On ildən çox fəlakətli vətəndaş müharibəsindən sonra Əsəd sülaləsinin qəfil süqutu təkcə Suriya daxilində deyil, Yaxın Şərqdə yenidən tarazlıq anını təmsil edir. İranın təsirinin azalması, Rusiyanın Ukrayna ilə məşğul olması və həddən artıq genişlənməsi, Türkiyənin isə sakitcə əhatə dairəsini genişləndirməsi ilə Birləşmiş Ştatlar strateji qovşağına gəlib çıxıb. O, sanksiyalar və hərbi uçurum siyasətini davam etdirə və ya daha konstruktiv əlaqə formasına keçə bilər.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Project Syndicate” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur ki, ilk mərhələdə Suriya yeni tarazlıq axtarışı tələb edəcək:
Bir vaxtlar Suriyanın təhlükəsizlik aparatının ürəyinə yerləşmiş, Ukraynadakı öz müharibəsi nəticəsində “qurudulmuş” Rusiya qüvvələri faktiki olaraq yoxa çıxıb. Prezident Bəşər Əsəd Rusiyaya qaçıb və Kreml “Heyət Təhrir əş-Şam”-ın (HTŞ) başçılıq etdiyi yeni hökmdarları ilə Latakiya əyalətindəki Xmeymim hava bazasını və Tartusdakı hərbi-dəniz qurğusunu saxlamaq üçün razılaşma əldə etməyə ümid bəsləyir.
İran da HƏMAS-ın 7 oktyabr işğalından sonra İsrailin zərbələri ilə döyəclənən hərbi qüvvələrini geri çəkib. Tehrandan Aralıq dənizinə qədər uzanan “müqavimət oxu” tamamilə çöküb.
Bu hadisələr Türkiyə, İsrail və ABŞ-nın öz maraqlarını təmin etmək üçün hərəkətə keçməsi ilə geosiyasi çaxnaşmalara səbəb olub. Türkiyə sərhədi boyunca ABŞ-nın dəstəklədiyi kürd qüvvələrinə zərbələr endirmək üçün fürsətdən istifadə edir və onları Türkiyədə yerləşən Kürdüstan Fəhlə Partiyası (PKK) ilə əlaqəli terrorçular kimi görür. O, Suriyanın şimal-şərqində muxtar kürd bölgəsinin birləşməsinin qarşısını almaq istəyir, çünki bu, daxildə kürd separatçılarını cəsarətləndirə bilər.
İŞİD-in yenidən dirçəlişinin qarşısını almaqda qərarlı olan ABŞ Suriyadakı terror qruplaşmalarının qalıqlarını hədəfə alır. İsrail Colan Təpələrinin (1967-ci ildə Suriyadan ələ keçirdiyi) işğalını genişləndirir və raket və kimyəvi silah obyektlərinə hava zərbələri endirir. Döyüş təyyarələri, radar və hava hücumundan müdafiə qurğuları və dəniz gəmiləri də daxil olmaqla, mühüm hərbi imkanların ləğvi davam edir. İsrailli jurnalist Yoav Limorun sözlərinə görə, “zərər Altı Günlük müharibəni başlayan hava hücumunu üstələyir... [Suriyanı] effektiv şəkildə sıfır nöqtəsinə endirir”.
Hər bir gücün məqsədləri fərqli olsa da, onların sürətli hərəkətləri Suriyanın yeni hökmdarlarının üzləşdiyi çətinlikləri vurğulayır. Terrorla mübarizədə uzun müddətdir təsbit edilən ABŞ, əvvəllər HTŞ-ni terror təşkilatı elan edərək, lideri Əbu Məhəmməd əl-Colaninin başına 10 milyon dollar mükafat qoyub.
HTŞ-nin nəslinin Suriyanın “Əl-Qaidə” qolu ilə bağlı olduğunu nəzərə alsaq, ABŞ-nın şübhələri tamamilə əsassız deyil. Bununla belə, qrup daha əhatəli, təmsilçi sistem vəd edərək özünü siyasi cəhətdən yenidən kəşf etdiyini iddia edir. Onun ritorikası institusional quruculuğa yönəlib və onun ələ keçirilməsi olduqca qansız olub; Dəməşqə çatdıqda, baş nazir Məhəmməd Qazi əl-Cəlalini dinc şəkildə vəzifəsindən uzaqlaşdırdı.
Qələbə nitqində Colani köhnə şikayətlərə toxunaraq, İrandan qaynaqlanan məzhəbçiliyi və daxili korrupsiyanı pisləyib. Lakin o, həm də öz radikal köklərindən qopmağa hazır olduğunu bildirib.
Real siyasətin məntiqi aydın idi. Üsyançı qrup indi müharibənin bərbad olduğu ölkəni idarə edir. Suriyanın dağılmış iqtisadiyyatını sabitləşdirmək, infrastrukturu bərpa etmək və əsas ictimai xidmətləri təmin etmək üçün təcili olaraq legitimliyə, xarici investisiyaya və beynəlxalq tanınmaya ehtiyacı var. Bu kontekstdə ABŞ-nın köhnəlmiş paradiqmalardan yapışması riskli olardı. ABŞ siyasətçiləri uzun müddət İranın təsirini cilovlamağa və Rusiyanın strateji dayaqlarını məhdudlaşdırmağa çalışsalar da, hər iki məqsədi qismən təmin edən HTŞ olub. “Əl-Qaidə” ilə əlaqələrini həqiqətən kəsmiş kimi görünən və mülki idarəçiliyə keçməyə daha da həvəsləndirilə bilən qrupa qarşı diz çökdürən bomba kampaniyaları ilə bu anı israf etmək əvəzinə, ABŞ nişanlanma siyasətinə keçməlidir.
Colani və HTŞ-nin yüksək rəhbərliyini hədəf alan sanksiyaların ləğvi və Suriyanın yenidən qurulmasını müzakirə etmək və dəstəkləmək istəyini ifadə etmək deməkdir. Belə bir addım ekstremizmə güzəşt deyil, mötədilliyi təşviq etmək üçün diqqətlə hazırlanmış addım olardı.
Birləşmiş Krallıq artıq HTŞ-nin terrorçu təyinatını yenidən qiymətləndirməyə hazırlaşarkən, ABŞ diplomatik tanınma və iqtisadi yardım üçün şərtlərə əsaslanan plan yaratmaq üçün Böyük Britaniya və digər Avropa tərəfdaşları ilə koordinasiya edə bilər. Ən başlıcası, bu, nəzərəçarpacaq meyarlarla əlaqələndirilməlidir: inklüziv idarəetmə, azlıqların hüquqlarına hörmət, şəffaf seçkilər, ekstremist şəbəkələrin ləğvi və kimyəvi silahlara dair qadağalara tam əməl olunması. Bu, beş onillik Əsəd rejimi zamanı ABŞ-nın ümid edə biləcəyindən də artıqdır. Bu, ABŞ-a qarşıdurmadan daha çox təsir alətləri verəcək.
Suriyanı bombalamağa və ya təcrid etməyə davam etmək Qərbin qorxduğu ekstremizmi gücləndirmək riski daşıyır. Hərbi zərbələr HTŞ-ni yenidən cihadçı qrupların qucağına itələyə, onun daxili etibarını sarsıda və ölkəni bir yerdə saxlayan yeni yaranmış koalisiyanı parçalaya bilər.
Sərt yanaşma İŞİD qalıqlarının istismarı üçün güc boşluğu yaradar. Əksinə, cəza tədbirlərini yumşaldan və kommunikasiya kanallarını açan diplomatik açılış HTŞ liderlərini yenidənqurma işlərinin aparıla biləcəyi daha sabit gələcəyə başlamağa təşviq edəcək.
ABŞ-nın siyasətində belə bir dəyişiklik strateji olaraq əks-səda verəcək. Rusiya və ya İranın öz təsirlərini bərpa etməsinə imkan verməməklə, ABŞ Suriyanın nəhayət xaricdən maliyyələşdiyi “Proxy” müharibələrdən uzaqlaşaraq daha balanslı regional uyğunlaşmaya doğru hərəkət edəcəyi bir ssenari formalaşdıra bilər.
Əsədin devrilməsi nə Suriyanın problemlərinin sonu, nə də HTŞ-nin yüksəlişi “panasea” deyil. Dərin struktur problemləri qalmaqdadır və müharibə, məzhəb çəkişmələri, iqtisadi və ekoloji çöküşün mirası asanlıqla aradan qaldırıla bilməz. Lakin ABŞ-nın refleksiv düşmənçilik siyasətindən əl çəkmək və onu strateji, şərtlərə əsaslanan nişanlanma ilə əvəz etməkdən əldə edəcəyi hər şey var. Bu, məsələn, məhdud kürd özünüidarəsinin verilməsi, eyni zamanda, Türkiyənin qanuni narahatlıqlarını vahid, sabit Suriya çərçivəsində həll etmək üçün sərhəd təhlükəsizliyi və nəzarəti ciddi şəkildə təmin etməklə əldə edilə bilər.
Əsəddən sonrakı Suriyada böyük güc siyasətini kimin ilk anın imkanlarını tanıyacağı müəyyənləşdirəcək. ABŞ üçün bu, Colaniyə qarşı sanksiyaları ləğv etmək, hava hücumlarını dayandırmaq və daha sabit, daha az qütbləşmiş Yaxın Şərqi formalaşdırmaq şansından istifadə etmək deməkdir. Sanksiyaların ləğvi güzəşt deyil, mötədilliyi təşviq etmək və vahid koalisiya hökuməti altında yenidənqurmaya dəstək vermək üçün bir təklifdir. Suriyalıların siyasi və iqtisadi azadlıqlarını sıxışdıran 50 illik qəddar diktaturadan sonra ABŞ onlara öz müqəddəratlarını bərpa etməkdə köməklik göstərməlidir.
Y. QACAR
