33 il bundan əvvəl, 1991-ci il noyabrın 20-də Qarabağ münaqişəsinin qızğın vaxtında Qarabağın Qarakənd kəndi üzərində səmada erməni terrorçuları 22 nəfərin dinc şəkildə Xocavəndə uçduğu Mi-8 helikopterini vurdular.
SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin daxili qoşunlarına məxsus bort nömrəsi 72 olan Mi-8 helikopteri 1991-ci il noyabrın 20-də Ağdamdan toqquşmaların baş verdiyi Xocavənd şəhərinə uçmaq üçün havaya qalxmışdır - onun göyərtəsində Azərbaycan Respublikasının dövlət katibi Tofiq İsmayılov, Daxili İşlər Nazirli (DİN) Məhəmməd Əsədov, Baş nazirin müavini Zülfi Hacıyev və baş prokuror İsmət Qayıbov var idilər - Mixail Qorbaçovun şəxsi köməkçisindən vəziyyətin araşdırılması üçün müraciət alınmışdı. Bu şəhərdə Ermənistan-Azərbaycan probleminin həllinə çalışacaq Azərbaycan Respublikası Təhlükəsizlik Şurasının iclasının keçirilməsi nəzərdə tutulurdu.
Təhlükəsizlik Şurasının iclasında Moskvadan olan vasitəçilər və Qarabağ separatçılarının nümayəndələri iştirak etməli idilər, ona görə də MTN-in DQMV üzrə idarəsinin rəisi Sergey İvanov, DQMV-nin daxili işlər idarəsinin rəisi Vladimir Kovalev, DQMV-nin prokuroru İqor Plavski və Zaqafqaziya Hərbi Dairəsinin komandirinin müavini, DQMV-nin hərbi komendantı Nikolay Jinkin də uçurdular – Qarabağın separatçıları ilə heç bir əlaqəsi olmayan bütün əsas təhlükəsizlik qüvvələrinin rəhbərləri.
Helikopterin sərnişinləri həmçinin Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının şöbə müdiri Osman Mirzəyev, meliorasiya nazirinin birinci müavini Qurban Namazəliyev, dövlət katibinin köməkçisi Rafiq Məmmədov, Qazaxıstan daxili işlər nazirinin müavini Sanlal Serikov, Polis general-mayoru Mixail Lukaşov, polkovnik-leytenant Oleq Köçerev, millət vəkilləri Vaqif Cəfərov və Vəli Məmmədov, həmçinin jurnalistlər Alı Mustafayev, Fəxrəddin Şahbazov və Arif Hüseynzadə idilər. Helikopteri pilotlar Vyaçeslav Kotov, Gennadi Domov və Dmitri Yarovenko idarə edirdi.
Lakin helikopter hədəfə çatmadı...
Helikopter saat 13:48-də Ağdamda havaya qalxıb və 17 dəqiqəlik uçuşdan sonra onunla əlaqə kəsilib. Ağdamdan Xocavəndə olan məsafə cəmi 30 km-dir, onu aşmaq üçün vertolyota ən çoxu 20 dəqiqə vaxt lazımdır. Lakin alınmadı - onun uçuşu Qarakənd kəndindən 3 km aralıda yerləşən nöqtədən atılan raketlə yarımçıq qalıb.
Uçuş hündürlüyü aşağı idi - cəmi 300 m və hədəf atıcıya çox aydın görünürdü. Bununla belə, birdən çox adam atəş açmaqda iştirak edib - elə səhəri gün, noyabrın 21-də SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin Daxili Qoşunlar Ali Baş Komandanının birinci müavini general-mayoru Vyaçeslav Ponomarevun rəhbərlik etdiyi Baş Prokurorluğun və SSRİ Baş Hərbi Prokurorluğunun nümayəndələrinin də daxil olduğu mötəbər komissiyanın apardığı istintaqın göstərdiyi kimi raket partlaması nəticəsində helikopterin gövdəsi parçalanmış, helikopterin gövdəsində və qurbanların bədənlərində iri çaplı avtomat odlu silahlardan açılan güllələr aşkar edilmişdir.
Bu qənaəti salamat qalan “qara qutular” təsdiq etdilər – Qarabağ separatçılarının qeyri-qanuni silahlı birləşmələri helikopteri yerdən atəşə tutublar. Bundan sonra Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi cinayəti terror aktı kimi qiymətləndirib. Ermənistan qəza baş verdiyini iddia edərək etiraz etdi – helikopter guya “təsadüfən” qayaya çırpılıb. Əhali də reaksiya verdi - Bakıda prezident Ayaz Mütəllibovun istefası və Qarabağda asayişin bərpası tələbləri ilə mitinqlər başladı.
Qarakənd səmasında baş vermiş faciənin səbəbkarlarının adları hələlik açıqlanmayıb - terror aktının araşdırılmasına az sonra başlayan hərbi əməliyyatlar və Ermənistanın işğalçı ordusunun helikopterin düşdüyü ərazini ələ keçirməsi mane olub. Düşmüş helikopterin "qara qutuları" da heç bir aydınlıq gətirmədi - onlar Moskvaya göndərildi, lakin yol boyu onlar müəmmalı şəkildə açıldı və onlardan bəzi məlumatlar geri qaytarıla bilməyəcək şəkildə silindi.
Bunun nəticəsidir ki, bu gün, 33 il sonra Qarakənd səmasında törədilən terror aktı Azərbaycanın müasir tarixinin faciəli sirlərindən biri olaraq qalır. Başqa bir şey vacibdir: bu cinayəti təşkil edənlər, əslində, İrəvan separatçıları onu 29 uzun il davam edən yorucu, dağıdıcı müharibəyə çevirməmiş Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllinə mane olmaqla, əslində bütün regiona zərbə vurdular. Lakin cinayətlər əbədi olaraq cəzasız qala bilməz: qırğına görə məsuliyyət daşıyanlar tapılacaq və qanunun ən yüksək həddi ilə cinayətlərinə görə cəzalandırılacaqlar.
Almaz Həsənli
