1979-cu ildə İranda baş verən İslam inqilabının hökumətə və millətə iki böyük təsiri oldu: ideoloji maraqların obyektiv və maddi maraqlardan üstün olması və İslam dünyasından kənarda da İslami hərəkatlara dəstək. Lakin son 40 ildə Tehranın idealizm əvəzinə praqmatizmə üstünlük verdiyinə dair bir neçə hal olub və onlardan ən sonuncusu Qəzza münaqişəsidir.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Middle East Eye” yazıb.

Britaniya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Müharibədən təxminən bir ay yarım keçsə də, Tehran birbaşa münaqişəyə girməyib və onun Livan müttəfiqi “Hizbullah” da İsraillə genişmiqyaslı müharibəyə başlayıb.

Bəzi Qərb media orqanları İranın Fələstin müttəfiqini tərk etdiyini iddia edir. Əslində, belə görünür ki, Tehranın məqsədi HƏMAS-a müharibəni dayandırmağa və özünü xilas etməyə köməkdir.

Qəzza münaqişəsi Tehran üçün iki potensial nəticə təqdim edir, onun planı hər ikisini ən az zərərlə idarə etməkdir.
Birincisi, İranın Fələstində müttəfiqi kimi HƏMAS-ı itirmək riskidir.

“Hizbullah” İranın tacıdır, lakin işğal olunmuş Fələstin ərazilərində HƏMAS-ın mövcudluğuna görə Tel-Əvivi nəzarət altına almaqda əsas oyunçudur.

Müharibənin əvvəlində İranın Ali dini lideri Əli Xamenei 7 oktyabr hücumunda hər hansı rol oynadığını inkar edib, lakin deyib: “Sionist rejimə hücumu planlaşdıranların əllərindən öpürük”. Onun sözləri İranın Qəzza müharibəsinə birbaşa girmək istəməməsinə işarə edib.

Regional təsir

Proksi müharibə onilliklər ərzində İranın regional təsir əldə etmək üçün əsas taktikası olub. Qəzza münaqişəsi ilə bağlı İranın ən yaxşı variantı İsrail və ola bilsin ABŞ ilə birbaşa qarşı-qarşıya gəlməkdənsə, müttəfiqə güvənmək olardı.

İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir-Abdallahian ölkəsinin müharibənin yayılmasını istəmədiyini deyib, lakin əlavə edib: “Region qaynama nöqtəsindədir və bu, hər an qaçılmaz ola bilər. Bu baş verərsə, bütün tərəflər nəzarəti itirəcək”.

Nazirin sözlərinə görə, Livan, Yəmən, İraq və Suriyadakı silahlı qruplar İsrailə qarşı çoxsaylı cəbhələr aça bilər.

Əlavə cəbhələrin açılması İsrailə təzyiqi artırmaq və onun HƏMAS-la mübarizə imkanlarını məhdudlaşdırmaqla, Tehrana kömək edə bilər. Eyni zamanda, Pentaqonun məlumatına görə, ABŞ-ın İraq və Suriyadakı bazaları son bir ayda 55 dəfə hədəfə alınıb. Tehran istəyir ki, Vaşinqton İsraili dəstəkləməyə davam etməsinin əvəzini ödəsin.

Bu regional eskalasiya riski həm də Tehrana bir çoxları iddialı iqtisadi inkişaf proqramlarında iştirak edən və müharibənin yayılmasını istəməyən qonşu ərəb dövlətləri üzərində təsir alətləri verir.

İran öz diplomatiyasına arxalanır, Əmir-Abdallahian Fələstin xalqına dəstək qazanmaq üçün regional tur təşkil edir. Prezident İbrahim Rəisi müxtəlif regional və qlobal liderlərlə danışıqlar aparıb, o cümlədən Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd bin Salman ilə telefon danışığı iki liderin ikitərəfli əlaqələrin bərpasından sonra ilk dəfə olub.

Rəisi bu ayın əvvəlində Ər-Riyadda ərəb və müsəlman liderlərinin fövqəladə sammitində də iştirak edib - bu, 15 ildən artıq müddətdə krallığa ilk belə səfərdir. Bütün bunlar qlobal etirazların artması və İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahuya istefa verməsi üçün təzyiqlərin artması ilə baş verir. HƏMAS tərəfindən tutulan girovların ailələri və dostları hökumətin onların azadlığa buraxılmamasına etiraz olaraq Tel-Əvivdən Qüdsə 5 günlük yürüş keçirib.

Bölünmüş ictimai rəy

Qəzza müharibəsinin Tehran üçün ikinci potensial nəticəsi İranın ictimai imicinin və etibarının pisləşməsidir. İndi dünyaya ötürülən mesaj ondan ibarətdir ki, İran “müqavimət oxunun” rəhbəri kimi Fələstin və HƏMAS-dan imtina edərək, bu oxun tərəfdarları arasında etibarını zədələyib.

Ölkədə ictimai rəy üç kateqoriyaya bölünür.

Birincisi, 2022-ci il etirazlarının ziyalı və ya icra orqanını formalaşdıranlardır. Əksəriyyəti gənclərdən ibarət olan bu təbəqə artıq inqilabçılıqdan yorulub və rejimin ideologiyasını qəbul etmir. Bəziləri hesab edir ki, İran Fələstin məsələsinə milli maraqlardan daha çox dəyər verir, daxili sərvətlərini ərəb ideologiyasına qurban verir.

Rejimin mövqeyinin əleyhdarları hətta idman tədbirlərində Fələstin bayrağının nümayişinə etiraz edərək, İran cəmiyyətinin bu məsələdə artan qütbləşməsinə diqqət çəkiblər.

İkinci kateqoriyaya İranın Qüdsü “azad etmək” kimi inqilabi borcunu yerinə yetirmədiyinə inanan fundamentalistlər daxildir. Qəzzada HƏMAS-ın döyüşünə qoşulmaq üçün iranlıların işə götürülməsi kampaniyasının üç milyondan çox könüllünün cəlb olunduğu bildirilir.

Rejimin dəstəklədiyi üçüncü qrupa İranın fələstinlilərə dəstək üçün islami və milli həmrəylik təklif edə biləcəyini, lakin döyüşə qoşulmaq üçün qoşun göndərməməli olduğuna inanan mötədillər daxildir.

İran Çin və Rusiya ilə birlikdə Vaşinqtonun müharibəni dayandırmaq üçün üzərinə düşən vəzifəni yerinə yetirə bilmədiyi və özünün qeyri-sabitlik mənbəyi olduğu fikrini gücləndirməyə çalışır. Bu fərziyyəyə görə, ABŞ İsrailə qərəzli dəstəyi ilə müharibəyə şərait yaradır, “Şərq” isə neytral vasitəçilik üçün yeni qüvvədir.

İran Qəzza müharibəsinə hərbi yolla girmək əvəzinə dolayı mövcudluğu seçib. Tehran HƏMAS-ın sağ qalmasını təmin etməyə çalışır. Lakin onun bütün regional etibarlı qüvvələrinə nəzarət edə bilməyəcəyi qorxusu fonunda, davam edən münaqişənin Yaxın Şərqdə daha geniş müharibəyə çevrilməsi riski hələ də var.

Y. QACAR