"Xalxın uşağına bax, gözünə su al"... Uşaqları tənqid etmək dəstəkləyicidir, yoxsa dağıdıcıdır?

Uşaqların mənfi davranışlarını düzəltmək üçün konstruktiv tənqid və utandırmaq arasında incə bir xətt var. Bizimyol.info "trthaber"ə istinadən xəbər verir ki, utandırmaq uşağın psixologiyasında bir çox mənfi nəticələrə səbəb ola bilər. Bunu səndən heç gözləməzdim! Niyə dostlarınız qədər uğurlu deyilsiniz? Bu qədər sadə bir şeyi necə başa düşməmək olar? Qardaşınızı nümunə götürsəniz... Bu cümlələr tanış səslənirmi? Valideynlər uşaqların səhvlərini, mənfi davranışlarını düzəltmək üçün bəzən övladlarını tənqid etməyə də əl atırlar. Ancaq bu ifadələr uzun müddətdə uşağa bir çox mənfi təsirlərə səbəb olur. Psixoloq Mehmet Büyükçorak uşaqları tənqid edərək, hətta utandıraraq intizam tənzimləməsinin təsirlərindən danışıb. Sağlam valideynlik yanaşmalarını birlikdə araşdırdıq. Tənqid uşağı motivasiya edirmi? Psixoloq Mehmet Büyükçorak uşaqları utandıraraq intizam tənzimləməsinin mənfi nəticələrinə diqqət çəkir. O bildirir ki, utandırmaq uşaqların özlərini dəyişə bilməyəcəklərinə inanmasına səbəb ola bilər. “Bu, onları həvəsləndirmək əvəzinə, bacarıqlı və ya bacarıqsız olduqlarını düşünməyə vadar edə bilər. Bunun da təbii nəticəsi olaraq sonradan psixoloji problemlər yarana bilər. Ən çox sevdiyiniz və fikirlərinə əhəmiyyət verdiyiniz insanlar sizin haqqınızda pis sözlər söylədikdə; Özünə hörmət və özünə dəyər anlayışları daimi və mənfi təsir göstərə bilər. Bu hamımız üçün belə deyilmi? Biz ən çox güvəndiyimiz və sevdiyimiz insanlardan eşitdiyimiz bir sözü heç bir mənaya əsaslandıra bilmərik, hətta başqası dedikdə bizi incitməsə belə. Destruktiv tənqidin qısa və uzunmüddətli psixoloji təsirləri Utandırmanın uşaqlarda qısa müddətdə arzu edilən dəyişikliklərə səbəb ola biləcəyini söyləyən Büyükçorak, bu təsirlərin uzun müddətdə qalıcı olmadığını ifadə edir: "Uşaqlar utanmağa çox həssasdırlar", - deyə o bildirir. Büyükçorak bu cür tənqidlərin uşaqlarda müdafiə xarakterli davranış, yalan və emosional parçalanmaya səbəb ola biləcəyini izah edir:  “Uzun müddətdə uşağa mənfi təsir göstərə bilər, məsələn, uşağın bəzi duyğularını tənzimləyə bilməməsi, diqqətini mövzulara yönəltməkdə çətinlik çəkməsi, hətta sonrakı həyatda bağ və əlaqələr qurmaqda çətinlik çəkməsi. Biz uşaqların reputasiyasının zədələnməsinə səbəb oluruq. Utanc o qədər böyük və ağır bir duyğu ola bilər ki, nəinki uşaqlar, hətta böyüklər də bunu yaşamaq istəməyə bilər. Uşaqda utanc aşılandıqdan sonra yalan danışmaq, əşyaları məhv etmək və ya evdən qaçmaq kimi uyğun olmayan davranışlara səbəb ola bilər”, - deyə o qeyd edib. Uşaqların səhvlərini və ya uğursuzluqlarını xüsusilə başqalarının qarşısında ifadə etmək onların şəxsiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər: “İctimai rüsvayçılığa həm də izdihamlı yerdə uşaqlarımıza qışqırmaq, onları “çox tənbəlsən!” kimi mənfi atributlarla etiketləmək, ya da onların qabağında başqalarına pis sözlər söyləmək də utancvericidir. Utandırmaq uşaqlara nə etməli olduqlarını öyrətmir, sadəcə onları etdiklərinə görə cəzalandırır. Bununla belə, zaman keçdikcə siz uşaqda uzun müddətli incikliyin artdığını da görə bilərsiniz”, - deyə mütəxəssis bildirib. Uşaqları dağıdıcı şəkildə tənqid etmək valideyn-övlad münasibətlərinə də mənfi təsir göstərir. Büyükçorak uşağı utandırmağın valideyndən uzaqlaşmasına səbəb ola biləcəyini vurğulayıb: “Uşağımızla münasibətdə onu bir varlıq olaraq görməməzlikdən gəlsək, hisslərini görməməzlikdən gəlsək və onu utandırsaq, onun bir valideyn olaraq özündən uzaqlaşmasına səbəb olar və bəlkə də dolayı yolla daha böyük zərərə doğru addımlamasına təsir edərdik. Ona görə də nə olursa olsun, insan səbirli olmalıdır. Birgə müəyyən edilmiş prosesdə əzmkarlıq göstərmək çox vacibdir”. Sosial bacarıqlara və məktəb uğuruna necə təsir edə bilər? Utanmağın uşaqların özünə inamını aşağı saldığını və öz-özünə mənfi danışmağa səbəb olduğunu ifadə edən Büyükçorak, uşaqların narahatlıq və depressiya kimi emosional problem yaşama riskinin artdığını da bildirir. “Uşaqlar dəfələrlə utandıqda, onlarda bir səhv olduğuna inanmağa başlayırlar. Utanc çox vaxt davamlı bir duyğudur və çox vaxt düşündüyümüzdən daha uzun müddət davam edir. Bu, onların özünə inamını aşağı salır və onların öz-özünə mənfi rəy formalaşdırmasına səbəb ola bilər. Özünütənqidlə bağlı daxili dialoq uşaqları emosional olaraq ağırlaşdıran bir yükə çevrilə bilər. Narahat və ya depressiyaya düşdükləri üçün və ya mühakimə olunmaqdan qorxduqları üçün özlərini təcrid edə bilərlər. Onlar özlərini təcrid etdikcə utanclarını və tənhalıqlarını daha da dərinləşdirirlər. Utancaq uşaqlar da başqaları ilə sağlam münasibətlər qurmaqda çətinlik çəkə bilərlər. Qeyri-adekvatlıq hisslərini gizlətmək üçün saxta persona qəbul edə bilərlər. Onlar həddən artıq rəqabətə meylli ola bilərlər və yaxud uğursuzluqla bağlı vəziyyətlərdə emosionallığın öhdəsindən gəlməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Utanmış uşaqlar da öz daxili mənfi duyğularını xaricə çıxarmaq riski altındadırlar. Bu, başqalarına qarşı aqressiya və hətta zorakılıq kimi özünü göstərə bilər”, - deyə o qeyd edib. Sağlam ünsiyyət vasitəsilə mənfi davranışları necə aradan qaldırmaq olar? Valideyn tərbiyəsi uşaqların yetkinlik dövrünə gedən yolda ən təsirli bələdçi formalarından biridir. Ancaq uşaqların səhvlərini həll edərkən utanmaq əvəzinə sağlam ünsiyyət üsullarından istifadə etmək vacibdir. Büyükçorak bu mövzuda valideynlərə kömək etmək üçün aşağıdakı təklifləri təqdim edir. Anlayış və səbir: Uşağınızın çətinlik çəkdiyini hiss etdiyiniz zaman anlayışlı və səbirli olun. Onları problemlər haqqında açıq danışmağa və həll yollarını axtarmağa təşviq edin. Emosiyaların müəyyən edilməsi: Uşağınızın hisslərini açıq şəkildə ifadə etməsi üçün şərait yaradın. Ona yaşadığı hissləri təsvir etmək və emosional dəstək vermək imkanı verin. Alternativləri nəzərə alaraq: Uşağınızın səhvlərini və mənfi davranışlarını həll edərkən, onu daha təsirli ola biləcək alternativləri nəzərdən keçirməyə təşviq edin. Ona müxtəlif yanaşmaları müzakirə etməyə və öz həllini tapmağa kömək edin. Gücləndirmə və dəstək: Uşağınızın özünə inamını artırmaq üçün onun güclü tərəflərini xatırladın və nailiyyətlərini tərifləyin. Ona kömək etməyə və ehtiyac duyduqda ona dəstək olmağa hazır olduğunuzu hiss etdirin. Açıq ünsiyyət: Uşağınızla ünsiyyət qurarkən, açıq suallardan istifadə edin və onun fikirlərini ciddi qəbul edin. Onun hisslərini anlamağa və onunla empati qurmağa çalışın. Qadir, Bizimyol.info