Bakıda keçirilən COP29 iqlim konfransı dünyanın əlli liderini bir araya gətirdi. Onların çoxu Azərbaycan paytaxtına təkcə iqlim dəyişikliyini müzakirə etmək üçün deyil, həm də, məsələn, Ankara və London kimi əsas ikitərəfli görüşlər keçirmək üçün gəliblər.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Londonun Ankara ilə uzun və sıx əlaqəsi var. İngiltərə Türkiyənin ən böyük investorlarından biridir və onun strateji tərəfdaşıdır. “Brexit”dən əvvəl ingilislər davamlı olaraq Türkiyənin maraqlarının təbliğatçısı kimi çıxış və Ankaranın Avropa Birliyinə daxil olması üçün lobbiçilik edirdilər.
Britaniya Avropa Birliyini nisbətən çoxdan tərk etdi və Londonda hakimiyyət Rəcəb Tayyib Ərdoğanın daha çox tandığı mühafizəkarlar hökumətindən leyboristlərə keçib. Onlar elə də mehriban deyil, ümumilikdə insan hüquqlarının, xüsusən də kürdlərin müdafiəsi məsələlərini qaldırırlar.
Leyboristlərin deputatları bir vaxtlar hətta Kürdüstan Fəhlə Partiyasının (PKK) 2001-ci ildən bəri olduğu terror təşkilatları siyahısından çıxarılmasını təklif etmişdilər. Sol cinahın üzvləri bu təşəbbüsdə mühüm rol oynadılar, o cümlədən kürdəsilli rəqəmsal inkişaf naziri Feryal Klark. Lakin Key Starmerin kabineti NATO müttəfiqi ilə münasibətləri korlamaq istəməyərək praqmatik kurs seçib.
Starmer Böyük Britaniyanın yeni baş naziri vəzifəsinin icrasına başladıqdan bir həftə keçməmiş Ərdoğanla əlaqə yaratmaq üçün ilk fürsətdən istifadə edib. Orada NATO-nun Vaşinqtonda keçirilən sammitində ikitərəfli görüş keçiriblər. Bu, ikitərəfli və regional məsələlərin müzakirəsi ilə daha çox giriş dialoqu idi.
Türkiyə prezidenti daha sonra London və Ankaranın bütün sahələrdə “münasibətləri yaxşılaşdırmaq” üçün yeni addımlar ata biləcəyinə və münasibətlərdə müsbət tendensiyanın davam edəcəyinə ümid etdiyini bildirib. Daha sonra oktyabrın sonunda Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan Londona səfər edib. Görüşün nəticələri açıqlanmayıb.
Beləliklə, Bakı görüş yerinə çevrilib. BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının (COP29) Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası çərçivəsində Ərdoğan və Starmer bir daha ikitərəfli münasibətləri müzakirə ediblər. Türkiyə lideri ticarət də daxil olmaqla, əlaqələrin dərinləşdirilməsi üçün səylərin davam etdirildiyini açıqlayıb.
Prinsipcə, bu istiqamətdə heç bir çətinlik yoxdur. İngilis mühafizəkarları AB-dən çıxdıqdan sonra türklərlə azad ticarət müqaviləsi imzaladılar. Əmək kollektivi bu istiqamətdə işlərini davam etdirir.
Eyni zamanda, mühafizəkarlardan fərqli olaraq, onlar daha çox demokratiya mövzusuna köklənib və buna görə də Türkiyədəki daxili siyasi tendensiyalar – müxalifətin və kürdlərin sıxışdırılması danışıqların uğurlu gedişinə maneələr yarada bilər.
Lakin ümumilikdə, leyboristlər Ankara ilə xüsusi əlaqələrini qoruyub saxlamağa və bir britaniyalı mütəxəssisin realizmlə idealizmin kəsişməsi kimi təsvir etdiyi “proqressiv realizm”ə sadiq qalmağa çalışacaq.
Ölkələrin xarici siyasət yanaşmalarında fərqliliklər münasibətlərdə böyük çətinliklər yarada bilər.
2014-cü ildə Donbassda münaqişənin başlanğıcından Böyük Britaniya Türkiyəni Polşa, Baltikyanı ölkələr və Ukraynanın daxil olduğu anti-Rusiya ittifaqına cəlb etməyə çalışdı və sanksiyalarda iştiraka eyham vurdu. Ərdoğan da öz elektoratının maraqlarını əsas götürərək, ingilislərin təşəbbüsü ilə yaradılan “Krım platforması”na qoşulur və ingilislərin qulağına sevinərək vaxtaşırı “Krım Ukraynadır” deyir.
Amma Ukrayna fikir ayrılıqlarının cəmləşdiyi nöqtədir.
Ərdoğan və nazirləri müharibəni bitirməyə və İstanbulun Kreml ilə Kiyev arasında əsas vasitəçi statusunu təmin etməyə çalışır. Starmer siyasi rəqibi Boris Consondan nümunə götürərək yalnız sülh prosesini necə pozmaq barədə düşünür. O, Fransa prezidenti Emmanuel Makronla birlikdə ABŞ prezidenti Co Baydenə müraciət edərək Rusiyanı uzaqmənzilli silahlarla vurmaq üçün icazə almasını istəyib.
Bu, əslində bu cür hərəkətlərin yolverilməzliyini bəyan edən Ankaraya bir sillədir. Münaqişənin “nəzarətsiz eskalasiyasında” Qərbi günahlandıran Ərdoğan əslində strateji müttəfiqi Londonu günahlandırır.
Yaxın Şərq fikir ayrılıqları
Ankara da Yaxın Şərqdəki müharibədən çox narahatdır. İngiltərə baş naziri və Türkiyə prezidenti Livan və Fələstin mövzusunu müzakirə ediblər. Görünür, burada ciddi fikir ayrılıqları yoxdur: hər iki ölkə münaqişənin dayandırılmasının tərəfdarıdır. Leyboristlər İsrailə qarşı sələflərindən daha sərtdir və bəzi məlumatlara görə, hətta ona bəzi silah növlərinin verilməsini dayandırıb.
Starmerin elektoratı Fələstin tərəfdarıdır və buna görə də Britaniyanın baş naziri Qəzzada axan qanı dayandırmağa çalışmalıdır. HƏMAS-ı pisləyərkən o, “iki dövlət” tezisini daim təkrarlayır.
Ərdoğan Londondan daha sərt mövqe görmək istərdi, lakin İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu nəinki Britaniyaya, hətta Baydenə belə qulaq asmır. Ona görə də Türkiyə lideri yalnız Amerikanın yeni hakimiyyətlərinə ümid edə bilər, baxmayaraq ki, bu ümidin səbəbi bəlli deyil: Tramp Ağ evin ən israilyönlü rəhbəridir.
Ancaq ikitərəfli münasibətlərdə həqiqətən problemə çevrilə biləcək Suriyadır. Orada Ankara leyboristlərin ədalətlilik vizyonu ilə kökündən ziddiyyət təşkil edən siyasət yürüdür.
Əvvəla, Ərdoğan Suriya prezidenti Bəşər Əsədlə dialoqa hazır olmasından danışır və Britaniya liberalları üçün o, tiran və qatildir.
İkincisi, Bakıdan qayıdan Ərdoğan yenidən Suriyanın şimalında kürdlərin YPG-sinə qarşı yeni hərbi əməliyyat keçirəcəyi ilə hədələyib.
Hətta köhnə, mühafizəkar Dauninq-strit Ankaranın keçmək niyyətində olduğu “Barış bulağı” əməliyyatından narazı idi. Öz hərbi məsləhətçilərini Fərat çayına göndərən ingilislər silah embarqosu tətbiq etdilər. Çətin ki, kürdlərə rəğbət bəsləyən leyboristlər yeni kampaniyaya yaşıl işıq yandırsın.
Ərdoğana Londonla dalaşmaq sərfəli deyil. O, böhran içində olan Türkiyə iqtisadiyyatını dəstəkləmək üçün lazım olan sərmayələrlə yanaşı, hava qüvvələrini də gücləndirmək niyyətindədir. O, heç vaxt amerikalılardan “F-35” və “F-16” almayıb və indi gözünü “Eurofighter Typhoon”-a yönəldir. Bunlar İngiltərə, İtaliya, İspaniya və Almaniyanın birgə istehsal etdiyi dördüncü nəsil qırıcılardır.
Almaniyadan başqa bütün ölkələr icazə verdi, baxmayaraq ki, Ərdoğanla görüşdə Almaniya kansleri bütün oxları Londona çevirib. Ola bilsin ki, leyboristlər də sövdələşməni ləngidir. Türkiyənin kürd yaraqlılarına qarşı daha bir müharibəsi, Starmerin qışqırmadığı, ancaq qeyd etdiyi Türkiyədəki demokratik proseslərin vəziyyətinin təsirini nəzərə almasaq, yekunlaşmasını gecikdirə bilər.
İstənilən halda Britaniya hökuməti Türkiyəni özünə yaxın tutmağa çalışacaq. İngilislər mütləq öz tərəfdaşlarına investisiya və ticarət üstünlükləri təklif edəcəklər. Lakin çətin ki, Starmer Ukrayna ilə bağlı mövqelərin yaxınlaşmasına ümid edə bilsin: Ankara heç vaxt öz qarnında münaqişənin qızışdırılmasında iştirak etməyəcək, London isə sülh müqaviləsini pozmaq üçün sona qədər çalışacaq.
Eyni zamanda, Türkiyə öz suveren xarici siyasətini ingilis funt sterlinqinə çevirmək istəmir; Rusiya və Çin onun iqtisadiyyatında çox mühüm rol oynamağa başlayıb. Britaniya artıq Aİ-də deyil və Türkiyənin uzun müddətdir ki, sadəcə, bir rituala çevrilmiş Avropa istəklərini dəstəkləyə bilməz. Lakin Türkiyə BRICS-də müsbət qarşılanır və Kazan sammitində tərəfdaş statusunun verilməsi NATO ölkələrinə, o cümlədən Starmerin Leyborist Partiyasına birmənalı siqnaldır.
Y. QACAR
