2024-cü ildə Bakıda keçirilən COP29 (İqlim Dəyişiklikləri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransı) yalnız qlobal iqlim diplomatiyasının tarixi mərhələsi deyil, həm də Azərbaycanın beynəlxalq siyasətdə artan nüfuzunun göstəricisi kimi yadda qaldı. Konfransın nəticələri dünya ictimaiyyətində "Bakı sıçrayışı" adlandırılaraq, gələcək iqlim tədbirləri üçün strateji bir baza yaratdı. COP29-da qəbul edilən qərarlar iqlim dəyişikliklərinə qarşı mübarizədə həm texniki, həm də diplomatik baxımdan yeni üfüqlər açdı.
COP29 konfransında qəbul edilən yeni maliyyə hədəfi, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə qlobal səylərin gücləndirilməsi baxımından tarixi bir qərardır. Bu hədəfə əsasən, inkişaf etmiş ölkələr hər il inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə məqsədilə 100 milyard dollar ayıracaq və bu məbləğ 2035-ci ilədək 300 milyard dollara çatdırılacaq.
Bu maliyyə hədəfi, xüsusilə qlobal Cənub ölkələri üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. İnkişaf etmiş ölkələrin illər boyu səbəb olduğu iqlim böhranının əsas zərbəsini məhz bu dövlətlər alır. Bakı COP29, onların ehtiyaclarının təmin edilməsi və ədalətli maliyyə dəstəyinin təmin olunması üçün ciddi bir irəliləyiş oldu.
Maliyyə hədəfinin müəyyən olunması prosesində bəzi inkişaf etmiş ölkələrin, xüsusilə ABŞ və Avropa İttifaqının, böyük maliyyə öhdəlikləri götürmək istəməməsi danışıqları çətinləşdirdi. Buna baxmayaraq, beynəlxalq ictimaiyyətin təzyiqləri və inkişaf etməkdə olan ölkələrin kompromisə getməsi nəticəsində bu tarixi razılaşma əldə olundu.
Bu yeni maliyyə hədəfi, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə qlobal səylərin gücləndirilməsi və inkişaf etməkdə olan ölkələrin dəstəklənməsi baxımından mühüm bir addımdır. Bununla yanaşı, bu hədəfin reallaşdırılması üçün inkişaf etmiş ölkələrin öz öhdəliklərini yerinə yetirməsi və maliyyə vəsaitlərinin şəffaf və ədalətli şəkildə bölüşdürülməsi vacibdir.
Yeni hədəf eyni zamanda inkişaf etməkdə olan ölkələrin yaşıl enerji, dayanıqlı infrastruktur və təmiz texnologiyalar sahəsində irəliləyiş əldə etməsinə şərait yaradacaq. Məsələn, Dünya Bankının məlumatlarına görə, inkişaf etməkdə olan ölkələr iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün ildə təxminən 4 trilyon dollarlıq sərmayəyə ehtiyac duyurlar. Bakı COP29 bu ehtiyacın ən azı qismən qarşılanmasına yönəlmiş böyük bir addım oldu.
Yeni maliyyə hədəfinin reallaşdırılması üçün şəffaflıq və hesabatlılıq mexanizmləri tətbiq olunacaq. BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası (UNFCCC) bu prosesə nəzarət edəcək, maliyyənin ədalətli bölüşdürülməsini təmin edəcək və bu maliyyə axınlarının real təsirlərini ölçəcək.
Bakı COP29 Paris Sazişinin 6-cı maddəsi üzrə uzun illər davam edən mübahisələrə son qoyan mühüm bir platforma oldu. COP28-də bu məsələni həll etmək mümkün olmamışdı, lakin Bakıdakı intensiv müzakirələrdən sonra maddənin 6.2, 6.4 və 6.8 bəndləri üzrə razılıq əldə edildi.
Paris Sazişinin 6.4 bəndi karbon bazarının yaradılmasını nəzərdə tutur. Bu bazar, ölkələrin karbon emissiyalarını ticarət obyektinə çevirməsinə imkan verir. Yeni mexanizmə əsasən:
İnkişaf etmiş ölkələr karbon emissiya limitlərini aşdığı halda, karbon kvotalarını digər ölkələrdən satın ala biləcəklər.
İnkişaf etməkdə olan ölkələr isə bu bazar vasitəsilə öz emissiya limitlərindən istifadə etməyərək əlavə gəlir əldə edə biləcəklər.
Məsələn, əgər bir ölkəyə ildə 500 milyon ton karbon emissiyası limiti müəyyən edilirsə və bu ölkə yalnız 400 milyon ton emissiya həyata keçirirsə, qalan 100 milyon tonu digər ölkələrə sata bilər. Bu ticarət mexanizmi inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi potensialını artırmaqla yanaşı, qlobal karbon emissiyalarını azaltmağa da töhfə verəcək.
Maddənin 6.8 bəndi qeyri-bazar yanaşmaları əhatə edir. Bu yanaşma, texnologiya transferi, meşələrin genişləndirilməsi və iqlim dəyişikliyinə uyğunlaşma tədbirləri üçün əməkdaşlığı təşviq edir. Belə bir yanaşma, qlobal iqlim siyasətində həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında qarşılıqlı faydalı münasibətləri gücləndirəcək.
Yeni razılaşmalar çərçivəsində BMT-nin nəzarəti altında qlobal karbon bazarının fəaliyyət göstərməsi nəzərdə tutulur. Bu nəzarət mexanizmi həm ölkələrin öhdəliklərinə əməl etməsini təmin edəcək, həm də hər hansı mümkün sui-istifadə hallarının qarşısını alacaq.
Bakı COP29-un nəticələri, xüsusilə 300 milyard dollarlıq maliyyə hədəfi və Paris Sazişinin 6-cı maddəsinin razılaşdırılması, iqlim dəyişikliklərinə qarşı mübarizədə tarixi bir dönüş nöqtəsi oldu.
Bakı sammitində qəbul edilən qərarlar, iqlim dəyişikliyinin fəsadlarından ən çox əziyyət çəkən dövlətlərə daha çox dəstək təmin edəcək. Bundan əlavə, bu tədbir Azərbaycanın qlobal iqlim diplomatiyasında mühüm rol oynadığını bir daha nümayiş etdirdi və ölkənin beynəlxalq arenadakı mövqeyini daha da möhkəmləndirdi.
COP29 həm təşkilatçılığı, həm də əldə edilən nəticələrilə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə sahəsində nümunəvi bir tədbir kimi tarixə düşdü. Bu qərarlar həm indiki nəsillər, həm də gələcək üçün daha davamlı bir dünyanın qurulmasında mühüm rol oynayacaq.
COP29 Beynəlxalq İqlim Konfransı ərəfəsində və tədbir zamanı Qərb ölkələrinin, xüsusilə ABŞ və Avropa İttifaqının siyasətləri iqlim gündəliyinə əhəmiyyətli təsir göstərdi. Bu cür siyasi təzyiqlər, əsasən, Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu zəiflətməyə və konfransın əsas müzakirələrini siyasi manipulyasiyalara yönəltməyə çalışmaqdan ibarət idi.
Avropa Komissiyasının prezidenti Ursula fon der Lyayenin COP29-a qatılmaması Avropa İttifaqının tədbirə yanaşmasında qeyri-konstruktiv mövqeyinin göstəricisi kimi qiymətləndirildi. Ursula fon der Lyayenin iştirak etməməsi siyasi bir siqnal olaraq dəyərləndirildi və Avropa İttifaqının Azərbaycanın beynəlxalq səhnədəki mövqeyinə münasibətdə müəyyən dərəcədə laqeydlik nümayiş etdirdiyini ortaya qoydu.
Almaniyanın xarici işlər naziri Annalena Berbok isə tədbir çərçivəsində diqqəti Azərbaycanın iqlim gündəliyindən yayındırmağa çalışdı. O, konfrans zamanı çıxışlarında insan hüquqları məsələlərinə toxunaraq Azərbaycanın daxili siyasətinə müdaxilə etməyə cəhd göstərdi. Berbok eyni zamanda müxalifət nümayəndələri ilə görüşlər keçirərək bu görüşlərdən əldə etdiyi bəyanatları mediada yaydı. Bu addımlar, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən konfransın əsas məqsədlərinə kölgə salmaq üçün planlaşdırılmış bir təşəbbüs kimi qəbul edildi.
Berbokun sosial şəbəkə "X"-də dərc etdiyi tvitlər iqlim dəyişikliyi mövzusunda diqqət çəkən bir müzakirəyə səbəb olub. Berbok bu tvitlərdə həm inkişaf etməkdə olan ölkələri, həm də "yeni zəngin emissiyaçılar" adlandırdığı Çin və Səudiyyə Ərəbistanını sərt şəkildə tənqid edir. Üstəlik, Azərbaycanın da adını çəkərək, ölkəmizi iqlim danışıqlarında müəyyən tərəfləri dəstəkləməkdə ittiham edir. Amma bu ittihamların arxasında daha ciddi məsələlər dayanır.
Berbok yazıb: "Biz COP29-da fosil yanacaqlardan asılı olan dövlətlərin geosiyasi oyunlarının mərkəzindəyik. Təəssüf ki, bu oyunların meydanı ən yoxsul və həssas ölkələrdir. Aİ öz tarixi məsuliyyətini anlayır. Lakin iqlim maliyyələşməsi və karbon emissiyalarının azaldılması yanaşı getməlidir. Biz yoxsul ölkələrin, yeni zəngin emissiyaçılar tərəfindən aldadılmasına göz yummayacağıq."
Bu ifadələrdən aydın şəkildə görünür ki, Berbok iqlim dəyişikliyi ilə bağlı qlobal mübarizədə liderlik etməkdən çəkinir və məsuliyyəti başqalarının üzərinə atmağa çalışır. Paris Sazişinə əsasən, inkişaf etmiş ölkələr iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə maliyyə dəstəyi göstərməli və konkret öhdəliklər götürməlidir. Amma Berbok öz ölkəsinin və Avropa İttifaqının bu məsələdəki rolundan çox az bəhs edir, əksinə, inkişaf etməkdə olan ölkələri və "yeni zəngin emissiyaçılar"ı tənqid etməklə kifayətlənir.
Paris Sazişinin 9-cu maddəsində açıq şəkildə qeyd edilir ki, inkişaf etmiş ölkələr inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişikliyinin təsirlərini azaltmaq və bu təsirlərə uyğunlaşmaq üçün maliyyə dəstəyi verməlidirlər. Hətta 2025-ci ilə qədər əvvəlki maliyyə hədəflərindən daha böyük bir kollektiv öhdəlik müəyyən edilməlidir. Lakin Berbok bu məsələni unudur və diqqəti başqalarının üzərinə yönəldir.
Berbokun "sədrlik dəstəyi" ifadəsi isə birbaşa Azərbaycanın COP29-a sədrlik etməsinə işarə edir. Amma reallıqda Azərbaycan bu tədbirdə balanslı və konstruktiv rol oynamağa çalışır. “The Guardian” qəzetinin məlumatına görə, Azərbaycan tədbir çərçivəsində ABŞ, Çin, Avropa İttifaqı, Səudiyyə Ərəbistanı, Böyük Britaniya və Braziliya kimi əsas ölkələrlə bağlı qapılar arxasında danışıqlar aparıb. Bu görüşlərdə məqsəd, iqlim maliyyələşməsinin artırılması və fosil yanacaqlardan tədricən imtina kimi mühüm məsələlərdə ortaq mövqeyə nail olmaq idi.
Nəticədə iqlim maliyyələşmə büdcəsinin 250 milyard dollardan 300 milyard dollara artırılması barədə razılıq əldə olunub. Bu, Azərbaycanın səylərinin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərir. Amma sual yaranır: bəs Avropa İttifaqı bu məsələdə haradadır? Niyə Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Lyayen və digər Avropa liderləri belə vacib danışıqlarda iştirak etmirlər? Onların olmaması, Avropa İttifaqının öz maliyyə öhdəliklərini yerinə yetirmək istəyində nə qədər səmimi olub-olmadıqları ilə bağlı ciddi suallar doğurur.
Berbokun "yeni zəngin emissiyaçılar" ifadəsi də diqqətəlayiqdir. Bu tənqid, əsasən Çin və Səudiyyə Ərəbistanına yönəlib. Amma bu yanaşma qlobal iqlim məsələsində əməkdaşlıq ruhunu sarsıdır, ölkələr arasında etimadsızlığı artırır. Avropa, sənaye inqilabında əsas rol oynamış və bu gün mövcud iqlim böhranında böyük məsuliyyət daşıyan bir region olaraq, bu məsələdə daha çox öhdəlik götürməlidir. Paris Sazişi də bunu açıq şəkildə bildirir.
COP29, iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə qlobal əməkdaşlığın sınaqdan keçirildiyi mühüm bir tədbirdir. Azərbaycan bu tədbirdə fəal və balanslı vasitəçilik edərək, tərəflər arasında razılığa nail olmağa çalışır. Lakin əsas məsuliyyət inkişaf etmiş ölkələrin üzərinə düşür. Onlar konkret addımlar atmalı, maliyyə öhdəliklərini yerinə yetirməli və qlobal iqlim məsələlərində liderlik etməlidirlər. Sosial şəbəkələrdə sərt açıqlamalar vermək və başqalarını ittiham etmək iqlim dəyişikliyi kimi ciddi bir məsələnin həllinə heç bir töhfə verməyəcək. Əksinə, bu cür yanaşmalar yalnız etimadı zəiflədir və qlobal əməkdaşlığı çətinləşdirir.
Rəsmi Bakı bu təzyiqlərə konstruktiv və ağıllı yanaşma nümayiş etdirdi. COP29 çərçivəsində Azərbaycanın iqlim strategiyası təqdim olundu və dünya ictimaiyyətinə ölkənin yaşıl enerji layihələri barədə ətraflı məlumat verildi. Xüsusilə, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda bərpa olunan enerji ilə bağlı tətbiq edilən layihələr tədbir iştirakçıları tərəfindən yüksək qiymətləndirildi.
Avropa İttifaqı və ABŞ-ın bu cür yanaşması yalnız iqlim məsələləri ilə məhdudlaşmırdı. Azərbaycanı hədəf alan tənqidlərdə əsas məqsəd ölkənin artan enerji rolunu zəiflətmək və Avropa üçün enerji təhlükəsizliyindəki strateji əhəmiyyətini kölgə altına almaq idi. Avropa ölkələrinin bəzi nümayəndələri konfrans zamanı Azərbaycanın enerji sektoruna dair qeyri-obyektiv fikirlər səsləndirdilər.
2023-cü ildə Azərbaycan Avropa İttifaqına 12 milyard kubmetr təbii qaz ixrac edərək enerji təminatında mühüm rol oynadı. COP29 çərçivəsində bu göstəricinin artması barədə razılıqlar əldə edildi. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda 10 yeni külək və günəş enerjisi layihəsi ilə 2030-cu ilə qədər 30% yaşıl enerji hədəfinə nail olmaq planlaşdırılır. Azərbaycanın 2050-ci ilə qədər karbon neytrallığına nail olmaq məqsədi beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirildi.
COP29 çərçivəsindəki təzyiqlərə baxmayaraq, Azərbaycanın nümayəndə heyəti səriştəli mövqe nümayiş etdirərək müzakirələrin əsas gündəliyindən kənara çıxmasına imkan vermədi. Azərbaycanın enerji və iqlim siyasəti ilə bağlı beynəlxalq səviyyədə razılaşmalar əldə edildi. Bu, ölkənin həm regional, həm də qlobal səviyyədəki rolunu daha da gücləndirdi.
Qərbin siyasi təzyiqləri göstərir ki, gələcəkdə də Azərbaycan beynəlxalq arenada öz maraqlarını müdafiə etmək üçün daha da güclü mövqe nümayiş etdirməlidir. COP29-da baş verənlər Azərbaycanın yalnız enerji və iqlim sahəsində deyil, eyni zamanda geosiyasi mübarizədə də strateji qərarlar qəbul etməsinin vacibliyini bir daha ortaya qoyur.
Azərbaycan COP29-da yalnız ev sahibi ölkə kimi deyil, həm də qlobal iqlim diplomatiyasının aparıcı aktoru kimi çıxış etdi. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan neytral mövqe sərgiləyərək tərəflər arasında vasitəçi rolunu uğurla yerinə yetirdi. Konfrans çərçivəsində qəbul olunan qərarlar Azərbaycanın "yaşıl enerji" siyasəti və qlobal iqlim dəyişikliklərinə qarşı mübarizədə əhəmiyyətli rol oynadığını bir daha nümayiş etdirdi.
Azərbaycanın təşəbbüsü ilə keçirilən bu tədbir, eyni zamanda, ölkənin qlobal səviyyədə artan nüfuzunu nümayiş etdirdi. Bakı COP29-da iştirak edən ölkələr Azərbaycanın təşkilatçılığını yüksək qiymətləndirərək, onun beynəlxalq məsələlərdə məsuliyyətli tərəfdaş olduğunu vurğuladılar.
Bakı COP29 qlobal iqlim gündəliyində mühüm mərhələ olaraq yadda qalacaq. Konfransda əldə olunan razılaşmalar, xüsusilə Paris Sazişinin 6-cı maddəsi üzrə razılıq və yeni maliyyə hədəfinin təsdiqlənməsi, iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə əhəmiyyətli irəliləyişə zəmin yaratdı.
COP29 həm də göstərdi ki, qlobal iqlim çağırışlarına yalnız texniki və maliyyə resursları ilə deyil, eyni zamanda siyasi iradə və diplomatik səylərlə cavab vermək lazımdır. Azərbaycanın ev sahibliyi etdiyi bu tarixi tədbir, beynəlxalq iqlim diplomatiyasına töhfə verərək, gələcək nəsillər üçün daha davamlı bir dünyanın qurulmasında mühüm rol oynadı.
Bu uğurlu tədbir, Azərbaycanın beynəlxalq səhnədə artan nüfuzunu bir daha təsdiqləyərək, ölkənin strateji əhəmiyyətini daha da gücləndirdi. Bakı COP29-un nəticələri uzun müddət iqlim dəyişikliyi ilə mübarizənin yol xəritəsi kimi xidmət edəcək.
Buna əsla şübhə yoxdur.
