İdarə Heyətinin üçüncü iclasının Bakıda keçirilməsində və Dünya Bankı və digər maraqlı tərəflərlə mühüm razılaşmaların əldə edilməsində fəal rolu onun Fondun uğurunu təmin etmək əzmini vurğulayır.
Azərbaycan rəhbərliyi çalışır ki, tərəfdaşlıq əlaqələrini inkişaf etdirsin və ölkələri Fonda öz maliyyə töhfələrini artırmağa sövq edir. 730 milyon dollar təqdirəlayiq bir başlanğıc olsa da, iqlimlə bağlı itkilər və zərərlərin miqyası daha böyük resurslar fondu tələb edir. Ölkələr öz öhdəliklərinə xeyriyyəçilik kimi deyil, qlobal sabitliyə və davamlılığa sərmayə kimi baxmalıdırlar.İtki və Zərər Fondunun fəaliyyətə başlaması 2025-ci ildən başlayaraq iqlimə davamlılıq layihələrinin maliyyələşdirilməsinə yol açır. Buraya fəlakətlər nəticəsində dağılmış infrastrukturun bərpası, köçkün icmalarının dəstəklənməsi və həssas bölgələrdə adaptasiya imkanlarının gücləndirilməsi daxildir.Məsələn, Pakistan kimi daşqınlara meyilli ölkələrdə Fond dayanıqlı mənzillərin inşasında, erkən xəbərdarlıq sistemlərinin təkmilləşdirilməsində və fəlakətlərə hazırlığın artırılmasında mühüm rol oynaya bilər. Eynilə, dəniz səviyyəsinin qalxması ilə mübarizə aparan kiçik ada dövlətləri də Fondun resurslarından dəniz kənarlarına, manqrovların bərpasına və icmanın köçürülməsi planlarına sərmayə qoymaq üçün istifadə edə bilər.
Fond həmçinin innovativ maliyyələşdirmə mexanizmləri üçün imkan yaradır. Özəl sektor qurumları, hökumətlər və çoxtərəfli təşkilatlarla əməkdaşlıq etməklə Fond öz məqsədlərinə çatmaq üçün əlavə resurslardan istifadə edə bilər. Yaşıl istiqrazlar və iqlim sığortası sxemləri kimi təşəbbüslər Fondun səylərini tamamlaya, itki və zərərin aradan qaldırılmasına daha əhatəli yanaşma təmin edə bilər”.
Pakistanlı fəal bildirib ki, Fondun fəaliyyətə başlaması mühüm nailiyyət olsa da, problemlər də az deyil:
“Birinci və əsas narahatlıq maliyyə resurslarının adekvatlığıdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələr 2030-cu ilə qədər onların illik itki və zərər xərclərinin 290 milyard dolları keçəcəyini təxmin ediblər. Hazırkı vədlər düzgün istiqamətdə atılan addım olsa da, bu rəqəmdən xeyli geri qalır.Digər problem isə vəsaitlərin ədalətli bölüşdürülməsinin təmin edilməsindən ibarətdir. Ən həssas icmalara üstünlük vermək və resursların yanlış bölüşdürülməsinin qarşısını almaq üçün şəffaf idarəetmə mexanizmləri mövcud olmalıdır. Hesabatlılığı qorumaq üçün vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının və yerli maraqlı tərəflərin qərarların qəbulu proseslərinə cəlb edilməsi vacibdir.
Nəhayət, Fondun uğuru davamlı siyasi iradədən asılıdır. İqlim danışıqları tez-tez gecikmələr və fikir ayrılıqları ilə müşayiət olunur və bu Fon da istisna deyil. Xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələr və iqlim fəalları tərəfindən davamlı təbliğat, təcilin canlı saxlanılmasında mühüm rol oynayacaq.
COP29-da İtki və Zərər Fondunun fəaliyyətə başlaması iqlim dəyişikliyinin dağıdıcı təsirləri ilə mübarizə aparan ölkələr üçün ümid işığıdır. Bu, iqlim böhranına ən az cavabdeh olanların onun nəticələrini təkbaşına daşımamalı olduqlarının kollektiv etirafını təmsil edir.
Lakin bu, yalnız başlanğıcdır. Beynəlxalq ictimaiyyət Fondun öz məqsədini yerinə yetirməsi üçün yorulmadan çalışmalıdır. Buraya maliyyə töhfələrinin artırılması, onun əməliyyatlarının sadələşdirilməsi və iqlim həssaslığının əsas səbəblərini aradan qaldırmaq üçün qlobal tərəfdaşlıqların təşviq edilməsi daxildir.
İqlim fəlakətlərinin dağıdıcı gücünü bilavasitə yaşamış Pakistan kimi ölkələr üçün Fond həyat xətti təklif edir. Bu, daha davamlı gələcəyi yenidən qurmaq, uyğunlaşdırmaq və təmin etmək şansıdır. İnkişaf etmiş ölkələr üçün bu, ümumi qlobal çağırış qarşısında həmrəylik və mənəvi məsuliyyət nümayiş etdirmək imkanıdır.
BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreşin sözləri ilə desək, “Qlobal qaynama dövrü gəlib çatdı”. İtki və Zərər Fondunun fəaliyyətə başlaması onun nəticələrinin yumşaldılması istiqamətində mühüm addımdır. Gələcək nəsillər üçün daha ədalətli, möhkəm və əhatəli dünya qurmaq üçün bu anı dəyərləndirək”.
Mehin Mehmanqızı
