Bakı, 24 dekabr, Tamilla Məmmədova, AZƏRTAC
Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı “Şahdəniz” yatağından hasil edilən qazın Avropaya nəqli üçün nəzərdə tutulub. TAP vasitəsilə kommersiya qazının nəqlinə 2020-ci ilin dekabrında başlanılıb. TAP Türkiyə-Yunanıstan sərhədində TANAP boru kəməri ilə birləşərək Yunanıstan, Albaniya və Adriatik dənizindən keçərək İtaliyanın cənub sahillərinə çatır.
Avropanın enerji təhlükəsizliyini və davamlılığını dəstəkləyən boru kəmərinin 2026-cı ilə qədər genişləndirilməsi planlaşdırılır ki, bu da ildə əlavə olaraq 1,2 milyard kubmetr qazın nəqlini mümkün edir. Hazırda TAP İtaliyanın enerji tələbatının ödənilməsinə mühüm töhfə verir. Son dörd ildə Trans-Adriatik Boru Kəməri ilə ümumilikdə 40 milyard kubmetr qaz nəql edilib. Mövzu ilə əlaqədar “Trans Adriatic Pipeline AG” (TAP AG) Konsorsiumunun idarəedici direktoru Luka Skiepattinin AZƏRTAC-a eksklüziv müsahibəsini təqdim edirik:
- Cənab Skiepatti, Cənub Qaz Dəhlizinin (CQD) Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyəti nədən ibarətdir?
- TAP Cənub Qaz Dəhlizinin Avropa hissəsidir. CQD indiyə qədər yaradılmış ən mürəkkəb qaz dəyər zəncirlərindən biridir, yeddi ölkəni keçərək 3500 kilometrdən çox uzanır. SGC-də 10-dan çox böyük enerji şirkəti iştirak edir. Bu zəncir bir neçə ayrı enerji layihəsindən ibarətdir:
• “Şahdəniz 2” yatağının işlənməsi - Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunun şelfində quyuların qazılması və qaz hasilatı;
• Xəzər dənizindəki Səngəçal terminalında təbii qaz emalı zavodunun genişləndirilməsi;
• İtaliya qaz nəqli şəbəkəsinin genişləndirilməsi;
• Cənub-Şərqi, Mərkəzi və Qərbi Avropa ölkələrinin qaz şəbəkələrinə əlavə qoşulma imkanı.
Dörd boru kəməri:
• Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (CQBK) – Azərbaycan, Gürcüstan
• Trans Anadolu Boru Kəməri (TANAP) – Türkiyə
• Trans Adriatik Boru Kəməri (TAP) – Yunanıstan, Albaniya, İtaliya
• Yunanıstan–Bolqarıstan Qaz İnterkonnektoru (IGB) – Yunanıstan, Bolqarıstan.
- Avropaya qaz nəqlində Azərbaycan və TAP-ın rolunu necə qiymətləndirərdiniz?
- Biz dörd il əvvəl ötürmə sistemlərinin operatoru kimi səyahətimizə başladığımız vaxtdan TAP Avropa qitəsinin enerji təchizatı ilə bağlı mühüm problemlərlə üzləşdiyi bir vaxtda qazı yeni mənbədən və alternativ marşrutdan nəql edən Avropa üçün ayrılmaz enerji infrastrukturu kimi tanınıb.
TAP Azərbaycandan fasiləsiz olaraq tədarük edilən qazın nəql infrastrukturunun tam etibarlılığı ilə işləmiş, kommersiya istismarına başlayandan müştərilərə fasiləsiz xidmət göstərmişdir.
Biz, həmçinin yükgöndərən müştərilərimiz tərəfindən çox yaxşı qarşılanan kommersiya məhsulları hazırlamışıq. Onlar qazı həm fiziki olaraq Şərqdən Qərbə, həm də faktiki olaraq əks istiqamətdə nəql etmək üçün infrastrukturumuzdan getdikcə daha çox istifadə edərək, müxtəlif əlaqəli bazarlara xidmət göstərirlər.
- Bu gün TAP vasitəsilə nə qədər Azərbaycan qazı nəql olunub?
- Əslində, kommersiya fəaliyyətlərimiz başlayandan Avropaya təxminən 42 milyard kubmetr, o cümlədən İtaliyaya təxminən 35 milyard kubmetr, Yunanıstana 4 milyard kubmetrdən çox və Bolqarıstana 2,5 milyard kubmetrdən çox təbii qaz tədarük etmişik. Təkcə 2023-cü ildə TAP vasitəsilə tədarük edilən qaz İtaliyaya ümumi qaz idxalının 16 faizini, Yunanıstana isə 18 faizdən çoxunu təşkil edib.
Bu mühüm töhfə regionun enerji təhlükəsizliyini gücləndirdi, qazımızı alan ölkələri enerji qovşaqlarına çevirdi. Avropada enerji mənbələrinin şaxələndirilməsi ilə TAP ayrı-ayrı təchizatçılardan asılılığın azaldılmasında mühüm rol oynayıb.
- Gələcəkdə TAP-ın genişləndirilməsi üzrə plan varmı?
- TAP-ın ilkin zəmanətli uzunmüddətli gücü (ildə təqribən 10 milyard kubmetr) investisiyaların dəstəklənməsi üçün zəruri olan 2013-cü ildə 25 il müddətinə imzalanmış uzunmüddətli qaz nəqli müqavilələri əsasında müəyyən edilib. Bununla belə, boru kəmərinin cari gücünü tədricən iki dəfə artırsaq, TAP Avropanın enerji təchizatını təmin etməyə və karbonsuzlaşdırma məqsədlərinə nail olmağa davam edə bilər.
TAP-ın imkanlarının genişləndirilməsi bazar marağı nəzərə alınmaqla təklif olunur. 2024-cü ilin yanvarında tamamlanan “2021-ci il bazar sınağı”, 2026-cı ilin yanvarına qədər boru kəmərinin gücünə əlavə 1,2 milyard kubmetr əlavə edəcək öhdəliklərlə nəticələndi. Genişlənmənin birinci səviyyəsinə nail olmaq üçün tələb olunan işlər uğurla davam edir.
- TAP-ın genişləndirilməsi üçün hansı ssenarilər nəzərdən keçirilir?
- İlk genişlənmə səviyyəsi növbəti genişlənməyə yol aça bilər. Buna, bazar marağından asılı olaraq, sonrakı bazar sınaqlarında iştirak etməklə mərhələlərlə nail olmaq olar. “2023 bazar sınağı” davam edir. Bu bazar testinin məcburi mərhələsinin 2025-ci ildə baş tutacağı gözlənilir.
Beləliklə, genişlənmə potensialı və bu cür genişlənmənin səviyyəsi bazar testinin nəticələri ilə müəyyən olunacaq. Bu gün TAP inkişaf edir və gözlənilən bazar ehtiyaclarını ödəməyə hazırlaşmaqda davam edir. Məsələn, biz müxtəlif genişləndirmə ssenariləri üçün kompressor stansiyalarının konseptual dizaynı üzərində işləyirik. Biz, həmçinin elektriklə idarə olunan kompressorlara əsaslanacaq gələcək genişləndirmə halları üçün konsepsiyalar üzərində işləyirik.
- TAP vasitəsilə hidrogenin tədarükü imkanlarını necə qiymətləndirərdiniz?
- Avropa iqlim neytrallığına doğru irəlilədikcə, TAP bu keçidin davamlı şəkildə baş verməsini təmin etməyə yönəlib. Biz özümüzü Avropa Yaşıl Sazişinin və Paris Sazişinin məqsədlərinin mühüm iştirakçısı kimi görürük. Biz potensial olaraq Avropa İttifaqını (Aİ) hidrogen və biometan kimi karbon-neytral enerji mənbələri ilə təbii qazla təmin edirik.
TAP-ın məqsədi hidrogenin nəqlinə imkan verən aktivin yaradılmasıdır. Biz təbii qazın və hidrogen qarışıqlarının və bərpaolunan qazların orta və uzunmüddətli daşınmasına hazırlıq üçün Yol Xəritəsini tərtib etmişik. 2021-ci ildə ilkin texniki-iqtisadi əsaslandırma TAP-ın hidrogen qarışıqlarının nəqli potensialını təsdiqlədi. Hazırda biz dənizdə və quruda boru kəməri materiallarımızın nəqlə davamlılığını təsdiqləmək üçün qaynaqlanmış nümunələri hidrogen qarışıqlarına məruz qoyaraq sınaqdan keçiririk. Qarışıq hidrogenin nəqli üçün avadanlıq və qurğularımızın potensialını və uyğunluğunu qiymətləndirmək üçün boşluq təhlili aparırıq. Bazar tələbindən asılı olaraq artan hidrogen faizlərini nəql etməyə hazır olduğumuzu təmin etmək üçün lazımi düzəlişlər edirik. Bundan başqa, TAP biometanı öz mövcud infrastrukturu daxilində nəql edə bilər, yalnız kiçik texniki düzəlişlər tələb olunur.
- TAP Azərbaycana enerji ixrac marşrutlarını şaxələndirməyə necə kömək edəcək?
- TAP CQD-nin bir hissəsi kimi Xəzər qazının İtaliya və onun hüdudlarından kənarda maye bazarlarına təhlükəsiz və etibarlı nəqli üçün unikal birbaşa marşrutu təmsil edir.
- TAP regionun digər enerji layihələri üçün hansı imkanlar açır?
- TAP gələcəkdə İon-Adriatik Boru Kəmərinə (IAP) potensial əlaqə ilə Yunanıstan-Bolqarıstan İnterkonnektoru kimi əsas qaz nəqli infrastrukturlarına qoşulur. Biz Xəzər qazının Cənub-Şərqi Avropaya və Balkanlara nəqli marşrutu kimi etibarlılığımızı nümayiş etdirmişik.
TAP təkcə Yunanıstan, Bolqarıstan və İtaliyaya deyil, həm də İtaliyadan Yunanıstan və Bolqarıstana əks istiqamətdə qaz tədarükünü asanlaşdıran şəbəkə kimi fəaliyyət göstərir. Bundan əlavə, TAP virtual ticarət məntəqəsində ticarət İGB vasitəsilə Qərbi Balkanlar və Moldova bazarlarına qaz tədarükünü genişləndirdi.
- TAP qaz kəmərlərinin keçdiyi ölkələrin iqtisadi inkişafına necə təsir edir?
- TAP bir çox ölkələrə və bir çox sektorlara çoxsaylı faydalar gətirir. Makro səviyyədə TAP Avropaya və digər ölkələrə aşağı karbonlu iqtisadiyyata keçidə, tədarük mənbələrinin şaxələndirilməsinə, qaz bazarında rəqabətin artırılmasına və Avropanın qaz şəbəkəsinin əlaqəsini yaxşılaşdırmağa kömək edir.
Biz aşağı karbonlu gələcəyə keçid edərkən, bazarlarımız iqtisadiyyatı dəstəkləmək, evləri isti saxlamaq və rəqabətədavamlı qalmaq üçün müxtəlif, təhlükəsiz, etibarlı və sərfəli enerji təchizatı tələb etməyə davam edir. TAP bu məqsədlərə çatmaqda mühüm rol oynayır.
- TAP Sosial və Ətraf Mühitə İnvestisiya (SEI) proqramı təyin olunmuş ölkələrə necə dəstək verir?
- Bu proqramın kontekstində biz yerli icmalara ən səmərəli şəkildə fayda verə biləcəyimiz sahələri müəyyən etmək üçün regional və yerli rəsmilər, həmçinin digər maraqlı tərəflərlə əməkdaşlıq etdik. Boru kəmərinin istismar müddəti ərzində TAP SEI layihələrimiz vasitəsilə Yunanıstana 32 milyon avro, Albaniyaya 14 milyon avro və İtaliyaya 12 milyon avro sərmayə qoymağı öhdəsinə götürüb. Bu günə qədər biz bu ölkələrdə 300-dən çox SEI layihəsi həyata keçirmişik.
Bundan əlavə, tikinti mərhələsində Yunanıstan, İtaliya və Albaniyada minlərlə birbaşa və dolayı iş yeri yaratdıq. İndi biz istismar mərhələsinə qədəm qoymuşuq, 2020-ci ildən TAP Afina, Saloniki, Melenduqno, Tiranada və bütün boru kəməri marşrutu boyunca daimi işçi qüvvəsini işə götürür.
Üstəlik, TAP milyonlarla avro vergilər hesabına Yunanıstan, Albaniya və İtaliyanın ümumi daxili məhsuluna birbaşa töhfə verir. Uğurumuz digər beynəlxalq investorları da bu ölkələrə sərmayə qoymağı düşünməyə sövq edə bilər.
Sonda, TAP hidrogen və biometan kimi karbon-neytral enerji mənbələrini nəql etməklə ev sahibi ölkələrin dekarbonizasiya məqsədlərinə əhəmiyyətli töhfə vermək potensialına malikdir və bununla da davamlı enerji gələcəyinə keçid üçün əsas vasitəyə çevrilir.
