Kulis.az Sabir Əhmnədlinin "Paris hekayələri" silsiləsindən ikinci və üçüncü hekayəni təqdim edir.
Marselə axşam düşürdü. Təbaşir daşı təki ağaran İf adasının üzərində günün son şölələri qızarırdı. Gecədən dənizə çıxmış balıqçılar sahilə dönmüşdülər. Qayıqlar bulvarın səkisinə söykənmişdi, elə bil xiyabana çıxmaq üçün dartınırdılar. Marsel balıqçılarının evi-daxması, həm də iş yeri olan qayıqlar cürbəcürdü; irisi, xırdası, təzəsi - rənglisi. Eləsi də vardı, illərdən bəri dalğalarla çarpışmaqdan, küləklərlə güləşməkdən heydən düşmüşdü.
Aralıq dənizinin bu səmtdə durulan dalğaları hərdən səkiyə çırpılır, ətrafa damcılar sıçrayırdı.
Qayıqlar astaca yırğalanırdı. Onların içində ayaq üstə dayanmış balıqçılar elə bil suyun üzündə yox, quruda idilər. Qayıqlara, bulvarın səkisinə dənizdən əldə edilmiş qənimət yığılmışdı. Kimininki az, kimininki çox. Xiyaban boyu yığılmış azuqəni görən deyərdi: burada Aralıq dənizinin bütün neməti - sudan nə götürmək mümkünsə - hamısından var. Zoologiya kitablarındakı şəkillər təki cürbəcür balıqlar, həşərat qismi, xərçənglər, dəniz kələmi.
Balıqçılar ailəliklə qayıqda idilər. Torları dor ağacına sərib qurudur, yamayır, kişilər qayıqda xırda kayutlarda dincəlir, qadınlar alıcı çağırırdılar. O başdan bu başa səslər qopurdu. Yoğun gövdəli, sağlam, qırmızı sifətli Marsel balıqçıları Jan Qabenə oxşayırdı. İstiqanlı ər-arvadı onlardan bəridəki qayıqda yaşlı qadın oğlu ilə, daha iki qayıq və qayıqdakı tək qız görünürdü.
Xırıltılı, qalın kişi səsləri, müştəri haraylayan qadın sədalarına qarışıb axşam bazarının küyünə dönmüşdü. Başdan birinci qayıqdakı qızın asta, utancaq çağırışı da eşidilirdi. Deyəsən o, başqaları kimi müştərini ucadan səsləməkdən sıxılırdı. Onun qayığı əlverişli yerdə dayanmamışdı; sahil boyu tikilmiş kiçik, qəşəng kafelərlə üz-üzə idi. Kafelərin hamısının qabağı şüşə idi. İçəridəkilər yeyib-içir, Aralıq dənizinin qürub mənzərəsinə, şəhərə tamaşa edir, xiyabanda, səkilərin üstündə axşam bazarındakı alış-verişlə əylənirdilər.
Aşağıdakı balıqçılar alıcını daha ucadan səsləyirdilər. Orada adam çox, gurdu. Axşam bazarına çıxmış Marsel fəhlələri, təzə balıq almaq istəyən orta təbəqə açıq bazarın yanına - kafelərdən aşağı yönəlir, oradakı qayıqların qabağında dayanırdılar.
Bu yan gəzinti üçündü. Alıcılar, Marselin yoxsul vətəndaşları kafelərdə əyləşənlərin gözünün qabağını kəsmək istəmir, ya da kiçik bazarlıq etməkdən sıxılırdılar.
Bəlkə sahil səkisi balıqçıların arasında qarış-qarış bölünmüşdü, hər qayığın öz yeri, dayanacağı vardı. Beləliklə, guya hamıdan başda dayanmış balıqçı qızın duracağı çox qənşərdi və bu iş üçün qətiyyən uyğun deyildi. Onun müştərisi, demək olar ki, yoxdu. Səsini ucaldıb, haray çəkə bilmir, aydın və təmiz tələffüzlə çağırırdı:
- Müsyö, dö frank. Müsyö, sil vu-ple!
O biri balıqçılar ötüb gedəni saxlamaq, müştərini cəlb etmək üçün əllərini yelləyir, uzun səki üzərində düşmüş balıq bazarında fransız dilli, xoş və lətif çağırış qopurdu.
Səkidə, qayıqların içərisində asma, avtomat tərəzilər işləyir, müştərinin seçdiyi, könlündən keçən balıq, kələm, özgə dəniz neməti çəkilir, balıqçı pulunu alır, müştərini qılıqlayıb nəzakətlə yola salırdı ki, sabah yenə də onun qayığına, onun bazarına gəlsin.
Marsel bulvarının bircə xiyabanı var: dənizaltı yolun yaxınlığından başlayaraq, ucqardakı limanadək uzanır. Şəhərlə dənizi ayıran da bu xiyabandı. Sahil yamacını bütünlüklə binalar, kaşanələr tutub. Dağ güneyində arxabaarxa mərtəbələnib ucalan imarətlər o qədər sıx, qovuşuq görünür ki, sanki bunlar bir-birinin üzərində tikilmişdir. Marsel bu mənzərəsi ilə saysız-hesabsız pəncərəli bütöv bir evə bənzəyən Dağıstan aullarını xatırladır. Lakin Marsel aul deyil, üçmilyonluq şəhərdir. Dorsuz qayıqda tək dayanmış balıqçı qıza isə, üç milyondan hər axşam beş-onca nəfər lazımdı ki, onu kafelərin qarşısında dayanmaqdan və sıxıntı içərisində müştəri səsləməkdən qurtarsın.
- Müsyö, dö frank!
Bu sözləri qız da deyirdi. Onun dilində bu kəlmələr müştəri çağırışına bənzəmir, bazar ləhcəsinə oxşamırdı. Elə bil o, həmkarların, qonşu qayıqçıların söylədiyi sözləri sadə bir mahnıya çevirmişdi, bu mahnı ilə bazardan ayrılırdı.
- Müsyö, dö frank!
Solğun don geymişdi. Beli zərif, nazik, qıçları qolları şümaldı. Üzdən o da marsellilər kimi buğdayı idi. Sifətində azacıq allıq vardı. Bilməzdin utandığından, yoxsa dəniz havasındandı. Donu dizlərindən aşağı idi, ucuz corab geymişdi. Corabının bir-iki yerdən ilmələndiyi sezilirdi. O özü balıqçı idimi? Yoxsa ata-anası bütün gecəni səhərədək dənizdə əlləşdikdən sonra yorğun düşmüşdülər; evdə, ya da elə qayığın daxma kayutunda dincəlirdilər ki, sabahı yenə dənizə çıxsınlar? Əldə etdiklərini satmağı qızlarına tapşırmışdılar? Bu da onun işi idi?
Avropada maksi təzəcə dəb düşmüşdü. Parisdən sonra Marselə yayılmışdı. Marsel məşuqələrinə üst-baş, cazibədarlıq daha çox lazımdı. Körpülərdə, limanlarda nə qədər gəmi dayanmışdı. Üstlərində uzaq ölkələrin bayraqları yellənən gəmilərin heyəti, matroslar, aylarla sudan özgə heç nə görməyən okean dənizçiləri Marselə yan almışdılar. Onlar iki-üç gün qalacaqları şəhərdə yığılmış ehtiras və istəklərini sovmalı, kef çəkməli idilər. Marselin qartalburun, irigöz, at yallı pəriləri bu istəyi duyur, qiymətləndirirdilər.
Topuğa uzanan qara mövsüm paltosu geymiş, dənizçi düymələrinə oxşar iri, qızılı düymələri reklam təki yanan mələklər sahilin sərin mehində xumarlana-xumarlana gəzinir, alıcı baxışlarının toruna düşən ov arzulayırdılar.
Balıqçı qız onları da görürdü. Könlündən nə keçirdi? Evdə bunun da son dəbdə geyimi, maksi paltosu vardımı? Onun qayığı ilə sahildəki gözəl kafelərin arası beşcə addımdı. Ucsuz-bucaqsız dənizdə yollar yormuş bir qayığın sakini o beşcə addımı keçə bilərdimi? Orada, o kafelərdən birində asudə əyləşib, dənizə və balıq bazarına tamaşa etsin; yoxsa bu aləmin, bu dünyanın əzizi yalnız qartalburun, alıcıgöz məşuqələrdi? Sahil xiyabanında azad-arxayın gəzib-dolanmağa yalnız onların ərki çatırdı.
Balıqçı qız yalqız qağayı kimi cükküldəyirdi:
- Müsyö, dö frank! Müsyö, sil vu ple!
Marseldən yetmiş kilometr aralı, yüksəkdə tikilmiş Eks-Provansda varlılar yaşayırlar. Marsel milyonçuları, tərsanə və liman sahibləri, şirkət yiyələri işdən sonra yaylaq şəhərinə gəlir, səhərlər bir də Marselə qayıdırlar. Günortadan sonra, iş günü bitər-bitməz zənginlər, kübarlar "Sitroen", "Reno", "Mersedes", "Tunis" maşınlarına əyləşib səs-küylü, izdihamlı Marseldən çıxır, Eksə can atırlar. Bu yol hər gün iki dəfə - iş başlayanda və bir də iş qurtaranda maşın karvanının altında itir.
Hamar ağ daşlardan tikilmiş qəsrlər, imarətlər Parisin kaşanələrindən geri qalmaz.
Gündüzlər Eks-Provans boşalır, binaların yuxarı mərtəbələrinəcən ucalıb onlara qovuşmuş şabalıd ağaclarının yarpaqsız budaqlarında quşlar oxuyur. Kübar ailələr gündüzlər şəhərə, küçəyə çıxmır, villalarda dincəlirlər.
O axşam Eksə axan maşın karvanı sovulduqdan sonra "Neqr Kost" mehmanxanasının qabağında dayanan avtobusu girişdəki barın xoş sifətli xidmətçisi qarşıladı. O, qarayanız turistlərdən iki-üç nəfərini Provansın elə bil gün şüasından süzülmüş kəhrəba şərabına qonaq elədi.
Axşam düşəndə, qaranlıq qatılaşanda Eks-Provansın balkonları qara naxışa bənzəyən imarətləri, evləri bir xeyli də bəyazlaşdıqca buranın sakinləri şəhərə çıxırlar. kafelərdə, restoranlarda yeyib-içmək başlanır.
Turistlər də axşamüstü gəzməyə çıxır, sanki pənbə buludlardan qurulmuş Eks-Provansın sakit meydanlarında, dupduru sular oynayan fəvvarələrin dövrəsində dolanan kütləyə, onların davranışına, oturub-duruşuna tamaşa edirlər.
Həmin gecələrdən birində "Dörd pinqvin" meydanındakı kafedən bir dəstə gənc çıxdı. Dörd qız, dörd oğlandı. On yeddi-on səkkiz yaşlarında yeniyetmələrdi. Əyinlərində cins şalvar, toxunma jaketlər, saçları uzun və dağınıqdı. Onlar kefiköklüklə kafenin önündə saxladıqları maşınlarına yönəldilər. Maşınlar da onların yeniyetmə yaşlarına uyğundu; iki-üç yerli, yığcam, yüngül. Qapıları açıb "arabalarına" minmək istəyəndə oğlanlardan biri dayandı. Yaxında, şabalıd ağacının dibində qoyulmuş iri qutuları gördü. O, dostlarına işarə elədi.
Qutulara ağzınadək ayaqqabı qalanmışdı. Yəqin, bunlar kafenin cərgəsindəki şüşə vitrinli ayaqqabı mağazasındandı. Güman ki, yararsız sanıb küçəyə qoymuşdular ki, zibildaşıyanlar gəlib aparsınlar. Kübar oğlan və qızlar maşından düşüb iri qutuya yaxınlaşdılar. Bayaqkı oğlan qutudan bir cüt uzunboğaz çəkmə götürüb qaldırdı. Dostlarına göstərdi. Köhnə ayaqqabını başına dolandırıb, ehtiram və səxavətlə yanındakı qıza təqdim etdi. O birilər də irəli cumub qutuları qamarladılar. Uzunboğaz, qısaboğaz, dabanlı-dabansız, perlamutr ayaqqabıları götürüb yuxarı qaldırır, fənərin işığında parlayan nimdaşları yoldaşlarına göstərir, oradaca sevgililərinin ayaqlarına yaxınlaşdırır, ölçür, bağışlayır və gülməkdən uğunurdular. Sanki ömürlərində ayaqqabı görməmiş, geyməmişdilər.
Onlar gülə-gülə, bir-birini oxşayaraq maşınlarına mindilər. Dəli sürətlə tərpənib Eksin özgə guşələrinə yollandılar.
Milyonçu balaları yoxsulluğun həsrətini çəkir, onun sevincini bircə kərə dadmaq istəyirdilər.
