Məlum olduğu kimi, Ermənistan 2024-cü ildə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (KTMT) üzvlüyünü dayandırıb. Və o, təhlükəsizlik sahəsində Rusiyadan uzaqlaşmağa davam edir. Münasibətləri tamamilə kəsmək hələlik mümkün deyil, lakin 2025-ci ildə İrəvanın eyni istiqamətdə hərəkətini davam etdirəcəyi göz qabağındadır.
Fevralda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan “France24” telekanalına müsahibəsində ölkəsinin KTMT-yə üzvlüyünü dayandırmaq qərarına gəldiyini, çünki təşkilatın İrəvan qarşısında öhdəliklərini yerinə yetirmədiyini bildirmişdi.
Bu günlərdə Nikol Paşinyan yenidən bu məsələyə toxunaraq qeyd edib ki, Ermənistanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına qayıtması getdikcə çətinləşir, hətta qeyri-mümkün olur: "Ermənistan və KTMT münasibətləri geridönüş nöqtəsini keçib. Ermənistan özünü KTMT-dən kənarda hesab edir, bununla yanaşı, həmkarlara hörmət əlaməti olaraq təşkilat ölkələrinin qəbul etdiyi qərarlara mane olmur". Hazırda İrəvan Ermənistan-Azərbaycan təmas xətti boyunca müntəzəm səfər edən Avropa müşahidə missiyası yerləşdirilib. Eyni zamanda, Rusiya və Azərbaycan hesab edir ki, Aİ nümayəndələri münaqişənin həllinə müstəsna dağıdıcı töhfə verirlər. Onlar həmçinin casusluqda şübhəli bilinirlər. Cari ilin aprelində yeni bir durum yarandı: Rusiya öz sülhməramlılarını Qarabağdan çıxarmağa başladı. Maraqlıdır ki, 2020-ci ilin noyabrında əldə edilmiş razılaşmaya əsasən, sülhməramlı missiya 5 il müddətinə regionda yerləşdirilib. Yəni nəzərdə tutulduğundan xeyli tez sülhməqamlıların fəaliyyətinə son verilib. Rusiya hərbçiləri nəhayət iyunun birinci yarısında Azərbaycan ərazisini tərk etdilər. Ermənistan hakimiyyəti buna diqqət yetirməsə də, iyulun 31-də Rusiya sərhədçiləri İrəvan Zvartnots hava limanını rəsmən tərk ediblər. Paşinyan təhlükəsizlik qüvvələrinə 32 illik xidmət müddətində gördüyü işlərə və erməni həmkarlarına ötürdükləri təcrübəyə görə təşəkkür edib. Bundan əlavə, oktyabrda məlum olub ki, 2025-ci il yanvarın 1-dən Rusiya sərhədçiləri İranla sərhəddəki keçid məntəqəsini Ermənistanın nəzarətinə keçərək tərk edəcəklər. Həmçinin, erməni hərbçiləri rusiyalı həmkarları ilə birlikdə İran və Türkiyə ilə sərhədlərdə növbətçi olacaqlar. Yəqin ki, gələcəkdə Moskvanın orada olması lazımsız olacaq. Dekabrda Paşinyan ilin əvvəlində elan etdiyi Ermənistanın mövqeyini təsdiqlədi: respublika özünü KTMT-dən kənarda hesab edir və gələcəkdə nəyinsə yaxşılığa doğru necə dəyişə biləcəyini görmür. “Qoy onlar nə istədiklərinə qərar versinlər. Biz onların işlərinə qarışmırıq və burada de-yure veto hüququmuz olduğunu iddia etmirik. Bu, həmkarlarımıza tam hörmətlədir”. Bununla paralel olaraq Ermənistan hakimiyyəti Türkiyə ilə diplomatik əlaqələr qurmağa çalışır. İki ölkənin xarici işlər nazirləri mütəmadi olaraq danışıqlar aparır, lakin Ankara İrəvandan ilk növbədə Bakı ilə münasibətlərini tənzimləməyi tələb edir. Ermənistan və Azərbaycan hakimiyyətinin bir çox ümidverici bəyanatlarına baxmayaraq, bu proses hələ də yekunlaşmayıb.
Indikidə görünən odur ki, Ermənistan Rusiyanı tərk edir. Rusiyalı ekspert Konstantin Tasits qeyd edir ki, iqtisadiyyatda, Rusiyanın bütün postsovet respublikalarında, o cümlədən Ermənistanda mövcudluğu genişlənir: “Lakin Ermənistan Rusiya ilə siyasi sahədə, təhlükəsizlik sahəsində əlaqələri zəiflədir. Bu, Ermənistanın özünün mövqelərinin zəifləməsinə gətirib çıxarır”. Rusiyalı ekspertin fikrincə, rəsmi İrəvanın KTMT-dən çıxaraq Avrasiya İqtisadi Birliyində qalmaq formulu işləməz: “Bu, son dərəcə çətindir, çünki biz bilirik ki, bütün bu sahələr bu və ya digər şəkildə bir-biri ilə bağlıdır. İqtisadi əlaqələr adekvat və dinamik şəkildə inkişaf edərkən siyasi əlaqələr heçə sayıla bilməz. Ona görə də gec-tez belə bir balanssızlıq bütün xətlər üzrə münasibətlərin pozulmasına və pisləşməsinə gətirib çıxaracaq”. Təhlükəsizlik və hərbi məsələlər üzrə erməni ekspert Hayk Nahapetyan isə məsələ ilə bağlı bildirir: “Rusiya erməni tərəfini dəgələrlə xəbərdar edib ki, Ermənistan hökumətinin münasibəti Ermənistanı KTMT-dən çıxarmaq təhlükəsi ilə doludur”. Onun sözlərinə görə, Nikol Paşinyan indi bu yoldadır, son 2-2,5 ildə Rusiya Ermənistan hakimiyyətinin bəyanatlarına sərt reaksiya verməyib: “Lakin Paşinyan dönməzlik xəttini keçdiklərini, yəni KTMT ilə əməkdaşlıq etmədiklərini bəyan edəndə, Rusiya Ermənistana son xəbərdarlıq etmək qərarına gəldi”. Nahapetyan bildirib ki, Ermənistan KTMT-dən çıxmaqla, zəmanətlər almayacaq: “Ermənistan KTMT-dən çıxmaqla, hansı zəmanətləri alacaq? ABŞ, Fransa və ya NATO hansı yardımı göstərə bilər?”.
Ramil QULİYEV
