Avropa, Ərəb və İslam ölkələri, Qəzzadakı dağıdıcı münaqişədən və Livanda gərginliyin artmasından sonra Fələstin dövlətinin institutlarını gücləndirmək və müharibədən sonrakı dövrə hazırlıq görmək üçün yeni təşəbbüslərə dəstək verir. Bu barədə Norveç Xarici İşlər Naziri Espen Barth Eide cümə günü Associated Press-ə açıqlamasında bildirmişdir. Eide qeyd edib ki, beynəlxalq ictimaiyyət arasında tanınmış Fələstin dövlətinin yaradılması istiqamətində “artmaqda olan bir fikir birliyi” mövcuddur.
“Biz Fələstin İdarəsi, Fələstin hökuməti və Fələstin dövləti yaratmalıyıq — və Fələstin dövləti tanınmalıdır,” deyə Eide vurğulayıb. O, on illərdir ki, bu bölgədə həyata keçirilə bilməyən iki dövlətli həll yoluna yenidən diqqət yetirildiyini qeyd edib.
Eide qarşıda bir çox maneələrin olduğunu qəbul edir və İsrail ilə fələstinlilərin təhlükəsizlik maraqlarından tutmuş, onlarca illik düşmənçilikdən sonra münasibətlərin tanınması və normallaşmasına qədər bir çox məsələnin həllini tələb etdiyini bildirib. O, həmçinin, 2007-ci ildən Qəzzaya nəzarət edən Fələstinli hərbi qrup olan Həmasın statusunun da diqqətə alınmasının vacib olduğunu qeyd edib və Həmasın hərbi təşkilat kimi demobilizasiyasının daha geniş strategiyanın mühüm bir hissəsi olduğunu vurğulayıb.
“Bunlar daha böyük bir tapmacanın parçalarıdır,” deyə Eide bildirib. “Və siz sadəcə bu parçalardan birini yerinə qoymaqla irəliləyə bilməzsiniz, çünki ancaq bütün parçalar yerinə oturduqda bu işləyəcək.”
Bu məsələlərə sürət vermək üçün Eide bildirib ki, BMT Baş Assambleyasının iclası zamanı cümə axşamı təxminən 90 ölkə bir araya gələrək, Eide və Səudiyyə Ərəbistanının Xarici İşlər Naziri Şahzadə Faysal bin Farhan Al Saud tərəfindən həmsədrlik edilən "Fələstin Dövlətinin Reallaşdırılması və İki Dövlət Həll Yolunun Qlobal Alyansı"nı başlatmışdır.
“Biz bu dalanı necə sındıra biləcəyimizi və bu dərin böhranı irəliyə doğru addım atmaq üçün necə fürsətə çevirə biləcəyimizi düşünməliyik,” deyə Eide, Qəzza böhranı ilə bağlı keçirilən BMT Təhlükəsizlik Şurasının növbəti iclasında çıxış edərək bildirmişdir.
Norveç, Fələstin dövlətçiliyinin davamlı dəstəkçisi olub və 1993-cü il Oslo Razılaşmalarının zəmanətçisi kimi çıxış edir. Bu razılaşmalar Fələstin İdarəsinin yaradılması üçün çərçivə yaratmışdı. Lakin, üç onillikdən sonra, Eide təəssüflə qeyd edib ki, “İsrailin işğalı davam edir və müstəqil Fələstin dövlətinin yaradılmasına aparacaq heç bir danışıqlar aparılmır.” Onun sözlərinə görə, bu vəziyyət Norveçin may ayında Fələstin dövlətini rəsmi olaraq tanıması qərarına səbəb oldu və Norveç BMT-nin 148 üzv dövlətinə qoşuldu.
Eide, tanınmamış qalan bütün ölkələri Fələstin dövlətini tanımağa və Qərb Sahilindəki insanların gözləntilərini qarşılamaq, Qəzzaya keçid dövrünə hazırlıq görmək üçün güclü Fələstin institutlarının qurulmasına çağırıb.
“Biz bir Fələstin istəyirik, fərqli fələstinlilər deyil,” deyə Eide bildirib və birliyin vacibliyini vurğulayıb.
Bu diplomatik təşəbbüslərə baxmayaraq, Eide, hətta tam həyata keçirilmiş bir planın belə İsrail Baş Naziri Benyamin Netanyahu hökumətinin dəstəyini qazanmasının ehtimal olunmadığını etiraf edib. Lakin, o, uğursuz və ya dayandırılmış danışıqlarla dolu onilliklərdən sonra, Fələstin dövlətçiliyinə nail olmaq üçün yeni bir yanaşmanın vacib olduğunu söyləyib.
Oslo prosesinə inandığını bir daha təsdiqləyən Eide, bu çərçivəni mövcud reallıqlara uyğunlaşdırmağı təklif edib. “Həm Qəzzada, həm də Livanda atəşkəs təcili tələb olunur, lakin düşmənçiliyin dayandırılması uzunmüddətli həll yolları ilə qarışdırılmamalıdır,” deyə o, şənbə günü BMT Baş Assambleyasında dünya liderlərinə müraciət edib.
Eide bir daha, hələ Fələstini tanımayan 44 BMT üzv dövlətini bu addımı atmağa çağırıb və “Fələstin institutlarını qurmaqda kömək edə bilən hər kəsi” dəvət edərək, siyasi nizamlanmanın daha geniş bir regional çərçivəyə inteqrasiya olunmasına çağırıb.
Səudiyyə Ərəbistanının Xarici İşlər Naziri Şahzadə Faysal, cümə günü BMT Təhlükəsizlik Şurasında Eidenin fikirlərini dəstəkləyərək, ərəb və islam ölkələri, Norveç və Avropa İttifaqını özündə birləşdirən koalisiyanın “münaqişənin reallığını dəyişdirmək üçün təcili olaraq hərəkət etməyə” məcbur olduğunu bildirib.
“Koalisiya iki dövlət həll yolunu təşviq etmək məqsədi güdür,” deyə o, bütün ölkələri bu qrupa qoşulmağa və fələstinliləri müstəqil bir dövlət kimi tanımağa çağırıb.
Aİ-nin Xarici Siyasət üzrə rəhbəri Josep Borrell, təşəbbüsün başlanğıcında iştirak edərək, dünya ictimaiyyətini “təhlükəsiz İsrailin yanında azad Fələstin yaratmaq” üçün praktiki addımlar atmağa səsləyib. O, koalisiyanın ilk görüşlərinin Ər-Riyad və Brüsseldə keçiriləcəyini elan edib.
Eide yeni səylərin, İsrailin 1967-ci ildə işğal etdiyi ərazilərdən tamamilə çəkilməsi qarşılığında münasibətlərin normallaşdırılmasını təklif edən 2002-ci il Ərəb Sülh Təşəbbüsünün prinsiplərinə əsaslandığını bildirib. O, kontekstin dəyişdiyini qeyd etsə də, təşəbbüsün mahiyyətinin hələ də aktual olduğunu vurğulayıb.
“Çətindir,” deyə Eide etiraf edib. “Onların əl-qolu bir çox cəhətdən bağlıdır. Qeyri-qanuni məskunlaşmaların sayının artmasını və məskunlaşmalara qarşı zorakılıqları görürük.”
Buna baxmayaraq, o, koalisiyanın gücləndirmək niyyətində olduğu Fələstində “ilk təməl dövlət qurumlarının” mövcudluğunu qeyd edib və davamlı idarəetmənin qurulmasının zəruriliyini vurğulayıb.
“Bu vasitələrin heç biri təkbaşına problemi həll etməyəcək, bunu heç vaxt iddia etməmişik, lakin biz sülh yolunda bir çox alətlər yaratmağa çalışırıq. Və mən inanıram ki, bu, burada baş verəcəkdir,” deyə Eide bildirib.
Koalisiya işə başladığı zaman, ümidlər yüksək olsa da, qarşıdakı yol çətinliklərlə doludur. Hazırda beynəlxalq ictimaiyyətin Fələstin dövlətçiliyinə dəstəyi, Qəzzada baş verən faciənin təkan verdiyi bu prosesin, Yaxın Şərq diplomatiyasının konturlarını gələcək illər üçün yenidən formalaşdırmağa hazır görünür.
