Oksigen qaynağımız olan ağaclar eyni zamanda bir çox sahədə sənayedə istifadə olunan xammaldır. Ətrafımızı və təbii mühitimizi gözəlləşdirən bənzərsiz canlılar olan ağaclar təbiətdəki bir çox canlının da təbii yaşayış yerlərini təşkil edir.
Saysız-hesabsız faydaları olan ağacların bu gün sürətlə kəsildiyinin və bu vəziyyətin əslində dünyanın sonunu günü-gündən gətirdiyinin dəfələrlə şahidi oluruq. Ağacların kəsilməsi bu sürətlə davam edərsə, heç şübhəsiz ki, dünyamız fəlakətə doğru gedəcəkdir.
Ağaclar kəsildikcə dünyada oksigenin miqdarı azalır ki, bu da insanların və digər canlıların sağlamlığına mənfi təsir göstərir. Bundan əlavə, canlıların təbii yaşayış yeri olan ağaclar kəsildikdə canlılar evsiz qalır və əlavə olaraq bir çox təbii fəlakətlər üçün də zəmin hazırlanır.
Ölkəmizdə də təbiətimizi, oksigen mənbələrimizi qorumaq məqsədilə qanunsuz olaraq ağacları, kolları və ya digər yaşıllıqları kəsməyə görə cərimələr dəyişir, cəzalar sərtləşdirilir. Bu Milli Məclisin iclasında müzakirəyə çıxarılan Cinayət Məcəlləsinə təklif edilən dəyişiklikdə əksini tapıb.
Layihəyə əsasən, ağacların, kolların və ya digər yaşıllıqların, eləcə də meşə fonduna daxil olmayan ağacların, kolların və ya digər yaşıllıqların qanunsuz kəsilməsi (götürülməsi) xeyli miqdarda ziyan vurduqda - cinayət nəticəsində vurulmuş ziyanın iki misli miqdarında cərimə və ya iki ilədək müddətə islah işləri və ya üç ilədək müddətə azadlığın məhdudlaşdırılması və ya üç ilədək müddətə müəyyən vəzifə tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum edilməklə və ya edilməməklə iki ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırılacaq. Qanun layihəsi səsverməyə çıxarılaraq üçüncü oxunuşda qəbul edilib.
Göründüyü kimi, ölkəmizdə, xüsusilə də Bakı şəhərində əsas ekoloji böhran yaşıllıqların və ağacların məhv olması ilə bağlıdır. Bəs tətbiq edilən cəza üsulları yaşıllıqların məhv edilməsinin qarşısını ala biləcəkmi? Ümumiyyətlə, ağacların, meşələrin təbiət üçün önəmi nədən ibarətdir və "yaşıl terror"un qarşısı alınmazsa, hansı mənfi hallarla qarşılaşarıq?
Ekoloq Nigar Qəhrəmanova bildirir ki, ekosistemin mühüm bir hissəsi olan ağaclar bir çox canlıların həyatına təsir göstərir. Buna görə də ağac əkilməsi təbii fəlakətlərin nə qədər qarşısını alır sualı tez-tez maraq doğurur:
"Ağaclar ilk növbədə eroziyanın qarşısını alır və sürüşmə zamanı baş verən amilləri minimuma endirir. O, həmçinin daşqınlar kimi digər təbii fəlakətlərin təsirindən minimum dərəcədə təsirlənməyinizi təmin edir. Bunlardan başqa, ağaclar iqlim müxtəlifliyinin tarazlığını qoruyur və qlobal istiləşmə kimi təbii fəlakətlərin qarşısını alır. Lakin bu ağaclar mütəmadi olaraq qorunmalı və onlara qulluq edilməlidir.
Təəssüf ki, ümumilikdə dünya üzərində meşələr getdikcə azalır. Meşələr azaldıqca bir çox canlıların yaşayış yerləri yox olur, meşələr daha az karbon saxlayır, daşqınlar və sürüşmələr artır. Meşələr azaldıqca, ekosistem xidmətləri bəzən yavaş, bəzən isə çox sürətlə zədələnir.
Meşə ekosistemləri tərəfindən təklif olunan məhsul və xidmətlər dörd əsas başlıq altında qruplaşdırılıb ki, bunlara təchizat, tənzimləmə, dəstək və mədəni ekosistem xidmətləri daxildir. Bunların təmin etdiyi ekosistem xidmətləri qida, təmiz su, ağac, ağacdankənar meşə məhsulları, bəzək materialları, balıq kimi su məhsulları, əczaçılıq xammalı və qum və çınqıl kimi mineral maddələrdir. Təchizat ekosistemləri başlığı altında məhsullar daha çox alınıb satıla bilər. Məsələn, ağacdan kağız, mebel və ev tikintisi kimi yüzlərlə sahədə istifadə oluna bilər. Odunsuz meşə məhsulları dedikdə ilk ağla gələnlər çiyələk, böyürtkən, yaban mersini, arbutus, armud kimi meşədən toplanan meyvələr və daha çox qida olaraq istehlak edilən yeməli göbələk, kəklikotu kimi məhsullardır. Bunlardan başqa, meşə ağaclarından qatran, saqqız, buxur yağı kimi məhsullar da istehsal olunur. Onların əhəmiyyətli bir hissəsi çox yüksək iqtisadi dəyəri olan əczaçılıq, kimya, boya, qida və kosmetika sektorlarında istifadə olunur.
Tənzimləyici və dəstəkləyici ekosistemlər cəmiyyət tərəfindən yaxşı tanınmır və ya az tanınır, çünki onlar alınmır və satılmır. Məsələn, tənzimləmə xidmətlərindən oksigen istehsalı az-çox məlumdur, çünki meşələr fotosintez həyata keçirir və nəticədə atmosferə oksigeni buraxır. Ancaq çox vaxt meşələrin xəstəlik və zərərvericilərin azalmasına töhfə verdiyindən xəbərsiz oluruq. Yenə son illərdə atmosferdə CO2-nin artması ilə daha da şiddətlənən iqlim dəyişikliyinin qarşısını almaq üçün meşələrdəki ağaclar fotosintez yolu ilə CO2-ni bağlayaraq karbon saxlayır. Məsələn, qırmızı şam ağacı 75-100 yaşlarında təxminən 50 sm diametrə çatır. Bu yaşda və diametrdə olan qırmızı şam ağacının bütün ömrü boyu ağacında 3 min tona yaxın CO2 yığılmış olur.
Demək olar ki, hamı bilir ki, meşələr eroziyaya mane olur və bu, ekosistem xidmətidir. Meşələr küləyin sürətini azaldır. Torpağı köklərə tutaraq eroziyanın qarşısını alır. Yağış suyunun qırılma və sürükləmə gücünü azaldaraq torpağı ən yaxşı şəkildə qoruyurlar. Təbii fəlakətlər bütün dünyada itkilərə səbəb olur. Məsələn, qardaş Türkiyə ümumiyyətlə bu cür fəlakətlərin baş verdiyi yüksək dağlıq və fərqli iqlim xüsusiyyətlərinə malik bir ölkədir. Meşələr erroziyanın qarşısının alınması funksiyası ilə ətrafdakı mühafizə zonasındakı ərazilərin su və külək erroziyası, sürüşmə, daş və qaya yuvarlanması, uçqunlar, humus və torpağın müxtəlif təsirlər nəticəsində daşınaraq itməsinin qarşısını alan meşələrdir.
Digər tənzimləmə xidməti iqlim tənzimlənməsidir. Meşələrdəki ağaclar üst daşları ilə torpağa kölgə sala bilir, yay temperaturunu 5-8,5 °C azaldır, qışda isə 1,6-2,8 °C artırır. Məhz meşələr yaşayış məntəqələrini və əkinçilik sahələrini soyuq hava və küləyin, hava şəraitinin dəyişməsinin zərərli təsirlərindən qoruyur, havanın nisbi rütubətini artırmaqla yerin iqlimini yaxşılaşdırır.
Meşələrdəki ağacların üst daşları da yağışın sürətini ləngidir, suyun damlayıb yerə çatmasına şərait yaradır. Meşə torpaqları humusla zəngin olduğundan bu suyun demək olar ki, hamısı torpağa sızır. Çünki həm humus, həm də ağacların tökülmüş və çürümüş yarpaqları süngər kimi suyu özünə çəkir. Beləliklə, su torpağın üzərindən axmır və həm eroziya, həm də daşqınların qarşısı alınır. Torpağa sızan su torpağın gilli hissəsi tərəfindən süzülür və təmizlənir və çaylardan təmiz su axır. Meşələrin bu faydasına su təmizləmə xidməti deyilir.
Geniş məlum olmayan başqa bir ekosistem xidməti dəstəkdir. Meşələr bu ekosistem xidmətlərində birbaşa rol oynamır, lakin onlar olmadıqda bütün canlılara mənfi təsir göstərir. Məsələn, meşələrdəki bitkilər və mikroorqanizmlər süxurları parçalayaraq, kökləri ilə tutduqları torpağın eroziya ilə daşınmasının qarşısını alaraq torpaq yaradırlar. Bundan əlavə, ağacların tökülən yarpaqlarının parçalanması nəticəsində yaranan humus torpağın mühüm hissəsidir. Torpaqlar, meşələrdəki canlı və hətta ölü ağaclar bir çox canlılar üçün yaşayış yeri təmin edir. Meşələr həmçinin atmosfer, canlılar və torpaqlar arasında C, N, K, S kimi su və qida maddələrinin mübadiləsini təmin edir ki, onlar su və qida dövrünün mühüm hissəsidir.
Meşələr həm də təhsil, təlim və təbiət elmlərinin inkişafına töhfə vermək üçün tədqiqat üçün laboratoriya rolunu oynayır. Bu, bir çox alim, tədqiqatçı və tələbələrin müşahidə, araşdırma, təcrübə aparması üçün meşədə tapılan bitkilər, heyvanlar və hər cür canlı və cansız varlıqlar üçün təbii laboratoriyadır.
Meşələrin, yaşıllıqların məhv edilməsinin, lazımi tədbirlərin görülməməsinin və gündən-günə daha çox meşələrin məhv edilməsinin ən güclü səbəbləri, şübhəsiz ki, məlumatsızlıq, maarifsizlik və həssassızlıqdır. Yüz illər boyu uca duran ağaclar bir gecədə yoxa çıxdıqca, cəmiyyət təbiətdən getdikcə uzaqlaşdıqca, şəhərlərdəki betonlar arasında və ekran önündə getdikcə meşə ekosistemlərinin nə üçün vacib olduğunu və nəyin vacib olduğunu izah etmək daha da çətinləşir. Əlbəttə ki, dövlətimiz yaşıllıqların qorunması üçün bütün lazımi tədbirləri görür. Hələ ulu öndər Heydər Əliyevin dövründən bu məsələyə ciddi diqqət ayrılıb. Lakin bütün bunlarla yanaşı, cəmiyyət də əlindən gələni etməlidir. Buna görə də, insanlar sadəcə sırf bir cəzası var deyə dyil, ətraf mühitə olan sevgilərindən yaşıllıqları, meşələri qorumalı, "yaşıl terror"un qarşısının alınması üçün əllərindən gələni etməlidir".
Röyalə Xəyal
Təklifinizi, şikayətinizi bizə yazın. Sizi dinlərik. 055 634 88 31
