Autizm rəqəmlərinin artması yenidən ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Donald Trampın gündəmində olan məsələyə çevrilib.
Hafta.az-ın “New York Times”a istinadən yazdığına görə, onlarla elmi araşdırma tərəfindən təkzib edilən "Peyvəndlər autizmə səbəb olur" müddəası bu yaxınlarda Trampdan müsahibə zamanı soruşulub. 78 yaşlı siyasətçi "Aydındır ki, nəsə gedir. Bunu kimsə həll etməlidir" deyib.
ABŞ-da autizm diaqnozu nisbətləri son illər əhəmiyyətli dərəcədə, məsələn, 2011-2022-ci illər arasında təxminən üç dəfə artıb. Ölkədə hər 36 uşaqdan birində bu xəstəlik aşkarlanır. 2000-ci ildə bu nisbət 150-də bir idi.
Autizm spektrinin pozğunluğunu müəyyən etmək üçün qan testi və ya beyin MRT yoxdur. Diaqnoz çox vaxt valideynlər tərəfindən bildirilən davranışlar və psixi sağlamlıq mütəxəssislərinin müşahidələri əsasında qoyulur.
Autizm spektri pozğunluğu olan şəxslərin sayı artırmı, yoxsa əvvəllər tanınmayan simptomlar indi daha tez-tez diaqnoz qoyulur? Elm adamları hər ikisinin çox təsirli olduğunu söyləyirlər.
Tədqiqatçılar rəqəmlərin artımını əsasən autizm haqqında məlumatlılığın artması və diaqnostik üsulların dəyişməsi ilə əlaqələndirirlər. Bundan əlavə, genetik və ətraf mühit faktorları da araşdırılır.
100-dən çox genin autizmlə əlaqələndirilməsinə baxmayaraq, genetik meyl və ətraf mühitə təsir edən amillərin kompleks birləşməsi oyunda görünür. Hamiləlik dövründə havanın çirklənməsi, zəhərli kimyəvi maddələrlə təmas, virus infeksiyaları kimi onlarla faktor araşdırılıb.
Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, valideynləri yaşlı olan körpələrdə (xüsusilə də yaşlı atalar) autizm riski artır.
Erkən doğuşda və az çəkidə təsirli olduğunu göstərən araşdırmalar da var.
Autizm üzrə ixtisaslaşmış Dr. Jurgen Hahn, bu araşdırmaların qəti bir cavab verməsinin çətin olduğunu vurğulayaraq, “Bəzən “biz bilmirik” deməli oluruq” deyib.
İngilis tədqiqatçı Endrü Ueykfildin 1990-cı illərin sonlarında 12 uşaq üzərində apardığı araşdırma ən məşhur sui-qəsd nəzəriyyələrindən birinə təkan verib.
Qızılca, məxmərək və parotit (MMR) peyvəndləri ilə autizm arasında əlaqənin olması ilə bağlı fərziyyə sonradan bir çox elmi araşdırma ilə təkzib edildi, iddianı ehtiva edən məqalə dərc olunduğu “Lancet” elmi jurnalından geri götürüldü və Ueykfildin fəaliyyəti yasaqlandı.
Qüsurlu tədqiqatın irəli sürdüyü iddia autizm spektrinin tərifinin genişlənməsi ilə birləşdikdə şayiələr geniş yayıldı.
Amerika Pediatriya Akademiyasının (AAP) 2007-ci ildə 18-24 aylıq bütün uşaqların autizm üçün test edilməsi ilə bağlı tövsiyəsi də öz təsirini göstərdi. 1980-ci illərdə autizm haqqında məlumatlılıq artdıqdan sonra uşaqlarının himayə evlərinə göndərilməməsi üçün psixi sağlamlıq mütəxəssislərinə müraciət etməkdə tərəddüd edən valideynlərin sayı azaldı.
Beyindəki fərqliliklərdən qaynaqlanan autizm pozğunluğuna qızlara nisbətən oğlanlarda təxminən 4 dəfə daha çox rast gəlindiyi bildirilir. Digər tərəfdən, diaqnozlarda ən çox artım gənclər, qadın və qızlar arasında olub. ABŞ-da ispan, qaradərili və asiyalı uşaqlar arasında da autizm sayı artıb.
Kembric Universitetinin Autizm Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru Simon Baron-Koen deyir ki, psixi sağlamlığa daha asan çıxışla yanaşı, sosial media da rəqəmlərin artmasında mühüm rol oynayır. O bildirir ki, özlərinin və ya yaxınlarının autizm spektrində olduğundan şübhələnən insanlar Reddit kimi platformalarda ünsiyyət qurur və bu şəxsiyyəti mənimsəyir.
