Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan “Armenpress”in suallarını cavablandırıb.- Cənab baş nazir, Azərbaycan Prezidenti Rusiya KİV-lərindən birinə müsahibəsində təsdiqlədi ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi layihəsinin 17 maddəsindən 15-i razılaşdırılıb və fikir ayrılıqlarından biri qeyri-müəyyənliyə aiddir: Ermənistan-Azərbaycan sərhədində üçüncü dövlətlərin qüvvələrinin yerləşdirilməsi, ikincisi isə beynəlxalq məhkəmələrdə bir-birinə qarşı qaldırılan iddiaların geri götürülməsi. Ermənistan Respublikasının bu məsələdə mövqeyi necədir?- Biz Azərbaycanla sülh müqaviləsi üzrə danışıqlarda konstruktiv iştirak etməkdə davam edirik. Sülh müqaviləsinin razılaşdırılmamış iki maddəsi ilə bağlı təkliflər bir aydan çoxdur Azərbaycana göndərilib və hələ də cavab almamışıq. Biz təklif edirik ki, Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin delimitasiya olunmuş hissələrinə üçüncü ölkələrin qüvvələrinin yerləşdirilməməsi haqqında müddəa şamil edilsin və bu məntiqlidir, çünki bu ərazilərdə eskalasiya riski minimuma endirilməsə də, delimitasiya hesabına xeyli azalır. Beləliklə, sərhədin tam delimitasiyası başa çatdıqdan sonra Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin heç bir hissəsində üçüncü qüvvələrin olmasına ehtiyac qalmayacaq və Ermənistan Respublikası belə məntiq təklif edir. Bir-birinə qarşı irəli sürülən iddiaların geri götürülməsinə gəlincə, sülh müqaviləsi imzalananda bu, məntiqlidir. Burada iki nüans var. Onlardan biri odur ki, beynəlxalq forumlarda müzakirə olunan ayrı-ayrı humanitar məsələlərin ikitərəfli formatda həlli üçün aydın perspektiv olmalıdır, İkincisi, aydın olmalıdır ki, digər məsələlərlə bağlı mübahisələrin beynəlxalq platformalar formatından çıxarılmasından sonra tərəflər artıq eyni məsələləri qaldırmamalı və ikitərəfli münasibətlərin gündəmini gərginləşdirməməlidirlər, onları daimi eskalasiya mənbəyinə çevirir.- Siz nə demək istəyirsiniz? - Mən demək istəyirəm, yalnız beynəlxalq məhkəmə instansiyalarında deyil, həm də mübahisələrin özlərindən imtina etmək lazımdır. Bu mərhələdə biz ayrı-ayrı humanitar məsələlərə dair həllər axtarırıq.
- Elə həmin müsahibədə Azərbaycan Prezidenti yenidən Ermənistan Respublikasının Konstitusiyasına dəyişiklik edilməsi məsələsini qaldırıb, Konstitusiyamızda Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının olduğunu bildirib.- Mən dəfələrlə bu mövzuya toxunmuşam və bir daha vurğulamağı zəruri hesab edirəm ki, əgər bu, Azərbaycanın səmimi narahatlığının ifadəsidirsə, o zaman bu narahatlığı sovuşmuş hesab etməyə bütün əsaslar var. Niyə? Çünki Ermənistan Respublikasının Konstitusiyasında Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının olması ilə bağlı iddialar ona əsaslanır ki, Konstitusiyamızın preambulasında yenidən Dağlıq Qarabağın adı çəkilən İstiqlal Bəyannaməsinə ümumi istinad var.Ermənistan Respublikası Konstitusiyasının heç bir maddəsində Dağlıq Qarabağın birbaşa və ya dolayı adı yoxdur. Əgər Azərbaycanın şərhində Konstitusiyanın məzmunu qəbul edilirsə, onda sual yaranır ki, 1995-ci il konstitusiya referendumunda Qarabağ niyə iştirak etməyib, niyə orada seçki məntəqələri açılmayıb və insanlar Konstitusiya məsələsi ilə bağlı səs verməyiblər?Ermənistanda bundan sonra keçirilən prezident və parlament seçkiləri haqqında da eyni sözləri demək olar. Bundan əlavə, Ermənistan Respublikasının Konstitusiyasının Azərbaycan şərhi düzgün olsaydı, qarabağlı bacı-qardaşlarımızın Ermənistan Respublikası tərəfindən qaçqın kimi tanınması mümkün olmazdı.
- Dediniz ki, Ermənistan da Azərbaycan Konstitusiyasında Ermənistana qarşı ərazi tələblərinin olmasından narahatdır.- Bəli, bu narahatlıq ona əsaslanır ki, Azərbaycan Konstitusiyasının preambulasında 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan parlamentinin qəbul etdiyi Konstitusiya aktına istinad var. Öz növbəsində Konstitusiya aktı 1918-ci il mayın 28-də qəbul edilmiş birinci Azərbaycan Respublikasının İstiqlal Bəyannaməsinə istinad edir ki, Birinci Azərbaycan Respublikasının tərkibinə Şərqi və Cənubi Zaqafqaziya daxildir.
1919-cu ilin noyabrında Azərbaycan Respublikası Antantaya öz inzibati-ərazisini təqdim etdi: ona uyğun olaraq respublikanın Sünik və Vayots-Dzor bölgələri tamamilə, Ararat, Armavir, Geqarkunik, Tavuş, Lori, Şirak rayonları qismən - Ermənistan Respublikası ərazisinin təxminən 60%-i Azərbaycanın tərkib hissəsi idi. Beləliklə, Azərbaycan Konstitusiyasında Ermənistan Respublikasına ərazi iddiaları var. Amma biz Azərbaycan Konstitusiyasının dəyişdirilməsi məsələsini iki səbəbdən qaldırmırıq: birincisi, belə bir tələb Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesini dalana dirənəcək, ikincisi, Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin razılaşdırılmış hissəsində belə bir maddə var ki, tərəflər bu müqavilənin yerinə yetirilməməsinə haqq qazandırmaq üçün öz daxili qanunvericiliyinə istinad edə bilməzlər.Sülh müqaviləsinin razılaşdırılmış hissəsinin digər maddəsində deyilir ki, tərəflər bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, bir-birinə qarşı ərazi iddiaları yoxdur və gələcəkdə belə iddialar irəli sürməməyi öhdələrinə götürürlər.- Demək istəyirsiniz ki, Konstitusiya ilə bağlı narahatlıqlar üzündən sülh müqaviləsinin imzalanmasından imtina etmək lazım deyil ki, onun imzalanması da bu narahatlıqları dağıtsın?- Əlbəttə. Məsələyə Ermənistan Respublikasının qanunvericiliyi nöqteyi-nəzərindən yanaşsaq, bizim qanuna görə sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra o, Milli Məclis tərəfindən ratifikasiya edilməlidir. Bundan sonra hökumət müqaviləni Ermənistan Respublikasının Konstitusiyasına uyğunluğunu yoxlamaq üçün Konstitusiya Məhkəməsinə göndərməyə borcludur. Əgər Konstitusiya Məhkəməsi sülh müqaviləsinin mətninin Konstitusiyaya uyğun olmadığını qəbul etsə (baxmayaraq ki, 26 sentyabr 2024-cü il tarixli qərardan sonra hadisələrin bu cür inkişafı ehtimalı azdır), məlum olacaq ki, Azərbaycanın bu məsələdə arqumentləri düzgün idi və Ermənistan sülh müqaviləsinin bəzi müddəaları ilə Konstitusiya arasında seçim etməli olacaq.Lakin Konstitusiya Məhkəməsi sülh müqaviləsinin mətninin Ermənistan Respublikasının Konstitusiyasına uyğun olduğuna qərar verərsə, o, ölkə parlamentində ratifikasiya prosedurundan keçəcək. Ermənistan Respublikası Konstitusiyasının 5-ci maddəsinin 3-cü bəndinə əsasən isə, Ermənistan Respublikası tərəfindən ratifikasiya edilmiş beynəlxalq müqavilələrin normalarına zidd olduqda beynəlxalq müqavilənin normaları tətbiq edilir. Beləliklə, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi parlamentdə ratifikasiya olunduqdan sonra Ermənistan Respublikasının qanunları və digər normativ-hüquqi aktlardan üstün hüquqi qüvvəyə malik olacaq və ərazi iddiaları mövzusu nəhayət bağlanacaq. Eyni şey Azərbaycanda da baş verəcək.Başqa sözlə, sülh müqaviləsinin imzalanması faktiki olaraq həm Ermənistanın, həm də Azərbaycanın, o cümlədən konstitusiyalarla bağlı narahatlıqlarını aradan qaldıracaq.
- ATƏT-in Minsk qrupunun dağılması ideyası ilə bağlı Ermənistanın mövqeyi necədir?- Konstruktiv. Biz bu mövqeyi başa düşürük ki, əgər münaqişə yoxdursa, o zaman münaqişənin həlli ilə bağlı formatın olmasının nə mənası var, amma biz həm də əmin olmaq istəyirik ki, Azərbaycan da bu məsələyə eyni məntiqlə yanaşır və onun istəyi, deyək ki, qondarma “Qərbi Azərbaycan”la bağlı diskurs hazırlamaq Ermənistan Respublikasının ərazisinə qarşı təcavüzkar siyasət həyata keçirməyi nəzərdə tutmur.- Amma Azərbaycan Ermənistana qarşı heç bir ərazi iddiası irəli sürmədiyini bildirir, söhbət qaçqınların geri qayıtmaq hüququndan gedir və Ermənistan hökumətini bu hüquqa cavab verməyə çağırır.- Aydındır ki, sözdə "Qərbi Azərbaycan" haqqında danışmaqla rəsmi Bakı Azərbaycan Konstitusiyasında qeyd etdiyim kimi Ermənistan Respublikasına qarşı ərazi iddialarını obyektivləşdirmək istəyir. Əgər belə deyilsə və biz öz fikirlərimizdə yanılırıqsa, onda "Qərbi Azərbaycan" kimi Qazax, Tovuz, Ağstafa, Gədəbəy, Daşkəsən, Kəlbəcər, Laçın, Qubadlı, Zəngilan rayonlarını başa düşmək lazımdır. Ona görə də insanların ora qayıtması Azərbaycanın daxili işidir və burada Ermənistan hökumətinin Azərbaycanla müzakirə etdiyi məsələlərdən başqa heç bir işi və müzakirə edəcəyi bir şey yoxdur. Mən Azərbaycanın qərb sərhədlərinin və Ermənistanın şərq sərhədlərinin təhlükəsizliyini təmin edəcək normal münasibətlərin qurulmasını nəzərdə tuturam.
- Cənab baş nazir, Azərbaycan Ermənistanı müdafiə xarakterli olmayan silahlar əldə etməkdə ittiham edir, həm də bunu deyir: Ermənistan onunla silahlanma yarışına tab gətirməyəcək .
- Ermənistan heç bir ölkə ilə silahlanma yarışında deyil, biz silahları sırf Ermənistanın sərhədlərini və ərazi bütövlüyünü qorumaq üçün, yəni müdafiə məqsədi ilə alırıq və məqsədlərimiz şəffafdır. Bizə deməyə çalışırlar ki, müdafiə məqsədi ilə müdafiə silahları əldə etməliyik. Amma müdafiə vasitəsi ilə müdafiəni təşkil etmək mümkün deyil. Tutaq ki, Ermənistanda super təchizatlı hava hücumundan müdafiə və elektron döyüş sistemləri var. Yerüstü hücumlardan özünü necə qorumalıdır? Təbii ki, artilleriya ilə, əlbəttə ki, raketlərlə, təbii ki, digər məhvetmə vasitələri ilə. Azərbaycan da müdafiə xarakterli olmayan silahlar əldə edir. Bu o deməkdirmi ki, o, revanşist siyasət aparır?- Azərbaycan ümumən Ermənistan Respublikasının silah alması məsələsini gündəmdə olan məsələyə çevirməyə çalışır.- Bütün beynəlxalq normalara görə, Ermənistan Respublikası silahlı qüvvələrə sahib olmaq hüququna malikdir və vətəndaşlarını, o cümlədən mümkün xarici təhlükələrdən qorumağa borcludur. Ordunun islahatı bizim legitim hüququmuzdur. Bu, Azərbaycan üçün təhlükədirmi? Yox, çünki biz Sovet Azərbaycanı ərazisində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini açıq şəkildə tanıdıq və tanıyırıq və gözləyirik ki, Azərbaycan da bizim kimi şərhlərə əsas vermədən əldə etdiyimiz razılaşmalara uyğun olaraq Ermənistan Respublikasının ərazi bütövlüyünü tanıyacaq və təhdidlər siyasətindən çəkinəcək.Əslində Ermənistan Respublikasının ünvanına hər gün təhdid xarakterli bəyanatlar səslənir. Bu şəraitdə bizim reaksiyamız hətta ölkə daxilində tənqid olunur, çünki biz belə deyirik ki, suveren ərazimizin işğal olunmuş hissələrinin 200 kvadrat kilometrdən artıq əraziyə hərbi yolla qaytarılması məsələsini düşünmürük, çünki sərhədlərin delimitasiyası məsələsində əldə edilmiş institusional qərarlar bu məsələnin sülh yolu ilə, danışıqlar yolu ilə həllinə imkan verir.Bütün bunlar kontekstində biz hətta Azərbaycana silahlara qarşılıqlı nəzarət üçün ikitərəfli mexanizm yaratmağı təklif etdik. Amma Azərbaycan hələlik bütün bunlara reaksiya vermir, Ermənistan və Azərbaycanın hərbi büdcələri arasındakı fərq isə artıq 3 dəfədir ki, Azərbaycanın xeyrinədir. Bunun fonunda bizi silahlanmaqda günahlandırmaq heç olmasa ədalətsizlikdir.- Regionda yeni eskalasiya riskini nə dərəcədə qiymətləndirirsiniz? - Mən zəmanət verə bilərəm ki, Ermənistanın Azərbaycana hücum etmək niyyəti, məqsədi və planı yoxdur və bu yolla getməyəcək. Əgər Azərbaycanın Ermənistana hücum etmək niyyəti yoxdursa, o zaman regionda eskalasiya ehtimalı sıfıra bərabərdir.
- Cənab baş nazir, delimitasiya prosesi davam edəcəkmi və əgər belədirsə, hansı ərazidə? - Ermənistan və Azərbaycanda delimitasiya komissiyalarının reqlamentləri ratifikasiya olunub, yəni delimitasiya prosesi davam etdirilməlidir. Hesab edirəm ki, delimitasiya komissiyaları yaxın vaxtlarda toplanaraq sərhədin hansı hissəsində delimitasiyanı davam etdirməyə hazır olduğumuzu müzakirə edəcəklər. Biz burada konkret, konstruktiv işə uyğunlaşmışıq.- Bəs regional kommunikasiyalar məsələsi? Azərbaycan öz dəhliz məntiqini inkişaf etdirməkdə davam edir.- Bizim qiymətləndirməmizə görə, biz dəmir yolu əlaqəsini necə bərpa etmək barədə həll yolu tapmışıq ki, bu, həm Ermənistan, həm də Azərbaycan üçün tamamilə məqbul olardı. Biz bu qərarla bağlı Azərbaycana yazılı təklif göndərmişik və onun müsbət reaksiyasını gözləyirik. Bu reaksiya alınanda tez bir zamanda müqavilə imzalamaq və dəmir yolunun tikintisinə başlamaq lazım gələcək.
